«Χωρίς όραμα δεν υπάρχει αρχιτεκτονική»

Ενα δείγμα από τα εκατοντάδες έργα του τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό παρουσιάζεται στην έκθεση που οργανώνει το Μουσείο Μπενάκη και θα φιλοξενηθεί στο κτίριο της οδού Πειραιώς από τις 23 Φεβρουαρίου έως τις 15 Απριλίου.

Ο τίτλος της «Το αόρατο νήμα» συνδέεται και με το γεγονός ότι τα αρχιτεκτονικά του έργα συμπληρώνονται με φωτογραφίες και σχέδια, τομείς στους οποίους επίσης επιδίδεται με μεράκι. Αλλωστε η πρώτη του σκέψη ήταν να ασχοληθεί με τη ζωγραφική. Είχε μάλιστα αρχίσει μαθήματα, αλλά ένας ηλικιωμένος ζωγράφος τον ώθησε να στραφεί προς την αρχιτεκτονική. Οσο για τη φωτογραφία, είναι μια αγάπη που κληρονόμησε από τον πατέρα του και, όπως επισημαίνει, του επιτρέπει να εκτιμά το φως.

Στο βιβλίο του «Γράμμα σε ένα νέο αρχιτέκτονα» (εκδόσεις «Libro»), που κυκλοφόρησε με αφορμή την έκθεση, μέσα από φωτογραφίες, σκίτσα και αποφθέγματα καταθέτει την πλούσια εμπειρία του. Θεωρεί ότι ο αρχιτέκτονας πρέπει να είναι σαν την καμηλοπάρδαλη και συμβουλεύει: «Πρέπει να κρατάς τα πόδια σου στέρεα στη γη, γιατί μόνον έτσι θα μαθαίνεις τις ουσίες της. Το κεφάλι και το μυαλό σου να είναι ψηλά στον ουρανό, γιατί χωρίς όραμα δεν υπάρχει αρχιτεκτονική. Και την καρδιά σου κάπου ανάμεσα στα δύο».

Ηλιακή ενέργεια

Διαχωρίζει πάντως την αρχιτεκτονική από τις άλλες τέχνες και σημειώνει: «Ο καλλιτέχνης είναι φυσικό να έχει μια δόση εγωισμού, αλλιώς δεν θα μπορούσε να είναι δημιουργός. Εμείς οι αρχιτέκτονες, όμως, πρέπει να θυμόμαστε ότι δεν δημιουργούμε μόνο για τον εαυτό μας. Η αρχιτεκτονική είναι πρωτίστως κοινωνική τέχνη».

Από τη δεκαετία του '60, με τη συνεχή διάθεση νεωτερισμού που τον διακρίνει, στράφηκε προς την ηλιακή ενέργεια. Η πετρελαϊκή κρίση που ακολούθησε έδωσε νέα διάσταση στις απόψεις που είχε επεξεργαστεί και δεν είναι τυχαίο ότι έχει υπογράψει τα πρώτα σοβαρά κτίρια βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής στη χώρα μας. Ο ίδιος μιλά για τη γοητεία που ασκεί επάνω του η τεχνολογία, αλλά ξεκαθαρίζει πως «δεν μπορεί ούτε και πρέπει να είναι υποκατάστατο, αλλά σημαντικό βοήθημα της λογικής και της δημιουργικής σκέψης». Αλλωστε αφετηρία για τους σχεδιασμούς του ήταν και παραμένουν ο τόπος, το κλίμα, οι εποχές και οι νόμοι της φυσικής. Με αυτά τα δεδομένα αναδεικνύεται σε πραγματικό χαμαιλέοντα και δεν διστάζει να μεταμορφώνει το στιλ του για να προσαρμόζει το κτίριο στον περιβάλλοντα χώρο. Συνιστά πάντως: «Να κάνουμε το κλίμα φίλο και όχι εχθρό, γιατί είναι ισχυρότερο και μπορεί να γίνει εκδικητικό. Το να σχεδιάζει κανείς με και όχι ενάντια στο κλίμα είναι κάτι πολύ βαθύτερο από την εξοικονόμηση ενέργειας».

Στις μονοκατοικίες αλλά και στα μεγάλα συγκροτήματα που σχεδίασε έδινε πάντα έμφαση στους ημιυπαίθριους χώρους. Μπορεί στις σύγχρονες εμπορικές κατασκευές να εξελίχθηκαν σε πεδία αθέμιτης κερδοσκοπίας, αλλά ο Αλέξανδρος Τομπάζης θεωρεί πως αυτοί οι ενδιάμεσοι χώροι είναι καταπληκτικοί στις κλιματικές συνθήκες της Ελλάδας και έχουν μεγάλη σημασία για την αρχιτεκτονική, τόσο από λειτουργική όσο και από βιοκλιματική άποψη. Είναι άλλωστε γι' αυτόν το πέρασμα από το σκοτάδι στο φως.

Φυσικά υλικά

Πειραματίστηκε με τα φυσικά υλικά και τα χρησιμοποίησε στην αρχή «γυμνά» και στη συνέχεια καλυμμένα, αλλά κοινό σημείο αναφοράς των κτιρίων που σχεδιάζει είναι η απλότητα και η καθαρότητα των γραμμών. Πιστεύει άλλωστε πως «η μορφή, ενώ είναι η πεμπτουσία της αρχιτεκτονικής, δεν μπορεί να είναι άσχετη από το περιεχόμενο, γιατί αλλιώς θα πρέπει να μιλάμε για τη δικτατορία της μορφοπλασίας». Η προσήλωσή του στη λιτότητα, σε συνδιασμό με το θαυμασμό του για τον μεγάλο αρχιτέκτονα Mies van der Rohe, τον οδήγησε να παραφράσει τη γνωστή φράση του τελευταίου «Less is more» και να κάνει πράξη το «λιγότερο είναι ομορφότερο». Εξηγεί βεβαίως ότι «το λιγότερο δεν σημαίνει το πολύ λίγο, αλλά μια υπεύθυνη κρίση για το τι είναι απαραίτητο», ενώ το ωραιότερο δεν συνεπάγεται μόνον «οικονομία μέσων, ενέργειας, δαπάνης ή αισθητικής», αλλά και «απέραντη εσωτερική ομορφιά σκέψης και δημιουργίας».

Δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο διάλογο και τη συλλογικότητα, επισημαίνοντας πως η υλοποίηση των ιδεών ενός αρχιτέκτονα εξαρτάται από τους άλλους, όπως ακριβώς ο συνθέτης για την εκτέλεση της μουσικής του.

Το πολυμελές αρχιτεκτονικό γραφείο του έχει ρεκόρ συμμετοχών και διακρίσεων σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, εντός και εκτός Ελλάδας. Δοκίμασε τις δυνάμεις τους από την εποχή των σπουδών του και σήμερα θεωρεί πως είναι μια πρόκληση. Λέει χαρακτηριστικά πως οι νέοι πρέπει να παίρνουν μέρος για να ενηλικιωθούν και οι μεγαλύτεροι για να παραμένουν νέοι. Ισως αυτό να είναι και το μεγάλο μυστικό της δημιουργικής ζωντάνιας του.

ΧΑΡΑ ΤΖΑΝΑΒΑΡΑ