144.15 Κατοικώντας τα ερείπια της Μάνης

Φοιτήτρια: Κουμαριανού Ελεάννα
Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Γαβρήλου Έβελυν
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Ημερομηνία παρουσίασης: Ιούλιος 2015

Η διπλωματική μου εργασία "Κατοικώντας τα ερείπια της Μάνης-πειράματα ελιγμών επιβίωσης" αναζητά μεθόδους επέμβασης στα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της υπαίθρου και πως θα μπορούσαν να κατοικηθούν - επαναχρησιμοποιηθούν. Η πρόταση μου είναι η δημιουργία μια ξύλινης κατασκευής που εισέρχεται μέσα στις ερειπωμένες πυργοκατοικίες. Είναι ξύλινη και φιλική προς το περιβάλλον και τον άνθρωπο, με low tech προδιαγραφές και δυνατότητα αποσυναρμολόγησης. Η έννοια της ενεργοποίησης των ερειπωμένων πυργοκατοικιών είναι καθοριστική για την ανάδειξή τους, εμπεριέχει την βιωματική εμπειρία του χρήστη μέσα στο κτίσμα άρα και με την Μάνη και διαμορφώνει δεσμούς με το παρελθόν.

Η διπλωματική μου εργασία "Κατοικώντας τα ερείπια της Μάνης" αναζητά μεθόδους επέμβασης στα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της υπαίθρου και πως θα μπορούσαν να κατοικηθούν - επαναχρησιμοποιηθούν. Στις αρχιτεκτονικές μου σπουδές με γοήτευε ιδιαίτερα η ενεργοποίηση εγκαταλελειμμένων, ανενεργών χώρων. Επειδή είχα ακούσει ότι η Μάνη έχει άφθονους ερειπωμένους πύργους αποφασίζω να πάω και να διερευνήσω την περιοχή. Κάνοντας επιτόπια έρευνα ανακαλύπτω έναν μεγάλο αριθμό πετρόκιστων ερειπωμένων κτισμάτων, πύργων, πυργοκατοικιών, κάστρων, εκκλησιών αλλά και αποκατεστημένους πύργους και σύγχρονες απομιμήσεις πυργοκατοικιών.

Τα ερείπια με καλούσαν να τα εξερευνήσω μα παράλληλα να τα κατοικίσω.

Μέσα μου δημιουργήθηκαν ποικίλα ερωτήματα όπως "Γιατί να μην μπορώ να κατασκηνώσω μέσα στα ερείπια; Γιατί να δημιουργούνται νέες άστοχες αντιγραφές, απομιμήσεις ενώ υπάρχει τόσο μεγάλο κτιριακό απόθεμα; Ποια η στάση μου απέναντι στο ερείπιο σαν έννοια και ποια απέναντι στην αποκατάσταση; Τι είναι εξοχική κατοικία εν έτη 2015;"

Θέλοντας να δώσω απαντήσεις ξεκίνησε μια σειρά πειραμάτων εύρεσης πρακτικών κατοίκησης μιας ερειπωμένης πυργοκατοικίας στην Τραχήλα.

Η Τραχήλα βρίσκεται στην Μεσσηνιακή Μάνη και είναι ένα γραφικό ψαροχώρι. Πριν την είσοδο στο χωριό, στα δεξιά, η στεριά εισέρχεται μέσα στην θάλασσα. Εκεί πάνω στον λόφο στέκεται μια ερειπωμένη πυργοκατοικία που μοιάζει σαν παρατηρητήριο που εποπτεύει το ιδιαίτερο τοπίο της θάλασσας, του βουνού και του οικισμού της Τραχήλας.
Περιπλανήθηκα στην πυργοκατοικία πατώντας πάνω σε πέτρες γκρεμισμένων τοίχων, πλάκες.
Η φθορά και τα σημάδια ήταν εξαπλωμένα σε κάθε σημείο της κατασκευής. Προσπαθούσα να φανταστώ και να ολοκληρώσω την δομή του κτίσματος δημιουργώντας έναν διάλογο μεταξύ του πλήρους και του κατεστραμμένου. Το ερείπιο φύλασσε και πρόβαλε στο παρόν εικόνες από το παρελθόν. Προκείμενου να αποτυπώσω την δομή της πυργοκατοικίας έκανα μια σειρά σχεδίων.

 

 

Η ιδέα μου είναι να ενεργοποιήσω την πυργοκατοικία της Τραχήλας κάνοντας την παραθεριστήριο και με βάση αυτή σαν πρότυπο να ενεργοποιήσω και τις άλλες πυργοκατοικίας της Μάνης.
Οι βασικοί παράγοντες που με οδήγησαν σε αυτή την απόφαση είναι:

1. τα τοπολογικά χαρακτηριστικά της πυργοκατοικίας στην Τραχήλα. Συνήθως το καλοκαίρι επιλέγουμε να διαμένουμε σε μέρη κοντά στην θάλασσα.
2. Γενικότερα τα τοπολογικά χαρακτηριστικά των πυργοκατοικιών, που είναι κτισμένες σε λόφους, πλαγιές ή δίπλα στην θάλασσα.
3. Η απόφασή μου να διατηρήσω το ερείπιο στην υπάρχουσα μορφολογική του κατάσταση και όχι να το αποκαταστήσω.
4. Η τάση των ανθρώπων των πόλεων να επιστρέφουν στον τόπο καταγωγής τους και την μετατροπή του πατρικού σε εξοχική κατοικία ή την ανέγερση νέας.
5. Τα στοιχεία προσωρινής κατοίκησης που βρήκα στο αποκατεστημένο κέλυφος της διπλανής κατοικίας όπως ένα τραπέζι, ένα γκαζάκι, μια καρέκλα, μια καλαμωτή.

Ως συνθετικά εργαλεία και αρχές σχεδίασης χρησιμοποίησα:

1. το ίδιο το ερείπιο (τα αρχιτεκτονικά του μέλη, τα αποτυπώματα κάτοψης, όψης, τα σπόλια)
2. ο αναγκαίος σύγχρονος εξοπλισμός κατασκήνωσης
3. τα καθημερινά αντικείμενα, οι πρακτικές, οι συνήθειες, οι ανάγκες της τότε ζωής και διαβίωσης που άντλησα μέσα από τα ερείπια (οι κασέλες, οι γάντζοι, τα παραδοσιακά υφαντά, ο κρέβατος - αποκρέβατος)
4. η έννοια της λιτότητας που στην Μανιάτικη αρχιτεκτονική και φιλοσοφία ήταν στάση ζωής.
Τα παλιά αποτυπώματα έδωσαν τη σειρά τους σε νέα, τα σπόλια έκλεισαν ρωγμές, οι πρακτικές ενσωματώθηκαν με διάφορους τρόπους στο παραθεριστήριο.

 

Στη συνέχεια έκανα έξι πειράματα.

 

Το έκτο πείραμα που είναι και το τελικό ονομάζεται ΜΑΝΗΤΣΑ. Σε αυτό κράτησα άλλα και απέρριψα στοιχεία από τα προηγούμενα πειράματα. Δημιουργώ μια ξύλινη κατασκευή, φιλική προς το περιβάλλον με low tech προδιαγραφές. Η ΜΑΝΗΤΣΑ είναι μια ελάχιστη προσωρινή κατασκευή που εισέρχεται μέσα στο ερείπιο και το κατοικεί για όσο ο χρόνος, η ζωή, ο χρήστης αλλά και το ίδιο το ερείπιο επιθυμεί. Όταν η Μανήτσα δεν προσφέρεται άλλο για χρήση εξέρχεται και το ερείπιο συνεχίζει το γήρας του. Στα σχέδια προεργασίας αναζητώ την κατάλληλη δομή της Μανήτσας, τα στοιχεία πλήρωσης, τον τρόπο εφαρμογής της μέσα σε μεμονωμένους πύργους και σε οικισμούς και την κατασκευαστική της μορφή.

 

 

Αρχικά, η Μανήτσα έχει κρέβατο υπερυψωμένο 1μ. με πρόσθετα συρόμενα κρεβάτια για να μπορεί να φιλοξενήσει 2-4 άτομα. Οι λειτουργίες της κουζίνας και της τουαλέτας είναι σε ξεχωριστά πατάρια.

Με βάση αυτό το πείραμα κατέληξα σε ένα τελικό σχέδιο στο οποίο δίνω έμφαση στη θέαση του ερειπίου περιορίζοντας τις λειτουργίες της προετοιμασίας του φαγητού και της τουαλέτας σε ένα πατάρι, περιορίζοντας το ύψος του κρέβατου στα 50 εκ. και περιορίζοντας ακόμα και το πάτωμα ώστε να έχω περισσότερη θέαση του κατωγιού. Αναλυτικότερα, στο εσωτερικό υπάρχουν γάντζοι οι οποίοι εξυπηρετούν το κρέμασμα της σκάλας αφήνοντας περισσότερο ελεύθερο χώρο. Επίσης, έχει κουζίνα γκαζιού, τροχαλία για τη μεταφορά φαγητού από το β' επίπεδο στο α΄ επίπεδο, ρεύμα που παρέχεται από το φωτοβολταϊκό πάνελ και νερό από την στέρνα. Το νερό ανεβαίνει μέσω μιας αντλίας και χρησιμοποιείται για την τουαλέτα, τη ντουσιέρα και τον νιπτήρα. Όταν τελειώσει το νερό της δεξαμενής βυτιοφόρο σταματάει στο δρόμο και το νερό φτάνει με σωλήνες μέχρι τη στέρνα. Το νερό δεν είναι πόσιμο, γι' αυτό ο χρήστης προμηθεύεται από την βρύση της Τραχήλας.

Στον εξωτερικό χώρο της Μανήτσας, τα ερείπια του χώρου προσφέρονται για γυμναστική, περισυλλογή, προσευχή. Η αυλή προσφέρεται για ψήσιμο φαγητού και κοινωνικοποίηση. Ο λιακός για παρατήρηση του τοπίου και καθιστικό. Ένα κοτέτσι προσφέρει φρέσκα αυγά στους παραθεριστές.

 

 

Το κατασκευαστικό σύστημα της Μανήτσας.

 

 

Υποθετικό παράδειγμα της καθημερινότητας στην Μανήτσα της Τραχήλας.

 

 

Θέλοντας να εφαρμόσω την Μανήτσα σε άλλες πυργοκατοικίες μελέτησα την τυπολογία των πυργοκατοικιών της Μάνης. Στην Μάνη έκτιζαν με μονάδα μέτρησης τον πήχη, δηλαδή μονάδα μήκους ίση με 75εκ. του μέτρου. Άρα δημιουργούνται Μανήτσες με βάση τον κάναβο 0.75x0.75μ. που προσαρμόζονται μέσα στους πύργους. Οι ορθοστάτες και τα δοκάρια της κατασκευής βγαίνουν πάντοτε σε συγκεκριμένες διαστάσεις μήκους l=ν x 0.75 όπου v= ακέραιος αριθμός 1,2,3,4,5....
Έτσι η Μανήτσα γίνεται πιο έξυπνη. Επειδή δεν έχουν όλοι οι πύργοι τέσσερις τοίχους, έτσι όταν ο πύργος έχει 2 ή 3 τοίχους, για ενίσχυση μπαίνουν χιαστά σε 3 πλευρές της Μανήτσας.
Επιπλέον, στις πλευρές που απουσιάζει τμήμα από τον πύργο μπαίνουν στοιχεία πλήρωσης όπως καλαμωτή και καραβόπανο.

 

 

Προσομοιώσεις πραγματικότητας

 

 

Η πρόταση των παραθεριστηρίων ιδανικά δεν θέλει να διαμορφώσει μια μορφή κατοχής παραθεριστικών κατοικιών από ιδιώτες αλλά μια περιουσία "των κοινών", μια περιουσία του τόπου της Μάνης. Στόχος του ΜΑΝΗΤΣΑ project είναι να εξασφαλίσει μια βιώσιμη ανάπτυξη του τουρισμού της περιοχής.