Ο πόλεμος του τσιμέντου και της πέτρας. Το νέο πολεοδομικό σχέδιο της Ιερουσαλήμ

Η έκφραση του Misselwitz[1] που χρησιμοποίησα στον τίτλο αποτυπώνει μάλλον επιτυχημένα την εικόνα που διαμορφώνεται και σε πολεοδομικό επίπεδο για την Ιερουσαλήμ και την Παλαιστίνη καταδεικνύοντας ταυτοχρόνως το πώς κυρίαρχες εξουσιαστικές πρακτικές βαδίζουν σε πλήρη συντονισμό με τον πολεοδομικό σχεδιασμό. Ποιος μπορεί άλλωστε να αμφισβητήσει το ότι ο σχεδιασμός δεν αποκτά δέσμευση πολιτικής θέσης; δηλαδή δεν είναι στην ουσία του πολιτικός σχεδιασμός; Αυτοί που θα προστρέξουν να υποστηρίξουν δήθεν «ουδέτερους» σχεδιασμούς είναι εκείνοι που ηθελημένα διαχωρίζουν την κοινωνική διάσταση από την επιστημονική ή την τεχνική θέλοντας είτε να αποσείσουν τυχόν ευθύνες που τους αναλογούν είτε να υπερασπιστούν την ιδεολογία της νεοφιλελεύθερης πόλης που πασχίζουν να ολοκληρώσουν.

Ο στρατηγικός σχεδιασμός της Ιερουσαλήμ, αυτής της τόσο ιδιαίτερης πόλης, που παραμένει εδώ και δεκαετίες στο επίκεντρο μιας απάνθρωπης διαμάχης, πέρα από το εννοιακό μοντέλο της επαναπροωθημένης μοντερνικότητας που επιτάσσει ευταξία, εξορθολογισμό, διακριτή ιεραρχία και έλεγχο, εμπεριέχει και ρυθμίσεις που φαίνεται να εξυπηρετούν την σχηματιζόμενη ηγεμονική ανισορροπία και να λειτουργούν ως νομιμοποιητικός μηχανισμός επιδιωκόμενων πολιτικών στοχεύσεων.

Η εφαρμογή του Master Plan με ορίζοντα το 2030, πέρα από «την διασφάλιση μιας ποιότητας αστικής διαβίωσης για όλους τους κατοίκους», θα διευκολύνει ουσιαστικά την δημιουργία μιας γεωγραφικής και δημογραφικής πραγματικότητας που επιζητά να επιβάλλει το Ισραήλ εδραιώνοντας εδαφικά και πληθυσμιακά την εβραϊκή παρουσία[2] με ένα ποσοστό της τάξεως του 60% έναντι 40% της παλαιστινιακής[3] πάντα με «σεβασμό στις ανάγκες της αραβικής μειονότητας». Σχεδιάζεται λ.χ. η ανάπτυξη 1.800 εβραϊκών κατοικιών έναντι 800 παλαιστίνιων εντός του 2012[4] και συνολικά 51.000 εκ των οποίων οι 37.783 στην Ανατολική Ιερουσαλήμ.

Συγκεκριμένα, είναι σχεδόν βέβαιο ότι το σχέδιο θα αποτελέσει το νόμιμο πρόσχημα για τον διαχωρισμό και την απαλλοτρίωση της Παλαιστινιακής γης έτσι ώστε να ανοιχτεί ο δρόμος για την επέκταση των υπαρχόντων (Gilo, Har Homa, κλπ.) αλλά και την δημιουργία νέων Εβραϊκών οικισμών σε όλη την Ανατολική Ιερουσαλήμ. Κάτι που ήδη σχεδιάζεται από παλιά.

Από τα 71τ.χλμ του κατειλημμένου Παλαιστινιακού εδάφους που προσαρτήθηκαν στην ανατολική Ιερουσαλήμ το 1967, το 35% δημεύθηκε για την κατασκευή Ισραηλινών οικισμών, ενώ από το εναπομείναντα 65% το 30%(21.3τ.χλμ) δεν διαθέτει εγκεκριμένο πολεοδομικό σχέδιο και συνεπώς η κατασκευή σε αυτές τις περιοχές είναι απαγορευμένη[5]. Το υπόλοιπο 35%(24.7τ.χλμ) διαθέτει μεν πολεοδομικό σχέδιο εγκεκριμένο από την διαμερισματική επιτροπή, αλλά το 63% εξ αυτού, περίπου 15.5τ.χλμ, έχουν χαρακτηριστεί ως «πράσινες ζώνες» όπου απαγορεύεται η δόμηση λόγω προώθησης των «πράσινων τουριστικών ζωνών» και την προφύλαξη των «Ιστορικών και Θρησκευτικών Εβραϊκών τοποθεσιών», αφήνοντας τελικά μονάχα ένα 13%(9.18τ.χλμ) γης στην Ανατολική Ιερουσαλήμ για Παλαιστινιακή χρήση το οποίο και έχει ήδη πυκνότητες απαγορευτικές για περαιτέρω μελλοντική δόμηση[6].  Χαρακτηριστική δε, η κατηγοριοποίηση των περιοχών της κρίσιμης, για τους Ισραηλινούς, ανατολικής Ιερουσαλήμ που βασίζεται στην εθνοτική κατανομή έναντι της δυτικής Ιερουσαλήμ που βασίζεται σε γεωγραφική κατανομή.

Με άλλα λόγια, το πολεοδομικό σχέδιο στοχεύει στην συμπλήρωση του σχεδίου του 1959 περιλαμβάνοντας και την περιοχή της ανατολικής Ιερουσαλήμ η οποία αναπτύχθηκε αυτόνομα. Φαίνεται να εκπληρώνει επίσης αστικά μοντέλα καπιταλιστικής ανάπτυξης που είχαν προταθεί και παλαιότερα όπως π.χ. «Η Δημιουργική Πόλη»[7] καθώς σύμφωνα με ορισμένους[8] η πενία της πόλης οφείλεται στις χαμηλές φορολογικές εισφορές που προκαλεί η εσωτερική μετανάστευση των υψηλόμισθων στρωμάτων!. Όλα τα προηγούμενα βρίσκονται σε συνάφεια με την ολοκλήρωση του Τείχους της Ντροπής που όπως φαίνεται στις εικόνες διευρύνθηκε αισθητά μεταξύ 2003 και 2009, με το μονόπλευρο σύστημα μεταφορών[9], με το καθεστώς των απαλλοτριώσεων καθώς και με τον χωροταξικό περιορισμό των ζωνών και των πολεοδομικών σχεδίων που εξαναγκάζουν τους παλαιστίνιους να χτίζουν αυθαίρετα και συχνά να τους αφαιρείται η ιδιότητα του πολίτη[10].

Η πρωτοβουλία για το Master Plan άρχισε το 2000 και οφείλεται στον τότε δήμαρχο Ehud Olmert που συγκρότησε μια ομάδα πολεοδόμων με επικεφαλή τον Moshe Cohen. Μια πρώτη εκδοχή σχηματίζεται το 2004 (με μονάχα το 20% της γης προοριζόμενο για Παλαιστινιακούς οικισμούς) η οποία και δέχεται πολλές ενστάσεις. Τον Οκτώβριο του 2008, έπειτα από σειρά δημοσίων διαβουλεύσεων, η Επιτροπή Πολεοδομίας και Δόμησης της Ιερουσαλήμ αποφασίζει να προωθήσει το σχέδιο και να το επικυρώσει πάραυτα χωρίς αναθεώρηση. Τον Μάιο του 2009, υπάρχει μια ενημερωμένη έκδοση του Master Plan επί δημάρχου Nir Barkat (που επεκτείνει το σχέδιο του πρώην δημάρχου Uri Lupolianski κάνοντας κάποιες τροποποιήσεις) η οποία και ξεσηκώνει νέες αντιδράσεις, αυτή τη φορά κυρίως από τον Υπουργό Εσωτερικών Eli Yishai και μέλη του δημοτικού συμβουλίου που υποστηρίζουν ότι οι τροποποιήσεις αυτές έγιναν χωρίς την έγκριση της τοπικής Επιτροπής και πως αλλοιώνουν αισθητά το αρχικό σχέδιο[11]. (Σημειωτέον οι τροποποιήσεις ήταν αύξηση των κατοικιών για Άραβες σε περιοχές που πριν προορίζονταν για πράσινες ζώνες και μείωση των αντίστοιχων Ισραηλινών).

Η επικύρωση του σχεδίου αν και βρίσκεται ακόμα σε εκκρεμότητα δεν αποτρέπει την προώθηση της υλοποίησης επιμέρους ισραηλινών σχεδιασμών σε αντίθεση με τους αντίστοιχους παλαιστίνιους που έχουν μπλοκαριστεί.

Βεβαίως, όταν η Ισραηλινή πλευρά, σε αντίθεση με την διεθνή κοινότητα, υποστηρίζει ότι η ανατολική Ιερουσαλήμ δεν θεωρείται κατειλημμένη γιατί η πρώτη έχει επιτρέψει εκτεταμένα πολιτειακά δικαιώματα στους άραβες κατοίκους της (δικαιώματα που όλως τυχαίως απολαμβάνουν μονάχα ορισμένοι εξ αυτών) ή ότι η συνθήκη της Γενεύης που απαγορεύει τον εποικισμό κατειλημμένης γης (4^η Συνθήκη, άρθρο 49/6) δεν θα έπρεπε να εφαρμόζεται στην Μέση Ανατολή γιατί οι Παλαιστίνιοι δεν είχαν ποτέ κράτος και η ηγεμονία επί της Δυτικής Όχθης και της Γάζας εκ μέρους της Ιορδανίας και της Αιγύπτου δεν διεκδικείται, ουσιαστικά δηλώνει τον φόβο της ότι κάποια στιγμή οι άραβες της ανατολικής Ιερουσαλήμ -που ενσωματώθηκε στο Ισραήλ το 1967- θα επιδιώξουν να υλοποιήσουν ανακατανομή της γης στα πλαίσια ενός ανεξάρτητου Παλαιστίνιου κράτους. Ο φόβος όμως μιας ηγεμονικής δύναμης εκδηλώνεται πάντα με περισσότερη επιβολή και περιχαράκωση χρησιμοποιώντας ό,τι «εργαλεία» διαθέτει. Να γιατί το πολεοδομικό σχέδιο της Ιερουσαλήμ προμηνύει ελάχιστα θετικά για το μέλλον του Παλαιστινιακού λαού αλλά και για τη σχέση των δύο λαών.

του Ν. Μιτζάλη

Greater Jerousalem, 2003

(Αριστερά)http://apjp.org/jerusalem-master-plan-expansio,(Δεξιά) http://www.ir-amim.org/il Eng /Uploads dbsAttachedFiles GreaterJerusalem2009Eng.jpg

Υποσημειώσεις

[1]P.Misselwitz, (2006), City of Collision. Jerusalem and the Principles of Conflict Urbanism, Basel, Birkhäuser, σ.26.
[2] O.Yiftachel, H.Yacobi, (2003), «Urban ethnocracy: ethnicization and the production of space in an Israeli 'mixed' city», στο: Environment and Planning D: Society and Space, 21(6), σσ.673-693.
[3] Στις δεκαετίες 1970 και 1980 η Ισραηλινή κυβέρνηση στρογγυλοποίησε το ποσοστό σε 70% Εβραίων και 30% Αράβων (το 1967 ήταν 74% έναντι 26%) ενώ η αναλογία σήμερα (με στοιχεία του 2009) είναι 65% έναντι 35%. Η σταδιακή αύξηση του αραβικού πληθυσμού ανησύχησε και ανησυχεί την ισραηλινή εξουσιαστική πολιτική που βλέπει μακριά. Ενδεικτικά αναφέρω τις αναλύσεις της  Maya Hoshen του Ινστιτούτου Ισραηλινών Σπουδών και της στατιστικής υπηρεσίας της Ιερουσαλήμ που ανατριχιάζουν με την ορθολογικότητα των αριθμών που παρουσιάζουν σχετικά με τα συγκριτικά στοιχεία θνησιμότητας των δύο πληθυσμών ή εκείνα των γεννήσεων.[4] K.Laub, D.Perry, «East Jerusalem Settlement Plan Clears Hurdle, Threatens Peace Process», http://www.huffingtonpost.com/2011/10/17/east-jerusalem-settlement_n_1016446.html
[5] Aggressive Urbanism. Urban Planning and the Displacement of Palestinians within and from Occupied East Jerusalem, The Civic Coalition for Defending Palestinians' Rights in Jerusalem, December 2009, http://www.ccdprj.ps, σσ.25-30
[6] Στο ίδιο.
[7] Βλ.: R.Florida, (2004),The Rise of the Creative Class, New York: Basic Books, E.Glaeser, «Consumer City», στο: Journal of Economic Geography, vol.1, 2001, σσ.27-50 και N.Alfasi, T.Fenster, (2005), «A Tale of two cities: Jerusalem and Tel Aviv in the age of globalization», Cities, 22(5), σσ.351-363.
[8] G.Ofer, (2008), A Vision for Jerusalem: Plan for Revitalizing Jerusalem, the Capital of Israel, The JIIS Studies Series n.116 και S.N.Makhoul, Coalition for Jerusalem, The Master Plan of "Jerusalem 2000", Analytic Study, Ιούνιος 2006, σ.18
[9] OCHA, Restricting Space: The Planning Regime Applied by Israel in Area C of the West Bank, Special Focus, December 2009, σ.51.
[10] Στο ίδιο, σ.17.
[11] Nadav Shragai, Yael Gold, (2010), Demography, Geopolitics, and the Future of Israel's Capital: Jerusalem's Proposed Master Plan, Jerusalem Center for Public Affairs, Jerusalem Institute for Israel Studies, http://www.scribd.com/doc/27960017/Jerusalem-Master-Plan