Πλαίσια αρχιτεκτονικής δράσης.

Ο σύγχρονος αρχιτέκτονας βρίσκεται πια αντιμέτωπος με νέα δεδομένα στα οποία καλείται να ανταποκριθεί. Ζωτικό κομμάτι από την μέχρι πρόσφατα περιοχή δράσης του έχει καταληφθεί από άλλες επαγγελματικές ομάδες, πολλές φορές με υπαιτιότητα δική του. Τα τελευταία χρόνο ο νέος αρχιτέκτονας έχει κληρονομήσει μια πραγματικότητα (κυρίως στην Ελλάδα) που δύσκολα αντιστρέφεται. Οι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί είναι ελάχιστοι, καθυστερούν να οδηγήσουν σε αποτέλεσμα και οι περισσότεροι δεν υλοποιούνται. Μεγάλο κομμάτι των επαγγελματικών δράσεων του αρχιτέκτονα έχει καταληφθεί από όμορες επαγγελματικές ομάδες (πολιτικοί μηχανικοί κυρίως) που στη συνείδηση του μέσου πολίτη, είναι ικανές να διεκπεραιώσουν το αρχιτεκτονικό έργο. Μπροστά σε αυτή την πραγματικότητα, ο νέος αρχιτέκτονας, καλείται να βρει το δρόμο του και να συγκροτήσει την ατομική και συλλογική του στρατηγική, γνωρίζοντας ότι πολλές από τις de facto καταστάσεις που έχουν δημιουργηθεί δύσκολα αλλάζουν (εξαιτίας κυρίως των προσωπικών και εφησυχασμένων στρατηγικών των προηγούμενων γενεών αρχιτεκτόνων, που δεν μπόρεσαν να δουν πέρα από τα εσωτερικά προβλήματα του μικρού ελληνικού αρχιτεκτονικού κύκλου).

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο χρειάζεται μια διπλή στρατηγική. Από την μία, να επαναδιεκδικήσει κομμάτια του επαγγελματικού χώρου που ανήκουν κυρίως ή αποκλειστικά στο γνωστικό του αντικείμενο και από την άλλη, να εφεύρει νέα πλαίσια επαγγελματικής δράσης. Το δεύτερο, παρουσιάζει ενδιαφέρον, όχι μόνο γιατί επεκτείνει την περιοχή δράσης του, αλλά και γιατί συγκροτεί μια επαγγελματική μορφή (ένα επαγγελματικό προφίλ) που ανανεώνει την εικόνα του στο κοινωνικό σύνολο και επαναβεβαιώνει την ικανότητα δράσης του, άρα, κατά συνέπεια, συγκροτεί μια πιο ισχυρή βάση διεκδίκησης των πρώτων. Για αυτό το λόγο θα θέλαμε να σταθούμε στο παρόν κείμενο περισσότερο στο δεύτερο σκέλος, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι απεμπολείται το ζωτικό κομμάτι επαγγελματικής δράσης. Αντίθετα, γίνεται παράλληλα, με στόχο να ισχυροποιηθεί το ζωτικό μέρος που σήμερα επαγγελματικά και κοινωνικά μας αμφισβητείται.

Προφανώς, σε αυτό το σημείο ο αρχιτέκτονας θα πρέπει να αναγνώσει την σημερινή πραγματικότητα, που κατά τόπους διαφοροποιείται. Σημαντικό σύμμαχο σε αυτή την διερεύνηση έχει το γεγονός ότι τα ζητήματα του χώρου (βασικό αντικείμενο μελέτης του) τα τελευταία χρόνια έχουν αναβαθμιστεί κοινωνιολογικά και είναι επίκαιρα, από την μία ως παράμετρος ποιότητας ζωής, και από την άλλη, ως οικονομική αξία. Σε αυτό το γεγονός, οφείλουμε να προσθέσουμε, την ικανότητα του αρχιτέκτονα στο συντονισμό δράσεων (άλλων επαγγελμάτων για την παραγωγή του αρχιτεκτονικού προϊόντος) και την ικανότητα στρατηγικού σχεδιασμού που οφείλει να αναπτύξει για να προσαρμόσει την παραγωγή του (σε όποιο επίπεδο είναι αυτή και όποιο περιεχόμενο έχει) στο κοινωνικό-οικονομικό πλαίσιο της σύγχρονης μαζικοδημοκρατικής κοινωνίας που ζούμε.

Με βάση αυτά τα βασικά εφόδια, καλείται να προσεγγίσει περιοχές του σχεδιασμού μεγαλύτερης κλίμακας από τις συνηθισμένες του, μια και σε αυτές εμφανίζεται την τελευταία περίοδο μεγαλύτερο ενδιαφέρον από το κοινωνικό σύνολο. Χαρακτηριστικό είναι το αντικείμενο του στρατηγικού σχεδιασμού επικρατειών, μεγαλύτερων δηλαδή γεωγραφικών ενοτήτων που διατηρούν έντονα χωρικά χαρακτηριστικά, αλλά εξαρτώνται παράλληλα από οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Αυτό το αντικείμενο, πολλές φορές συνχέεται με την χωροταξία, έχοντας όμως διαφορετικό ρόλο, μια και ο πρώτος διατηρεί εντονότερα χωρικά και τοπικά χαρακτηριστικά, όντας συνδεδεμένος με την «εικόνα» και την δυναμική του τόπου (branding).

Η αρχιτεκτονική, και γενικότερα η δράση σε σχέση με  τον χώρο, δεν μπορούν να αγνοήσουν σύγχρονα κοινωνικά φαινόμενα που απασχολούν την κοινωνία, καθορίζουν οικονομικές δυναμικές της αλλά και παράλληλα επιδρούν στα χωρικά σύνολα, πολλές φορές σε μεγάλη κλίμακα. Για παράδειγμα, ο τουρισμός, ως ένα σύγχρονο μαζικό κοινωνικό φαινόμενο, με έντονες οικονομικές παραμέτρους αλλά και περιβαλλοντικές επιδράσεις, είναι ένα φαινόμενο έντονα συνδεδεμένο με τον χώρο αλλά και τον χρόνο. Στην ουσία πρόκειται για διαχείριση του χρόνου μέσα σε καθορισμένους χώρους. Αυτό το αντικείμενο, που σε μεγάλο μέρος του είναι νέο, λαμβάνοντας υπόψη τις πρόσφατες εξελίξεις, προφανώς επηρεάζει  τον χώρο, καθορίζει κατασκευαστικές λογικές και μοντέλα (συνεπώς εμπλέκεται άμεσα ο αρχιτέκτονας) αλλά παράλληλα ενδιαφέρει το κοινωνικό σύνολο, είτε ως αποδέκτης αυτών των υπηρεσιών, είτε ως παροχέας τους.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο αρχιτέκτονας καλείται να εντοπίσει τις αναδυόμενες περιοχές σύγχρονου κοινωνικού ενδιαφέροντος, που δεν έχουν ακόμα καθορίσει αυστηρούς κανόνες και όρια, αλλά αναπτύσσουν μια κοινωνική δυναμική, ώστε εντός αυτών να προσδιορίσει τον νέο ρόλο του. Μια τέτοια στρατηγική, δεν υποστηρίζεται με υιοθέτηση παλιών, πολλές φορές ξεπερασμένων μοντέλων του παρελθόντος. Δεν μπορούμε να αναπτύξουμε τέτοιους ρόλους θέλοντας να μοιάσουμε σε πρόσωπα και πρακτικές του παρελθόντος. Ο αρχιτέκτονας οφείλει να αναμετρηθεί με το σήμερα, με σημερινούς όρους και να εκφράσει μια δυναμική που να λαμβάνει το περιεχόμενό της από την πραγματικότητα και τις ανάγκες της. Τα νέα μοντέλα δεν μπορούν και δεν πρέπει να αναμετρηθούν με εκείνα του παρελθόντος. Θα πρέπει να σπάσουν τα ασφυκτικά πλαίσια του πρόσφατου παρελθόντος (που έχουν οδηγήσει στη σημερινή κατάσταση) και να προτείνουν νέες περιοχές δράσης με γνώμονα το σήμερα και τις δυναμικές του αύριο. Σε αυτή την λογική, η διαχείριση των χωρικών στρατηγικών (management), διαφόρων κλιμάκων, με διάφορα μέσα, θα αποτελέσει κεντροβαρικό κομμάτι αυτής της σύγχρονης αρχιτεκτονικής δράσης.

Νεκτάριος Κεφαλογιάννης, Χρίστος Παπαστεργίου
(www.oneoff-architecture.tk)