129.15 Καταφύγιο: ενεργοποίηση των Στροφάδων Νήσων

Φοιτητές: Γιώργος Κουράκος, Θοδωρής Σβορώνος
Επιβλέπων Καθηγητής: Γιάννης Αίσωπος, Καθηγητής - Πανεπιστήμιο Πατρών
Ιδιαίτερη Συμβολή: Σταύρος Μαμαλούκος, Καθηγητής - Πανεπιστήμιο Πατρών, Γιώργος Καρρής, Καθηγητής Εφαρμογών - Τ.Ε.Ι. Ιονίων Νήσων, Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου, Ιερά Μητρόπολη Ζακύνθου & Στροφάδων
Πανεπιστήμιο Πατρών
Hμερομηνία παρουσίασης : 26.02.2015

Σε αυτήν την διπλωματική εργασία προσπαθήσαμε, πρώτον, να αναδείξουμε έναν ξεχασμένο τόπο εξαιρετικής ιστορικής και οικολογικής σημασίας, τα Στροφάδια, μέσα από ήπιες τοπιακές και κτηριακές επεμβάσεις και δεύτερον, να εκφράσουμε μια ανησυχία για τη σχέση του σύγχρονου ανθρώπου με την κατοικία, το τοπίο και την κοινωνία μέσα από μια μεγαλύτερης έκτασης φαντασιακή επέμβαση σχετικά με την οργάνωση μιας κοινοβιακής ‘αλληγορίας'.

Ο τόπος
Επισκεπτόμενος κανείς τον απομονωμένο και «κρυφό» τόπο των Στροφάδων κατανοεί την ιδιαιτερότητά του. Ιδιαιτερότητα τόσο στα φυσικά χαρακτηριστικά του «πλωτού» νησιωτικού συμπλέγματος, όσο και στις ιστορικές του μνήμες.
Τα ποικίλα ενδιαιτήματά του αποτελούνται από βραχώδεις και αμμώδεις ακτές, από εύφορες και βραχώδεις εκτάσεις, από χέρσα εδάφη και πυκνό κεδρόδασος. Η γεωλογία των νησιών είναι εύθραυστη στη σχεδόν ωκεάνια τοποθεσία τους. Τα κύματα διαβρώνουν το έδαφος και θρυμματίζουν τις ακτές των δυο μεγάλων νησιών, που ο ίδιος ο τόπος υποδεικνύει ότι θα έχουν την κατάληξη των απογυμνωμένων βραχονησίδων ανάμεσα τους. Τόπος επισκέψιμος περισσότερο από μεταναστευτικά πουλιά παρά από ανθρώπους.
Ωστόσο, η ιστορική παρουσία του ανθρώπου φαίνεται από αρκετά χιλιόμετρα μακριά. Ο μεσαιωνικός πύργος της Μονής των Στροφαδίων, άλλοτε τόπος κατοικίας και ασκητικής ζωής τουλάχιστον 40 ατόμων, τώρα ερειπωμένος, στέκει μόνο για έναν ηλικιωμένο μοναχό. Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις με την βοήθεια των δυο φυλάκων του Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου συνεχίζουν την παράδοση της ανθρώπινης δραστηριότητας στο μεγάλο νησί, Σταμφάνη, ενώ το νησί Άρπυια, με τα 2 ερειπωμένα κτίσματά του, αποτελεί έναν ερημικό τόπο συνδεδεμένο με τον λόγο, για τον οποίο οι Αργοναύτες έκαναν «στροφή» στο ταξίδι τους για να κυνηγήσουν τα ομώνυμα μυθολογικά φτερωτά τέρατα ή πιο πραγματιστικά τα πουλιά που φωλιάζουν και αναπαράγονται στα νησιά, οι Αρτέμιδες, στοιχείο μελέτης ορνιθολόγων και βιολόγων σήμερα εκεί.

Πραγματιστική ενεργοποίηση: Οικολογικές και Πολιτιστικές Διαδρομές
Στόχος μας είναι να ενεργοποιηθεί το μεγάλο νησί Σταμφάνη μέσω ανάδειξης των μοναδικών υπαρχόντων στοιχείων του τόπου, σύμφωνα με το Προεδρικό Διάταγμα και την τροποποίησή του για τις περιοχές που συμπεριλαμβάνονται στο Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου (906 Δ'/1999 και 1272 Δ'/2003 ). Η Μονή αποκαθίσταται βάσει μελέτης του Πανεπιστημίου Πατρών και φιλοξενεί πλέον 6 μοναχούς και εφήμερα ελάχιστο αριθμό επισκεπτών. Το θαλάσσιο πάρκο, κύριος διαχειριστής του νησιωτικού συμπλέγματος, αποκτά καινούριες εγκαταστάσεις για τη διαμονή των φυλάκων, ενώ δημιουργείται και ένας μικρός χώρος φιλοξενίας και έρευνας για τους επιστήμονες που εκπονούν ερευνητικές εργασίες. Τέλος, οργανώνεται ένας χώρος υποδοχής και διημέρευσης και 3 κλειστοί περίπατοι, στους οποίους ο περιορισμένος αριθμός επισκεπτών θα μπορέσει να γνωρίσει τον τόπο, χωρίς παράλληλα να τον αλλοτριώσει. Η χρήση τοπικών υλικών όπως πατημένο χώμα, λίθοι, καλαμιές και ξεραμένοι κορμοί κέδρων σε κάθε περίπτωση είναι αναγκαία.

Πρόγραμμα:

• Οικολογικό Πάρκο
- Αναψυκτήριο
- Υπαίθρια κουζίνα
- 3 Οργανωμένες Διαδρομές
των 2700m, 1900m, 1700m
- Info billboards
- Στάση για σκίαση και νερό
• Φύλακες Πάρκου
- 4 κλίνες
- Κουζίνα - Τραπεζαρία
- Παρατηρητήριο
- Λιμάνι
• Ερευνητικό Κέντρο
- 6 - 8 κλίνες
- Κουζίνα-Τραπεζαρία
- Υπολογιστικό Κέντρο
- Εργαστήριο

Φαντασιακή ενεργοποίηση: Καταφύγιο
Στο νησί Άρπυια, μικρότερης οικολογικής σημασίας, φαντάζεται κανείς μια ‘κατ' αναλογία' Μονή, στην οποία μπορούν να καταφύγουν 20 με 40 άτομα, ώστε να κατοικίσουν, να βιώσουν τον τόπο. Στόχος σε αυτή την κοινότητα είναι μέσα από την οργανωμένη παρατήρηση της φύσης και της κοινοτικής ζωής με άλλα θεσμικά δεδομένα, να κατανοηθεί η φύση ως μια αέναα μεταβαλλόμενη, εξελισσόμενη, αλλά και άστατη δομή, παράλληλη με τη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου. Στον τόπο αυτό, όπου τα στοιχεία της φύσης βρίσκονται σε μια πρωτόγονη σχέση με το τοπίο, δηλαδή το διαμορφώνουν και το μεταβάλλουν βίαια, μπορεί να εξελιχθεί αυτή η κοινότητα με μοναδικές ευκαιρίες. Οι κάτοικοί της, οι οποίοι μένουν σε ατομικές κατοικίες-κελιά προστατευμένες σαν καταφύγια, έχουν δυο μορφές κοινοτικής ζωής. Η μια είναι η πραγματιστική/αναγκαία και η άλλη είναι η φαντασιακή/θεσμική. Στην πρώτη βρίσκουμε τις υποδομές επικοινωνίας με τη Σταμφάνη - δύο μικρών λιμένων, δυο χώρων αποθήκευσης για λόγους σίτισης και πρώτων υλών, και μιας διαδρομής αλλεπάλληλων χώρων για τις ανάγκες της καθημερινής ζωής: ενός χώρου παρασκευής φαγητού και εστίασης, ενός αμφιθεατρικού χώρου συγκέντρωσης, και ενός χώρου μελέτης και επικοινωνίας. Σε αυτούς τους χώρους η κοινότητα εξελίσσει τις σχέσεις που αναπτύσσει ο άνθρωπος καθημερινά σε κάθε κοινωνία από το πιο ατομικό στο πιο «κοινό». Ωστόσο, τα δεδομένα σε αυτές τις σχέσεις αλλάζουν με την δεύτερη, θεσμική/βιωματική διαδρομή της κοινότητας που αφορά την σχέση της κοινότητας με το φυσικό τοπίο. Αυτή ξεκινά από τις κατοικίες και μέσα από μια τελετουργικά σκηνοθετημένη πορεία συνδέει τέσσερα σημεία του νησιού όπου είναι πιο έντονα τα εξής φυσικά φαινόμενα: το αποτύπωμα των υδατοπτώσεων - οι θυελλώδεις άνεμοι - η παλίρροια και τα κύματα - ο ήλιος. Η διαδρομή περικλείεται από την χλωρίδα και την πανίδα του νησιού, που και αυτή συμβάλλει μαζί με τους άλλους τέσσερις παράγοντες φυσικών μεταβολών στην ενισχυμένη αντίληψη των φυσικών φαινομένων από τους κατοίκους. Αυτή η διαδρομή αποτελεί την καρδιά των σημείων αναφοράς στον χρόνο της κοινότητας. Είναι κομμάτι της ασκητικής-νατουραλιστικής ζωής τους και διαμορφώνει το φαντασιακή σφαίρα του καταφυγίου.

• Καταφύγιο
- Λιμάνι - Αποθήκευση
- 20 κατοικίες
- Κουζίνα-Τραπεζαρία
- Χώρος Συγκέντρωσης Κοινότητας
- Βιβλιοθήκη-Επικοινωνία
- Τεχνητοί κήποι - Καλλιέργειες
- Τελετουργική διαδρομή - Ανάγνωση του τοπίου