(168.11) Πολιτιστικό πάρκο στα ανενεργά λιγνιτορυχεία της Πτολεμαίδας

Φοιτητής: Λεβέντης Νικόλαος
Επιβλέπουσα: Αλκμήνη Πάκα
Τμήμα Αρχιτεκτονικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Ημερομηνία Παρουσίασης : 10 Φεβρουαρίου 2011

Η διπλωματική εργασία αφορά στη δημιουργία ενός πολιτιστικού πάρκου στα ανενεργά λιγνιτωρυχεία της Πτολεμαΐδας. Η περιοχή επέμβασης βρίσκεται μεταξύ του οδικού άξονα της παλαιάς εθνικής οδού Πτολεμαΐδας - Κοζάνης και της παλαιάς τοπικής σιδηροδρομικής γραμμής (νότια και βόρεια αντίστοιχα) ενώ συνορεύει με την τεχνητή λίμνη του ΑΗΣ Πτολεμαΐδας και το βιοτεχνικό πάρκο στο χώρο του παλιού εργοστασίου λιπασμάτων(ανατολικά και δυτικά).

Απο το χθές στο σήμερα: Η Πτολεμαΐδα αποτελεί το επίκεντρο του λεκανοπεδίου της εορδαίας, περιοχής της δυτικής Μακεδονίας με πυκνή δομή από λιγνιτωρυχεία και εργοστάσια αναμεμειγμένα με περιοχές κατοικίας που διασχίζονται από αυτοκινητόδρομους και σιδηροδρομικές γραμμές. Το λεκανοπέδιο διαθέτει μεγάλα κοιτάσματα λιγνίτη και εδώ παράγεται το μεγαλύτερο μέρος της ηλεκτρικής ενέργειας που καταναλώνεται στην Ελλάδα. Η περιοχή αυτή βρίσκεται παρούσα σε όλες τις ιστορικές περιόδους από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι τη σύγχρονη εποχή.

Η ιστορία της αρχίζει ως ζούγκλα με τροπικά δάση, πυκνής βλάστησης και πλούσιας πανίδας(ευρήματα ελεφαντοειδών και γαστερόποδων), που με το πέρασμα του χρόνου και τις ανακατατάξεις της επιφάνειας της γης, σκεπάστηκαν στα σπλάχνα της. Στη συνέχεια έχουμε την εμφάνιση του ανθρώπου (βρέθηκαν πολλά από τα αρχαιότερα εργαλεία, πέλεκυς κ.α.). Πολλοί οικισμοί (εποχές λίθου, χαλκού, σιδήρου) μαρτυρούν την ύπαρξη οργανωμένης ζωής από την προϊστορική περίοδο. Η περιοχή συνεχίζει να κατοικείται και κατά την μακεδονική, βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο μέχρι και σήμερα.

Στην δεκαετία του ΄50 μετατρέπεται σε μια καθαρά βιομηχανική περιοχή που στηρίζεται στην εκμετάλλευση του υπεδάφους της, χάρη στην οποία έρχονται στο φως πάρα πολλά και σημαντικά παλαιοντολογικά , αρχαιολογικά και ιστορικά ευρήματα.

Σήμερα, η οικονομία της περιοχής στηρίζεται κυρίως στη λειτουργία των ατμοηλεκτρικών εργοστασίων καθώς αυτά απορροφούν το μεγαλύτερο τμήμα του εργατικού δυναμικού. Τα αποθέματα λιγνίτη σταδιακά μειώθηκαν και τα εργοστάσια έχουν υποστεί τη φθορά του χρόνου, κάτι που τα καθιστά επικίνδυνα για την ασφάλεια της περιοχής και προγραμματίζεται να κλείσουν μέχρι το 2020. Αυτό το γεγονός αναμένεται να επηρεάσει την οικονομικοκοινωνική ζωή του τόπου.

Έτσι, έπειτα από μια ενδελεχή ανάγνωση της περιοχής και στηριζόμενος στη δημιουργία ενός Βιοτεχνικού πάρκου (ΒΙΟΠΑ), σε γειτονικό οικόπεδο, που στοχεύει στο να αποτελέσει το κέντρο των εμπορικών συναλλαγών των βαλκανικών χωρών, θεώρησα απαρραίτητη την συγκέντρωση και στέγαση της ιστορίας και του πολιτισμού του τόπου αυτού σε ένα χώρο - μνημείο, ενα πολιτιστικό πάρκο στα ανενεργά λιγνιτορυχεία της περιοχής. Στο λεκανοπέδιο της Εορδαίας λειτουργούν 5 εργοστάσια της ΔΕΗ δίπλα στα οποία βρίσκονται τα ορυχεία(έκτασης 160.000 στρεμματων). Χωρία ολόκληρα και σημαντικές εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης έχουν απαλλοτριωθεί για την εξόρυξη του λιγνίτη, ο οποίος μεταφέρεται από τα ορυχεία στα εργοστάσια μέσω ενός ταινιόδρομου. Το συνολικό του μήκος του ειναι 230km και χρησιμοποιείται επίσης, για την απομάκρυνση της τέφρας που παράγεται από την επεξεργασία του λιγνίτη. Οι ενάποθέσεις της τέφρας αυτής σε λόφους επιφέρουν τεράστιες μορφολογικές αλλαγές στο ανάγλυφο της περιοχής που διαφορετικά θα απαιτούνταν ανυπολόγιστα χρόνια για να συντελεστούν. Τέλος, οι εκσκαφείς εισχορούν στο φλοιό της γης απελευθερόνοντας τα υπόγεια ύδατα τα οποία αναβλίζουν στην επιφάνεια της γής δημιουργώντας λίμνες(γαλάζιες οάσεις στο μαύρο φόντο του λιγνίτη).
Το τοπίο, έχει εφήμερο χαρακτήρα και οι μεταβολλές στις οποίες υποβάλλεται καθημερινά είναι τόσο έντονες που δημιουργούν μια αίσθηση ρευστότητας και μεταβλητότητας.

Στόχοι επέμβασης:

1)Η αποκατάσταση των εξορυκτικών χώρων παρουσιάζεται απαραίτητη λόγω των επιζήμιων περιβαλλοντικών επιπτώσεων που επιφέρει η εξορυκτική διαδικασία στην τοποθεσία. Οι εγκαταστάσεις των ορυχείων συντηρούνται και διατηρούνται με σκοπό τη διαφύλαξη της πολιτιστικής ταυτότητας.
2)Ανάδειξη των μη υλικών όψεων του πολιτισμού: τις μνήμες της περιοχής, τις μνήμες των εργαζόμενων, τις παραδόσεις, την ιστορία της εργασίας και των ανθρώπων στην καθημερινή πραγματικότητα τους.
3) Σχεδιασμός με βάση τις ιδιαίτερες προκλήσεις και τα χαρακτηριστικά τόπου όπως αυτό εξελίσεται απο την προϊστορική μέχρι τη σύγχρονη βιομηχανική περίοδο.
4)Ευκαιρίες αναψυχής ελκυστικές τόσο στους τουρίστες όσο και στους κατοίκους της περιοχής και κίνητρα επίσκεψης.
5)Αλλαγή της δομής της αχρηστευμένης βιομηχανικής γης και βελτίωση των συνθηκών ζωής με τη δημιουργία νέων κινήτρων κοινωνικών, οικονομικών και πολιτιστικών για τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής.
6)Ανάδειξη ιδιαιτεροτήτων της περιοχής που την καθιστούν μοναδική και σχετίζονται με την αρχαιολογία, τη γεωλογία,την χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής, την παλαιοντολογία, το τοπίο και τα ορυχεία.

Κεντρική ιδέα: Μετατροπή του ερεiπωμένου βιομηχανικού τόπου σε ενα δίκτυο ελεύθερων χώρων αναψυχής και πολιτισμού με παράλληλη δημιουργία ενός πυρήνα για την αναγέννηση της οικονομίας και του περιβάλλοντος της περιοχής.

Σχεδιαστικός άξονας: Δημιουργία χώρου που δίνει την αίσθηση της κίνησης, της εξέλιξης και της μεταβλητότητας, βρίσκεται στο όριο της μεταβολής απο μια κατάσταση σε μια νέα και ακροβατεί ανάμεσα στη στατικότητα και δυναμικη κίνηση.

Ανάλυση χρήσεων γης: Το πολιτιστικό πάρκο αναλύεται σε δύο ενότητες, η μια αφορά στη ζώνη των μουσείων και η δεύτερη στη ζώνη αναψυχής και αθλητισμού.

Αναλυτικότερα, στην 1η ζώνη τοποθετούνται:

1)ημυπαίθριο μουσείο λιγνιτικής ζωής,
2)μουσείο λιγνιτικής ζωής,
3)μουσείο εναλλακτικών πηγών ενέργειας,
4)μουσείο νέων τεχνολογιών,
5)μουσείο παλαιοντολογικό,
6) μουσείο αρχαιολογικό-μακεδονικό.

Στην 2η ζώνη:

7)αναψυκτήριο,
8) μουσική-θεατρική σκηνή,
9)συνεδριακό κέντρο,
10) κωπηλατοδρόμιο,
11) αθλητικό κέντρο,
12) κέντρο διοίκησης.

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.