Σπίτια για όλους. Η ανάγκη για καταλύματα εκτάκτου ανάγκης στην 10η Triennale του Μιλάνου.

Το προσωρινό κατάλυμα, ή αλλιώς η κατάλυση εκτάκτου ανάγκης υπήρξε πάντοτε ένα κεντρικό ζήτημα στην αρχιτεκτονική συνείδηση. Όχι όμως απαραίτητα και σε εκείνη των αρχιτεκτόνων, τουλάχιστον των πιο «επωνύμων», που τα τελευταία χρόνια μας προσέφεραν μια πληθώρα μουσείων, μεγάρων μουσικής, σταδίων και συνεδριακών κέντρων (στα πλαίσια της ανάδυσης της κουλτούρας της αναψυχής), χάρις των οποίων αναδείχθηκαν ιδιαίτερα στο ιδιότυπο διεθνές Star-System. Στις αρχές του 21ο αιώνα μαζί με την κυριαχία της ελεύθερης αγοράς και του ανταγωνισμού, ο αρχιτέκτονας έχει εμβυθιστεί σ’ένα ρόλο ακριβώς αντίθετο από εκείνο που υποστήριζε ο Habraken. Έχει υπερδιογκώσει ένα Εγώ που κυριαρχεί στον κοινωνικό ρόλο της Αρχιτεκτονικής και αντικατοπτρίζεται στα δημιουργήματά του που παρόλες τις ασυνέχειες και ασυνάφειες με το περιβάλλον –κτιστό και άκτιστο- πολλές φορές τον δικαιώνουν αφού μέσω αυτών πόλεις διατηρούν ή και αποκτούν ηγετικές θέσεις στον αναπτυξιακό παγκόσμιο χάρτη.

Το ζήτημα όμως των μεταναστεύσεων και του αντίστοιχου καταλύματος, σε συνδυασμό με την πρόσφατη μαζική εκκένωση της Νέας Ορλεάνης –λόγω ενός νέου τυφώνα– τοποθετείται εκ νέου στο προσκήνιο από το Διεθνές Συνέδριο Αρχιτεκτόνων (UIA) που έγινε στο Τορίνο τον Ιούλιο που μας πέρασε, αλλά και από την διεθνώς καταξιωμένη Triennale του Μιλάνου η οποία ολοκληρώνεται στις 14 Σεπτεμβρίου. Στα πλαίσια της τελευταίας, η έκθεση «Σπίτι για Όλους» επιζητά την επανασύνδεση με την παράδοση που δημιούργησε το Μοντέρνο και οι μεσοπολεμικές διεργασίες και η οποία επανέρχεται με την σημερινή ευρύτερη κρίση της μεταμοντέρνας μητρόπολης.
Σαφώς και ο μεσοπολεμικός ρασιοναλισμός με το σύνθημα: Κατοικία ως Μηχανή Κατοίκησης, και το existenzminimum, δεν μπορεί να ερμηνεύσει τις σημερινές προβληματικές και ανάγκες. Η αντιπαράθεση όμως της έκθεσης στο Μιλάνο με λύσεις της τότε εποχής και προτάσεις για τις σύγχρονες ανάγκες άμεσης κατάλυσης, δημιουργεί ευχάριστες ζυμώσεις και προβληματισμό για την δημιουργία όλο και περισσότερων «ανθρώπινων απορριμμάτων» -όπως έγραφε ο Zygmunt Bauman- απόρροια ίσως των νεοφιλελεύθερων πρακτικών και της κατεδάφισης του κράτους πρόνοιας.
Έτσι παραθέτονται οι προκατασκευές των Aalto, Gropius, Le Corbusier, Neutra, Prouvé και άλλων ως ιστορικά παραδείγματα, μαζί με τις σύγχρονες λύσεις που προτείνουν οι Massimiliano Fuksas, Kengo Kuma, Minoletti, MVRDV, και Jean Nouvel και οι οποίες απευθύνονται σε «ειδικούς» χρήστες όπως: φοιτητές, μετανάστες, νομάδες, εργάτες. Θα θαυμάσει κανείς απίστευτες δημιουργίες όπως το Σπίτι-Ομπρέλα του Kengo Kuma, το πειραματικό σπίτι από μπετό που φουσκώνει (ναι φουσκώνει!) και είναι έτοιμο σε 12 ώρες ή την «Ρόζ μελέτη» των Graftlab για την Νέα Ορλεάνη, η οποία και υλοποιήθηκε. 

 
Οι νέες προτάσεις, που παρουσιάζονται μάλιστα και σε κλίμακα 1:1, με έμφαση στην περιβαλλοντική συμβατότητα των αρχιτεκτονημάτων και στην ανάγκη για εφεύρεση νέων τυπολογιών, πέρα από την ευρηματικότητα και τον πειραματικό χαρακτήρα τους, επιχειρούν αποκλίνοντας από τα πρότυπα της αγοράς να αποτυπώσουν την σύγχρονη κατάσταση των υποβαθμισμένων αυτοστέγαστων συνοικιών, τα Γαλλικά προάστια των πολιτών «δευτέρας κατηγορίας», τις άθλιες και ταυτόχρονα ποιητικές συνθήκες κατοίκησης των Rom, τα αδιέξοδα των αστέγων στις σύγχρονες πόλεις. Επιχειρούν να κάνουν κυρίαρχο λόγο την προσπάθεια για κοινωνική συνοχή με την βοήθεια της αρχιτεκτονικής αφήνοντας κατά μέρος τα ζητήματα οικονομικού κέρδους και εστιάζοντας στην ενίσχυση των ασθενέστερων κοινωνικά ομάδων δια μέσω του καταλύματος, πρωταρχικό βήμα για μια ευρύτερη κοινωνική όσμωση στην πόλη. Παράλληλα επαναφέρουν προς συζήτηση το ζήτημα του πραγματικού προορισμού της αρχιτεκτονικής και τις συγκλίσεις ή αποκλίσεις της με τα κοινωνικά προβλήματα, θυμίζοντας ένα θεμελιώδες μάθημα: Η πόλη είναι οι άνθρωποι (και όχι μονάχα τα κτίρια). 

Νίκος Μιτζάλης
Δρ.Αρχιτέκτονας ΕΜΠ-IUAV.