Το κόκκινο σπίτι στη Σύρο

Κτήρια που με τα χρόνια χαρακτηρίζονται σημεία αναφοράς, όχι μόνον από τους επισκέπτες, αλλά και από τους κατοίκους μιας πόλης.

Ένα τέτοιο κτήριο είναι το «κόκκινο σπίτι» στο Πισκοπιό της Σύρου. Κτισμένο στη γυμνή πλαγιά του βουνού, δυτικά της Ερμούπολης. Βρίσκεται  πάνω στον δρόμο που οδηγεί στα χωριά Κύνι και Δελφίνι, σε μια ωραία τοποθεσία απ' όπου αντικρίζεις κάτω χαμηλά την πόλη και το λιμάνι, λίγο πιο πάνω τον μεσαιωνικό οικισμό της Άνω Σύρου, ενώ στο βάθος του ορίζοντα διακρίνεται η Ρήνεια και η Δήλος και ακόμη μακρύτερα αχνοφαίνεται η Μύκονος.

Το είχα πρωτοδεί πριν από περίπου τριάντα χρόνια, όταν μαζί με μια ομάδα συμφοιτητών και φίλων είχαμε επιλέξει τη Σύρο για να εκπονήσουμε εκεί τη διπλωματική μας εργασία. Ήταν ένα όμορφο, διώροφο νεοκλασικό σπίτι αριστερά καθώς ανέβαινες τον δρόμο που δέσποζε και ξεχώριζε με το έντονο χρώμα του ανάμεσα στα λιγοστά καταπράσινα πεύκα που έγερναν παρασυρμένα από τον βοριά, σαν να υποκλίνονταν στην αδιαμφισβήτητη δύναμη του Αιόλου. Θυμόμουν το βαθύ χοντροκόκκινο χρώμα του σοβά και τις δεξιοτεχνικά πελεκημένες μαρμαρόπετρες με τις οποίες ήταν χτισμένες οι κολόνες του,  που στήριζαν το μπροστινό μπαλκόνι και διαμόρφωναν το χαρακτηριστικό προστώο του.

Έστεκε μέσα στο άνυδρο βραχώδες τοπίο του νησιού. Δίπλα στα λιγοστά παραδοσιακά αγροτόσπιτα και τις πανάρχαιες ξερολιθιές. Ενταγμένο όμορφα, χωρίς να προκαλεί ή να τραυματίζει, έτσι όπως κάνει πάντα η καλή αρχιτεκτονική, άσχετα από ρυθμούς, στιλ ή εποχές, σε πλήρη αντίθεση με πολλά από τα σύγχρονα κτήρια που κατά εκατοντάδες ξεφυτρώνουν με αναίδεια παντού, αρκεί να ακολουθούν τους αρτηριοσκληρωτικούς οικοδομικούς κανονισμούς των γραφειοκρατικών πολεοδομικών υπηρεσιών και φυσικά να είναι χρωματισμένα λευκά.

Έτυχε αυτό το καλοκαίρι να βρεθώ στη Σύρο και πήγα να το δω ξανά. Με δυσκολία το εντόπισα, αφού μόλις που ξεπρόβαλλε ανάμεσα στα καινούργια σπίτια που κτίστηκαν δίπλα του όλα αυτά τα χρόνια. Με έκπληξη διαπίστωσα ότι αυτό το όμορφο σπίτι ήταν ετοιμόρροπο, εγκαταλειμμένο στη μοίρα του. Το χαρακτηριστικό κόκκινο χρώμα όμως διατηρούνταν ακόμη σε αρκετά σημεία, σε πείσμα του χρόνου, αλλά και αυτών που το εγκατέλειψαν. Τα ξύλινα κουφώματα έλειπαν από τη θέση τους, ενώ τα δώματα των δύο μονώροφων όγκων που πλαισίωναν τη βασική διώροφη κατοικία είχαν καταρρεύσει. Οι περισσότεροι σοβάδες είχαν αποξηλωθεί, αφήνοντας κάτω στα δάπεδα ένα παχύ στρώμα σκόνης και μπάζων, λες και η βαρύτητα της γης καλούσε τα υλικά της να ξαναγυρίσουν εκεί απ' όπου ξεκίνησαν. Μια περίτεχνη λιθοδομή που βρισκόταν κρυμμένη κάτω από την επιφάνεια του σοβά, αποκαλυπτόταν τώρα σε όλο το ύψος των παράπλευρων τοίχων του. Κάθε σημείο της κατασκευής του ήταν με μαστοριά καμωμένο, θαρρείς και αυτοί που το έκτισαν ήθελαν να μας πουν ότι η αρχιτεκτονική δεν είναι ότι φαίνεται, αλλά ότι υπάρχει. Και κάτι ακόμη περισσότερο, ότι υπάρχει και δεν φαίνεται!

Ήταν μια ευκαιρία να μπω στο εσωτερικό του, τώρα που έστεκε ακατοίκητο, λες και μια ακαθόριστη δύναμη σε προσκαλούσε να το επισκεφθείς όσο ακόμη έστεκε όρθιο. Αυτό που τραβούσε σαν δυνατός μαγνήτης το βλέμμα σου, ήταν οι εξαιρετικές διακοσμήσεις στις οροφές μαζί με κάτι μικρές διακριτικές ζωγραφιές: ένα λουλούδι, μια πεταλούδα, ένας ρόδακας λίγο πιο πέρα... Τα χρώματα όμορφα το ένα δίπλα στο άλλο, καμωμένα με μεράκι και αγάπη από πολύ καλούς τεχνίτες - καλλιτέχνες που άφησαν εκεί το «αποτύπωμα» της δικής τους χειροποίητης τέχνης, τη δική τους ευαισθησία. Έκαναν ωραίους συνδυασμούς με τις ώχρες και τα ανοικτά λουλακί που κάλυπταν τους τοίχους των δωματίων, με το χαμηλό πασαμέντο σε αποχρώσεις του χοντροκόκκινου, να ξεχωρίζει με μια λεπτή γραμμή στη βάση τους και τα περίτεχνα ανθέμια στην κορυφή να ολοκληρώνουν τη σύνθεση.

Σαν να σε ταξίδευαν πίσω στον χρόνο, καλώντας σε να μεταφερθείς νοερά στις μέρες που οι τεχνίτες του ήταν σκυμμένοι στις σκαλωσιές και ζωγράφιζαν με προσοχή πάνω στις ασβεστωμένες επιφάνειες ή αργότερα όταν πια το σπίτι κατοικούνταν και στα δωμάτιά του ακούγονταν φωνές, τρεχαλητά στην ξύλινη καλοδουλεμένη σκάλα ή ακόμη και να αισθανθείς τις μυρωδιές που έβγαιναν από την κουζίνα στο ισόγειο. Το «κοκκινόσπιτο» που οι ντόπιοι αποκαλούν «στοιχειωμένο», το συντροφεύουν θρύλοι και ιστορίες, αφού για δεκαετίες μένει ακατοίκητο και έρημο. Ασυναίσθητα, φέρνει στο νου το σπίτι της «οικογένειας Ρεΐζη», βγαλμένο κατευθείαν μέσα από τις σελίδες της «Μεγάλης Χίμαιρας» του Καραγάτση, ακολουθώντας θαρρείς και αυτό μια προδιαγεγραμμένη τραγική μοίρα, ένα ριζικό ακατανίκητο...

Δεν έμαθα σε ποιον ανήκει. Τι σημασία έχει άλλωστε; Είναι κρίμα όμως τέτοια κομψοτεχνήματα να χάνονται. Δεν είναι από ρομαντική διάθεση, άλλωστε αυτή είναι η φυσική και αναπόφευκτη εξέλιξη των πραγμάτων, το παλιό να δίνει τη θέση του στο καινούργιο. Αλλά όταν μια τέχνη χάνεται μαζί με τους μαστόρους της, έχουμε χρέος να διατηρήσουμε τα έργα τους, για να θυμίζουν στους κατοπινούς τον βίο των προηγούμενων γενιών και να βοηθούν στην αυτογνωσία μας. Σε αντίθεση με τα καλά συντηρημένα αρχοντικά στα «Βαπόρια» ή στον Αγ. Νικόλαο στην Ερμούπολη, αλλά και τις χαρακτηριστικές εξοχικές αρχοντικές βίλες στη Ντελλαγκράτσια, τούτο το χαρακτηριστικό σπίτι της υπαίθρου βρίσκεται σε άθλια κατάσταση και σε λίγο καιρό δεν θα έχει μείνει τίποτε όρθιο που να το θυμίζει.

Σήμερα οι σοβάδες μετά βίας στέκονται πάνω στο μπαγδατί με τα ξύλινα επάλληλα πηχάκια, ενώ μέρα τη μέρα ολόκληρα τμήματα πέφτουν, παρασέρνοντας μαζί τους χρώματα, ζωγραφιές και μαζί τον μόχθο των ανθρώπων που κόπιασαν να το κατασκευάσουν. Οι πεταλούδες που χρόνια βρίσκονταν ζωγραφισμένες πάνω στις οροφές, είναι σαν να πετούν μακριά απελευθερωμένες πια, μια για πάντα και να χάνονται, παίρνοντας μαζί τους και τις μνήμες που συντροφεύουν το κόκκινο σπίτι της Σύρου. Για να μένουμε στο τέλος όλοι εμείς που το αντικρίσαμε, να μετράμε. τις μεγάλες μας «απώλειες», όπως θα 'λεγε η ποιήτριά μας Κική Δημουλά.

του Τάση Παπαϊωάννου

Με την ευγενική παραχώρηση του συγγραφέα.