Ρομπέρτο Μπούρλε Μαρξ : Η Θαυμαστή Τέχνη του Σχεδιασμού Τοπίου

Roberto Burle Marx : La Permanence de l'instable (Ρομπέρτο Μπούρλε Μαρξ: Η Μονιμότητα του Ασταθούς), μια έκθεση αφιερωμένη στο έργο ενός από τους μεγαλύτερους αρχιτέκτονες τοπίου του εικοστού αιώνα, φιλοξενείται στο Παρίσι, στη Cité de l'architecture et du patrimoine (23 Μαρτίου - 24 Ιουλίου 2011).

Δείτε ολόκληρο το άρθρο στην αγγλική έκδοση.

Ρομπέρτο Μπούρλε Μαρξ, μωσαϊκά πλακόστρωτα κατά μήκος της Λεωφόρου Ατλάντικα (Calçadão de Copacabana), Κοπακαμπάνα, Ρίο ντε Τζανέιρο, 1969-72, φωτογραφία του 1975 περίπου, πηγή: Escritório Burle Marx.

Ένας από τους πρωταγωνιστές του Βραζιλιάνικου Μοντερνισμού, ο Ρομπέρτο Μπούρλε Μαρξ (1909-94) ήταν ένας πραγματικά πολύπλευρος και παραγωγικότατος καλλιτέχνης, ο οποίος οφείλει τη φήμη του κατά κύριο λόγο στο έργο του ως αρχιτέκτονας τοπίου. Σπούδασε μουσική και ζωγραφική, θεωρούσε τον εαυτό του αρχικά ζωγράφο και ζωγράφιζε κάθε πρωί, πριν στρέψει την προσοχή του στο σχεδιασμό των κυριολεκτικά αμέτρητων δημόσιων χώρων, αστικών πάρκων και ιδιωτικών κήπων του, έργα που άλλαξαν δραστικά τη μετέπειτα ιστορία της αρχιτεκτονικής τοπίου και τη σχέση της με την αρχιτεκτονική και την πόλη.

Η δημιουργία ενός κήπου, έλεγε ο Μπούρλε Μαρξ, είναι «μια θαυμαστή τέχνη, ίσως μια από τις αρχαιότερες εκδηλώσεις της τέχνης», καθώς και μια «προσπάθεια ανάκτησης ενός χαμένου παράδεισου». Ήδη το 1965, ο Βραζιλιάνος σχεδιαστής αναγνωρίστηκε από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτόνων (ΑΙΑ), ως «ο πραγματικός δημιουργός του νεωτερικού κήπου». Το 1991, το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (MoMA) παρουσίασε την έκθεση με τίτλο Roberto Burle Marx: The Unnatural Art of the Garden (Ρομπέρτο Μπούρλε Μαρξ: Η Αφύσικη Τέχνη του Κήπου) την πρώτη του έκθεση αφιερωμένη σε αρχιτέκτονα τοπίου.

Ρομπέρτο Μπούρλε Μαρξ, κήπος Καζίνου (του αρχιτέκτονα Όσκαρ Νίεμαγερ), Παμπούλια, Μπέλο Οριζόντε, Μίνας Ζεράις, 1940-43. Φωτογραφίες Στυλιανής Φιλίππου

Ρομπέρτο Μπούρλε Μαρξ, κήπος κατοικίας Εντμούντο Καβανέλας (του αρχιτέκτονα Όσκαρ Νίεμαγερ), Πέντρο ντο Ρίο, πολιτεία Ρίο ντε Τζανείρο, 1954. Φωτογραφία Στυλιανής Φιλίππου

Η έκθεση που φιλοξενείται αυτή τη στιγμή στη Cité de l'architecture et du patrimoine, στο Παρίσι, αποτελεί μια κατά πολύ συντετμημένη έκδοση της έκθεσης που παρουσίασε το Museo do Paço Imperial, στο Ρίο ντε Τζανέιρο, με αφορμή τον εορτασμό των εκατό χρόνων από τη γέννηση του Μπούρλε Μαρξ (Roberto Burle Marx: a permanência do instavel, 100 anos, Ιανουάριος - Μάρτιος 2009), και υπό την επιμέλεια του Λάουρο Καβαλκάντι. Το υλικό της παρισινής έκθεσης είναι εξαιρετικά περιορισμένο σε σχέση με το τεράστιο έργο του Μπούρλε Μαρξ, αλλά και ιδιαίτερα αποσπασματικό, η τεκμηρίωση ελλιπής αλλά και κάποτε λανθασμένη, ενώ λείπει τελείως η κριτική αξιολόγηση. Ακόμα πιο απογοητευτική είναι η αδιαφορία της έκθεσης για το ιστορικό και ευρύτερο πολιτιστικό πλαίσιο των πρωτοποριακών αναζητήσεων του Μπούρλε Μαρξ στο χώρο της αρχιτεκτονικής τοπίου, καθώς και για την ιδιαίτερα σημαντική συμβολή του στη ριζοσπαστική κριτική που άσκησε η Βραζιλιανική αρχιτεκτονική κατά των δογμάτων και ηθικολογικών ιδεολογιών του ορθόδοξου μοντερνισμού. Ο θεατής ο οποίος έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με το έργο του κορυφαίου δημιουργού δεν κατορθώνει να αποκτήσει μια περιεκτική εικόνα και να διαμορφώσει εμπεριστατωμένη άποψη γι αυτό.

Όσο για τους ήδη μυημένους επισκέπτες, αυτοί ασφαλώς θα απολαύσουν ορισμένα εκθέματα, όπως το αφηρημένο γκουάς του 1938, ένα σχεδιαστικό εργαλείο που για πρώτη φορά ο Μπούρλε Μαρξ χρησιμοποίησε για τον κήπο του δώματος του Υπουργείου Παιδείας και Δημόσιας Υγείας στο Ρίο ντε Τζανέιρο, τα σκίτσα των καινοτομικών κήπων του στη Ρεσίφε (1934-36), τα σχέδια του μη πραγματοποιημένου κήπου στο δώμα του Κέντρου Πομπιντού, στο Παρίσι (1988) και άλλα. Αλλά θα απογοητευτούν τελικά από μια έκθεση η οποία περιορίζεται στην απλή παράθεση αποσπασμάτων χωρίς συνοχή, από μάλλον τυχαία επιλεγμένα έργα του Μπούρλε Μαρξ. Μάταια θα αναζητήσουν αναφορές στη σχεδιαστική δημιουργική διαδικασία που συνδέει τις συγκεραστικές του αναζητήσεις μέσα από διαφορετικά καλλιτεχνικά μέσα, την κριτική ανάλυση και την προσπάθεια ερμηνείας ενός επαναστατικού έργου που άνοιξε νέους δρόμους στην τέχνη του σχεδιασμού τοπίου.

Ρομπέρτο Μπούρλε Μαρξ, γκουάς (1938) για τον κήπο του δώματος του Υπουργείου Παιδείας και Δημόσιας Υγείας, Ρίο ντε Τζανέιρο, 1936-44, πηγή: Escritório Burle Marx

Ρομπέρτο Μπούρλε Μαρξ, jardin suspendu, Υπουργείο Παιδείας και Δημόσιας Υγείας, Ρίο ντε Τζανέιρο, 1936-44. Φωτογραφία Nelson Kon