Η πόλη των εσωκλεισμένων και των αποκλεισμένων

Η 5^η διεθνής μπιενάλε αρχιτεκτονικής του Rotterdam (IABR) η οποία ξεκινά στις 20 Απριλίου έχει τίτλο: 'Making City' και κύριο ερώτημα το πώς φτιάχνουμε την πόλη. Την πόλη του αύριο. Δυο μήνες μετά, ένα μεγάλο συνέδριο ξεκινά στην  Coimbra της Πορτογαλίας με κεντρική θεματική: 'Rethinking Urban Inclusion: Spaces, Mobilizations, Interventions', και αυτό θέλοντας να αναθεωρήσει την όποια αστική κοινωνική συνοχή. Η Ευρώπη αναρωτιέται, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, για το ζήτημα της ενσωμάτωσης στον αστικό χώρο που μεθερμηνεύεται κυρίως σε ζήτημα ευθυγράμμισης και προσαρμογής στους γραπτούς και άγραφους νόμους της εκάστοτε αστεακής κουλτούρας και πολιτειοσύνης γι' αυτό και συμπορεύεται με το ζήτημα της ασφάλειας. Ασφάλεια ως προς τις 'εξωγενείς' διεισδύσεις της διαφορετικότητας (φυλών, πολιτισμών, εθίμων και θρησκειών) που συνήθως θεωρούνται συνυφασμένες με φοβικά στερεότυπα συσχετισμένα με την τρομοκρατία. Η πλαστή αυτή ανάγκη για ασφάλεια επιβάλλεται από τις ελίτ ως θετικό μέσο συσπείρωσης των μαζών της αποσαθρωμένης κοινωνίας απέναντι σε μια κοινή απειλή.

Η αρχιτεκτονική συμπορεύεται με τη δοκιμασμένη πρακτική των αναπλάσεων και της εξάλειψης των 'κενών' περιοχών της πόλης, αυτών που μπορεί να χρησιμοποιηθούν ως τόποι συνεύρεσης και αλληλοβοήθειας για τους περιθωριοποιημένους (ξένους και μη). Οι δημόσιοι χώροι επανασχεδιάζονται με κριτήρια την ασφάλεια (κυρίως των προνομιούχων), τη διευκόλυνση της επιτήρησης και κυρίως τη μετατόπιση 'δυσάρεστων' εικόνων-ανθρώπων από τα κεντρικά σημεία της πόλης. Παράλληλα προτρέπουν-διευκολύνουν και καθοδηγούν τον πολίτη προς τη μέγιστη δυνατή κατανάλωση ως μοναδικό σκοπό ύπαρξης του δημόσιου χώρου.

Η πόλη του αύριο στην Ελλάδα, έτσι όπως φαίνεται να μορφοποιείται έπειτα από τις πρόσφατες (26/3/2012) εξαγγελίες του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη για την αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης, (εάν αυτές υλοποιηθούν σε όλο το εύρος τους) μετασχηματίζεται, και πολεοδομικά πια, σε ένα εφιαλτικό δισυπόστατο: την πόλη των εσωκλεισμένων και των αποκλεισμένων.

Οι πρώτοι είναι περιχαρακωμένοι σε αστικές προνομιούχες νησίδες απολαμβάνοντας δικαιώματα προερχόμενα από την υψηλή παρασιτική τους θέση στη νεοκαπιταλιστική αλυσίδα παραγωγής. Οι κατοικίες με ιδιωτική ασφάλεια που περιπολεί την ευρύτερη περιοχή, με μαντρότοιχους, κάμερες και εξεζητημένα συστήματα συναγερμού δημιουργούν μια περίκλειστη πόλη που μονάχα εντός της οι ένοικοί της νιώθουν ασφάλεια.

Οι δεύτεροι βρίσκονται στο περιθώριο, απωθημένοι χωρικά και θεσμικά και αποβλημένοι από την παραγωγική διαδικασία του κεφαλαίου, επιβιώνοντας στα όρια της ελάχιστης επιτρεπτής διαβίωσης και αποστερημένοι δικαιωμάτων. Μορφοποιούν μια διάχυτη 'γκρίζα' πόλη πληβείων τόσο εντός όσο και εκτός της 'επίσημης' πόλης και σε διακριτή θέση από τις προαναφερθείσες νησίδες των προνομιούχων. Μέρος των περιθωριοποιημένων είναι και οι μετανάστες, μεγάλο μέρος των οποίων δεν μπόρεσε να ενταχθεί στην επίσημη αλυσίδα παραγωγής αλλά εξωθήθηκε στην επιβίωση δια μέσου της ανασφάλιστης επισφαλής εργασίας και της ποικίλης εκμετάλλευσης από τις εκάστοτε μαφίες.

Η κρατική πολιτική που ξεκίνησε να σχεδιάζεται το 2009, και η οποία ήδη χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση με 250 εκατομμύρια ευρώ για τα έτη 2011, 2012 και 2013, -με διαπραγμάτευση και για την περίοδο 2014-2020-[1] στοχεύει να συμπυκνώσει («δεν μπορεί να έχουμε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους να κυκλοφορούν άσκοπα στους δρόμους»)[2] τη διάχυτη 'γκρίζα' πόλη διαμέσου της δημιουργίας τριών Κέντρων Κλειστής Προσωρινής Φιλοξενίας σε κάθε περιφέρεια της χώρας (εκτός της Νησιωτικής). Κέντρα από τα οποία θα επαναπροωθούνται οι μετανάστες στις πατρίδες τους (οι μη έχοντες χαρτιά -που είναι και οι περισσότεροι- που θα σταλούν άραγε;).

Τα κίνητρα για να αποδεχθούν οι τοπικές κοινωνίες αυτά τα κέντρα είναι οι 1.000 περίπου θέσεις εργασίας (150 αστυνομικοί, 250 εσωτερικοί φύλακες, υπάλληλοι, προσωπικό καθαριότητας, σίτισης, κλπ) έτσι ώστε να δημιουργηθεί «ένας νέος κύκλος εργασιών, απασχόλησης και ευημερίας σε κάθε περιοχή» [3]. Οι προβλέψεις του Μπονάννο φαίνεται να επαληθεύονται: «Ο στόχος είναι να μας κατατάξουν όλους μέσα σε μια αστυνομική δομή, να μας κάνουν να γίνουμε όλοι «αστυνομικοί» δια μέσου μιας διαδικασίας αμοιβαίου ελέγχου. Όταν ο κάθε πολίτης, ο κάθε εργαζόμενος, κάθε ομάδα εργασίας, κάθε παραγωγική μονάδα γίνει αστυνόμος του διπλανού του και αντίστροφα, τότε θα έχει ολοκληρωθεί η επιθυμητή στρατολόγηση της κοινωνίας ενάντια του ιδίου της εαυτού»[4].

Τα Κέντρα αυτά, που μάλλον θα στεγαστούν στα δεκάδες πρώην ανενεργά στρατόπεδα, είναι πολύ δύσκολο να λειτουργήσουν αποτρεπτικά για τα μεταναστευτικά κύματα. Υπάρχει ο κίνδυνος να μετατραπούν σε ανύποπτο χρόνο σε μόνιμα κέντρα εγκλεισμού όπου θα συνωστίζονται όχι μόνο οι προβλεπόμενοι 30.000 μετανάστες αλλά πολλαπλάσιος αριθμός (όπως και στα σωφρονιστικά ιδρύματα της χώρας). Σε ένα τέτοιο εφιαλτικό σενάριο η κατάσταση θα παραμείνει ίδια στην Αθήνα (οι υπόλοιποι περίπου 500.000 μετανάστες που θα πάνε;) ενώ στην επικράτεια θα διασπαρθούν πόλεις-φυλακές που θα αναπτυχθούν συμβιωτικά με τις υπάρχουσες πόλεις καθώς θα παρέχουν θέσεις εργασίας και ευρωπαϊκή χρηματοδότηση. Φανταστείτε δε, να μετατραπούν σε κέντρα εγκλεισμού όχι μόνο μεταναστών αλλά και λοιπών ανεπιθύμητων-παραβατικών. Αντανακλαστικά θα δημιουργηθούν νέες πόλεις εσωκλεισμένων μεταλλάσσοντας την ελληνική πόλη στα πρότυπα του αστικού μοντέλου των Η.Π.Α. Η διόγκωση της πόλης των εσωκλεισμένων και των αποκλεισμένων θα εξαφανίσει τον ενδιάμεσο αστικό ιστό (χαρακτηριστικό το παράδειγμα των συναρμολογούμενων κελιών που εγκαθίστανται άμεσα σε παρκινγκ και σε δημόσιους ελεύθερους χώρους εάν υπάρξει ανάγκη[5]) εντείνοντας την αντίθεση μεταξύ δύο διαφορετικών κόσμων και υπονομεύοντας ακόμα περισσότερο την όποια κοινωνική ειρήνη.

Τι πρέπει να γίνει; Δεν οφείλουμε όλοι να δίνουμε απαντήσεις, απλά θα τονίσω ότι οι ιστορικές εμπειρίες των μεταναστεύσεων και η στοιχειώδης αλληλεγγύη προς τον συνάνθρωπο και τον μειονεκτούντα μας υπαγορεύουν να πούμε ότι: κανένας μετανάστης δεν είναι λαθραίος.

του Νικόλα Μιτζάλη

Παραπομπές
[1] Μ.Χρυσοχοίδης, 'Συστράτευση για να δώσουμε απάντηση στην αγωνία των πολιτών για ασφάλεια, για δημόσια υγεία, για κοινωνική ειρήνη και κοινωνική συνοχή', 26/3/2012, http://www.chrisohoidis.gr/
[2] Στο ίδιο.
[3] Στο ίδιο.
[4] A.M.Bonanno, 2008, Κυριαρχία και εξέγερση, Ελευθεριακό Ινστιτούτο Κοινωνικών Μελετών Ιωάννινα, σ.77.
[5] L.Wacquant, 2001, Οι φυλακές της μιζέριας, Εκδόσεις Πατάκη, σ.116 και: χ.σ., 2008, Χώροι Κράτησης Μεταναστών: τεχνικές εγκλεισμού και υποκειμενοποίηση, Εκδόσεις 'έργων εξύβριση', Αθήνα σ.37.

Foto
http://www.agrigentoflash.it/2012/02/03/lampedusa-immigrazione-denuncia-contro-viminale-per-sequestro-di-persona/
http://fortresseurope.blogspot.com/2006/01/gennaio-2008_02.html