Μεσογειακοί Αγώνες και γήπεδα του γκολφ για αναβάθμιση?

Παρόλαυτά οι πιο σημαντικές μεταλλάξεις έχουν να κάνουν με την δημιουργία νέων υπερκέντρων τριτογενών δραστηριοτήτων και δημόσιων χώρων ευρείας κατανάλωσης και χωροθετημένων περιφερειακά σε κόμβους ή κατά μήκος στρατηγικών αξόνων αυτοκινητιστικών υποδομών. Οι αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών άλλαξαν λοιπόν εκ βαθέων  την όψη και την δομή του αστικού χώρου. Το εδαφικό περιβάλλον των σύγχρονων πόλεων μοιάζει σήμερα πολύπλοκο και πολλές παλιές διαφοροποιήσεις π.χ. μεταξύ κέντρου και περιφέρειας, ή πόλης και υπαίθρου, φαίνονται να είναι εν μέρει ξεπερασμένες από τα νέα σύνθετα χαρακτηριστικά των διαδικασιών της υπερέκτασης, της υπερκινητικότητας και της υπερκεντρικοποίησης.

Αυτές οι αλλαγές, όμως, δεν άλλαξαν μονάχα την δομή και την όψη των αστικών χώρων, αλλά επέφεραν νέες αντιθέσεις και φαινόμενα κρίσης, πολεοδομικής, περιβαλλοντικής, οικονομικής και κοινωνικο-πολιτιστικής φύσεως. Φαίνεται λοιπόν ότι έδωσαν ζωή σε διαδικασίες πολεοδομικής θραυσματοποίησης, οικονομικής αποσύνθεσης και ιδιωτικοποίησης του αστικού εδαφικού περιβάλλοντος και οι οποίες αντί για λύσεις στην πολεοδομική κρίση, στην συλλογική μετακίνηση και στις κοινωνικές σχέσεις του φορδικού μητροπολιτικού συστήματος, έγιναν συντελεστές χωρικής, οικονομικής και πολιτιστικής κρίσης των πόλεων.

Η κρίση αυτή, ελλείψει προοπτικών καινοτομίας και έρευνας,  αντιμετωπίζεται από πολλές χώρες με την περιοδική, χωρική και θεματική προσέλκυση μεγάλων γεγονότων σε μια προσπάθεια -τουλάχιστον θεωρητικά- ταυτόχρονης επίλυσης σημαντικών προβλημάτων της πόλης και των κατοίκων, τα οποία δεν θα μπορούσαν να λυθούν μεμονωμένα αλλά και της δημιουργίας μιας οικονομικής δυναμικής που θα λειτουργήσει ευεργετικά για όλους. Αυτό με την σειρά του οδηγεί σε μια ανταγωνιστικότητα μεταξύ των πόλεων σε διεθνές επίπεδο, με αποτέλεσμα την δημιουργία μιας ιεραρχίας πόλεων που συναγωνίζονται για την βελτίωση της εικόνας τους και της προσελκυστικότητάς τους σε παγκόσμιο επίπεδο.

Το εργαλείο λοιπόν οικονομικής αλλά και πολεοδομικής ανάπτυξης του «Μεγάλου Γεγονότος» φαίνεται να χρησιμοποιήθηκε και στην περίπτωση του Βόλου ο οποίος κερδίζοντας την διοργάνωση των Μεσογειακών Αγώνων του 2013, φιλοδοξεί να αλλάξει ριζικά την δυναμική του. Θα είναι όμως έτσι; Οι αναγκαίες υποδομές που χρειάζεται να γίνουν περιλαμβάνουν έργα τα οποία απαιτούν(;) αλλαγές χρήσεων γης και συνεπώς αλλαγή στις αξίες ακινήτων ορισμένων περιοχών προσδίδοντας τους σε πολλές περιπτώσεις υπεραξία.
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες της Αθήνας είναι ένα κοντινό παράδειγμα. Δεν θα σταθώ στην απαραίτητη ευρύτερη λαϊκή συναίνεση που συχνά παρακάμπτεται ή κάμπτεται ηθελημένα από το άμεσο μιας υπόθεσης «εθνικής εμβέλειας» και διεθνής εικόνας της πόλης. Θα επιμείνω όμως στις πληροφορίες που θέλουν την δημιουργία τριών γηπέδων γκολφ στις Νηές, στο Σορό και στη Λάρισα και την αντίστοιχη κατασκευή ξενοδοχειακών μονάδων, κατοικιών πολυτελείας, συνεδριακών κέντρων, μαρίνας και κέντρων αναψυχής.
Οπωσδήποτε ο αριθμός τους θα μπορούσε να ήταν μικρότερος, φαίνεται όμως ότι υπάρχει η θέληση για προσέλκυση υψηλού τουρισμού για τους λόγους που προανέφερα και την μετατροπή της ευρύτερης περιοχής του Βόλου σε ένα διεθνές αστικό σύμπλοκο αναψυχής. Ο στόχος αυτός όμως φαίνεται να μην υποστηρίζεται από μια συγκεκριμένη και ευρύτερη στρατηγική σχεδιασμού. Ο Βόλος δεν είναι Phoenix, ενώ τα κοντινά παραδείγματα της Σαρδηνίας ή της Σικελίας και του Agazzano με τα γήπεδα του γκολφ είναι τρανταχτά: Αλλοίωση του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου, του φυσικού περιβάλλοντος και συνεπακόλουθη τσιμεντοποίηση με διασπορά θέσεων στάθμευσης προς όφελος μιας διεθνής ελίτ.

Τα γήπεδα γκολφ, υδροβόρα και ασύμβατα πολιτιστικά μπορεί να είναι μέρος του εργαλείου της αναβάθμισης των υποβαθμισμένων εδαφικών περιβαλλόντων υπάρχει όμως ο κίνδυνος να οδηγήσουν, σε συνδυασμό με άλλες πράξεις, σε μια θραυσματοποίηση και αλλοίωση του χαρακτήρα τής ευρύτερης αστικής περιοχής και σε μια όξυνση αντί βελτίωση των κοινωνικών προβλημάτων.
Άλλωστε η αποτυχία του ανταγωνιστικού μοντέλου μπορεί να κατευθύνει στην «εξωτερίκευση» του παθητικού (ρύπανση, οικονομική επιβάρυνση συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων, πολεοδομικές και χωρικές ανισότητες, εγκλεισμοί). Οπωσδήποτε ο Βόλος δεν θα γίνει Marbella. Δεν πρέπει να γίνει. Χρειάζεται όμως επιτέλους μια γενικότερη στρατηγική που να κατευθύνει τις ενέργειες και να καθορίζει τους στόχους οι οποίοι δεν μπορεί να είναι η εμπορευματοποίηση του εδαφικού περιβάλλοντος και η διανομή μεταξύ ολίγων των συνεπαγόμενων υπερκερδών αλλά η ενίσχυση της κοινωνικής συνιστώσας και η επίλυση καίριων, καθημερινών προβλημάτων της πόλης όπως ανεργία, οικονομική στασιμότητα, περιβαλλοντική υποβάθμιση, κλπ. στα πλαίσια ενός ευρύτερου κοινωνικού διαλόγου.

Νικόλας Μιτζάλης - Δρ.Αρχιτέκτων μηχανικός I.U.A.V.-Ε.Μ.Π.