Οι αναπλάσεις έχουν χρώμα αλλά και χρήμα

Η Αθήνα ως μεγαλούπολη υφίσταται εντονότερα στο σώμα της τις συγκλονιστικές αλλαγές που συμβαίνουν τελευταία.

Ολόκληρες περιοχές αλλάζουν χαρακτήρα μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, όχι τόσο όσον αφορά το κτισμένο τους κέλυφος -που σε πολλές περιπτώσεις μένει αναλλοίωτο-, αλλά σε σχέση με την κοινωνική τους διαστρωμάτωση και τα ταξικά τους χαρακτηριστικά. Γεγονότα και καταστάσεις που επιβεβαιώνουν στην πιο ακραία και άγρια μορφή τους πως η πόλη είναι ένας εξελισσόμενος, ζωντανός οργανισμός.

Το τελευταίο διάστημα αρκετά δημοσιεύματα αναφέρονται σε ενέργειες της πολιτείας, αλλά και ιδιωτικών φορέων, σχετικά με αναπλάσεις κεντρικών περιοχών της πρωτεύουσας. Ανακοινώθηκαν μάλιστα και προτάσεις για πεζοδρομήσεις διαφόρων κεντρικών δρόμων, ενώ πριν από λίγους μήνες πληροφορηθήκαμε ότι παρουσιάστηκαν και αρχιτεκτονικές μελέτες πεζοδρομήσεων στην περιοχή του Μεταξουργείου, στον Κεραμικό, στον άξονα οδού Πειραιώς, στην Ακαδημία Πλάτωνος κ.α. από επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται συστηματικά τα τελευταία χρόνια. Μια κινητικότητα αντιστρόφως ανάλογη με την πολυσυζητημένη οικονομική κρίση των ημερών μας ή μήπως -κάτω από μιαν άλλη ανάγνωση- ακριβώς λόγω αυτής;

Η «αναβάθμιση» όμως και ο «εξωραϊσμός», ζητά προηγουμένως απαντήσεις σε μια σειρά από ερωτήματα όπως: Ποιος και γιατί αποφασίζει να αλλάξει το χαρακτήρα μιας περιοχής και προς ποια κατεύθυνση; Τι προβλήματα εντοπίζει και με ποια στρατηγική έρχεται να τα διευθετήσει; Σε ποια τμήματα της κοινωνίας αναφέρεται;

Μέσα στην εκρηκτική και άναρχη μεταμόρφωση του κοινωνικού ιστού της πόλης κάθε απόφαση ανάπλασης, κάθε πρόταση σχεδιασμού είναι πρωτίστως πρόταση πολιτική. Γιατί, πριν τραβήξει ο αρχιτέκτων την όποια μολυβιά, πρέπει να έχει προηγουμένως συντεθεί η ιδεολογική κατεύθυνση της ανάπλασης, αφού κάθε επέμβαση στον ζωντανό ιστό της πόλης έχει μεγάλες επιπτώσεις στο κτισμένο περιβάλλον και στη ζωή των ανθρώπων. Η πόλη δεν μπορεί να εκλαμβάνεται (ιδίως από εμάς τους αρχιτέκτονες) ως το ουδέτερο φόντο, ο «καμβάς» πάνω στον οποίο στήνονται οι εντυπωσιακές avant-garde δημιουργίες, αδιαφορώντας για τα πραγματικά και πολυσύνθετα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοί της. Έτσι πολλές φορές τα ζητήματα αυτά δεν επιδέχονται, ούτε χρειάζονται «αρχιτεκτονικές επιλύσεις».

Γι' αυτό οι πρωτοβουλίες επιχειρηματιών και εργολάβων (που δραστηριοποιούνται στο real estate) «εξευγενισμού» υποβαθμισμένων περιοχών, ενώ σε πρώτη ματιά μοιάζουν να κινούνται σε σωστή κατεύθυνση, αφού επιχειρούν να αλλάξουν την εικόνα μιας τελματωμένης περιοχής, στην πράξη εκφράζονται με επεμβάσεις που ασκούν τη δική τους ιδιόμορφη βία, εκτός φυσικά από το τεράστιο οικονομικό κέρδος που αποφέρουν στους ίδιους. Τις περισσότερες φορές μάλιστα «εξωθούν» τους παλαιούς κατοίκους, προκειμένου να μετατρέψουν την περιοχή ανάπλασης σε τόπο κατοικίας υψηλών εισοδημάτων ή σε περιοχή διασκέδασης και αναψυχής. Μάλιστα, η περαιτέρω καθοδηγημένη και περιστασιακή υποβάθμιση βοηθά τους επενδυτές να αγοράσουν σε ακόμη πιο εξευτελιστικές τιμές -ιδίως σε περιόδους κρίσης όπως η τωρινή- περισσότερα ακίνητα από τους απελπισμένους ιδιοκτήτες που δεν αντέχουν πλέον τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης στην παλιά γειτονιά τους και θέλουν να την εγκαταλείψουν. Οι «κρίσεις» ωθούν μεγάλα τμήματα του πληθυσμού στη φτώχεια, ενώ για κάποιους άλλους αποτελούν τη χρυσή ευκαιρία για περισσότερο πλουτισμό. Η αποτροπή του πονηρού και εμπρόθετου κοινωνικού αποκλεισμού ομάδων ανάλογα με το χρώμα, το φύλο, την οικονομική κατάσταση ή τις θρησκευτικές και ιδεολογικές πεποιθήσεις θα έπρεπε να είναι το πρώτο συλλογικό μέλημα, αν πραγματικά επιθυμούμε η κοινωνία μας να είναι δημοκρατική, αλληλέγγυα, που δεν επιτρέπει τη δημιουργία γκέτο διαμελίζοντας το ενιαίο σώμα της πόλης σε ασύνδετα μεταξύ τους κομμάτια, κονιορτοποιώντας παράλληλα τον κοινωνικό ιστό.

Κι αν υπάρχει ένα μεγάλο δίδαγμα, είναι ότι πόλη είναι κυρίως η συλλογικότητα των κατοίκων της. Κι όσο αυτή η συλλογικότητα τροφοδοτείται διαρκώς με τίμιες ιδέες και νέους αγώνες τόσο η πόλη θα μένει δημοκρατική και ελεύθερη. Αυτή ίσως είναι η μόνη λύση αντίστασης και υψηλού αστικού σχεδιασμού που απομένει.

του Τάση Παπαϊωάννου

Με την ευγενική παραχώρηση του συγγραφέα.