Die Polykatikien

Ο  γερμανός αρχιτέκτονας Richard Woditsch είναι 37 χρόνων, αλλά φαίνεται 25. Εχει διακριθεί με το βραβείο Mies Van Der Rohe για νέους αρχιτέκτονες, έχει συνεργαστεί με τον διάσημο αρχιτέκτονα Massimiliano Fuksas, έχει σχεδιάσει κτήρια στο Αμβούργο, στο Αμστερνταμ, στην Κίνα, διδάσκει αρχιτεκτονική στο Πολυτεχνείο του Βερολίνου, όπου παράλληλα εργάζεται ως αρχιτέκτονας. Φοράει ένα απλό Τ-shirt κι από ένα ασημί macbook προβάλλει εικόνες της Αθήνας - όπως την είδε ο ίδιος: «Ξέρω ότι είναι άγρια, πυκνοκατοικημένη, σκληρή, αλλά η ομορφιά της είναι σαν κρυμμένος θησαυρός».

Ο θησαυρός που ανακάλυψε στην πόλη μας ο γερμανός αρχιτέκτονας είναι η «polykatoikia», στην οποία αφιέρωσε τη διατριβή του, μελετώντας 130 πολυκατοικίες σε όλο το Λεκανοπέδιο. Τα έδρανα είναι γεμάτα φοιτητές του ΕΜΠ που ακούν με προσήλωση τον προσκεκλημένο τού καθηγητή τους Παναγιώτη Τουρνικιώτη. Στο βλέμμα κάποιων διακρίνω τη δυσπιστία.

Μόλις τελειώνει η διάλεξη, η δυσπιστία εκφράζεται με λέξεις: «Εσείς βλέπετε τις πολυκατοικίες όμορφες, εμείς θέλουμε να τις γκρεμίσουμε για να αναπνεύσουμε» πέφτει η πρώτη ερώτηση. «Πώς θα γίνουν πιο οικολογικές;» ρωτάει ο επόμενος. «Δεν υπάρχει μαγική λύση. Μόνωση, ηλιακή ενέργεια, τα αυτονόητα». Για τους Γερμανούς αυτονόητα, για μας όχι.

Η διατριβή του Woditsch είναι από τις ελάχιστες που έχουν γίνει στο εξωτερικό με αποκλειστικό αντικείμενο την ελληνική πολυκατοικία, και αυτό αρκεί για να μας κεντρίσει το ενδιαφέρον.

Τι το τόσο ιδιαίτερο είδε ο γερμανός αρχιτέκτονας στα κτήρια που εμείς ως κάτοικοι λατρεύουμε να μισούμε; «Πρώτα απ' όλα, η πολυκατοικία είναι μια μοντέρνα τυπολογία. Δεύτερον, η Αθήνα, όπως και άλλες μεγάλες ελληνικές πόλεις, αναπτύχθηκε μόλις σε 100 χρόνια - εντελώς διαφορετικά από κάθε άλλη ευρωπαϊκή πόλη. Οπότε, η τυπολογία της πολυκατοικίας ήταν ένας τρόπος να λυθούν προβλήματα κατοίκησης της εποχής. Ομως, εκείνο που εντυπωσίασε περισσότερο εμένα, ως ξένο (και εσείς το θεωρείτε δεδομένο), είναι πως στην Αθήνα δεν έχετε τόσο έντονο το διαχωρισμό των χρήσεων, όπως σε άλλες πόλεις.

« Εχετε ένα είδος μεικτής χρήσης: κατοικίες και χώροι δουλειάς στον ίδιο χώρο, που σε πολλά σημεία θυμίζει μεσαιωνική πόλη. Η πόλη σας έχει ελάχιστους δημόσιους χώρους, οπότε αυτό που κάνει η πολυκατοικία είναι να απορροφά την πόλη μέσα της και με τη σειρά της, να αδειάζει το εσωτερικό της στην πόλη. Η πόλη είναι σαν να χύνεται μέσα στα κτήρια και αντίστροφα - και αυτό είναι κάτι μοναδικό. Το ιδιωτικό και το δημόσιο συνδιαλέγονται στους διαδρόμους, στα μπαλκόνια, στις προσόψεις. Βλέπεις σημαίες, ταμπέλες, σημάδια επικοινωνίας· μπορεί ένας οδοντίατρος να έχει ιατρείο στον πέμπτο όροφο. Αυτό δεν θα το δεις στη Γερμανία. Σ' εμάς είναι εντελώς διαχωρισμένες οι χρήσεις· επιτρέπονται γραφεία μόνο στον 1ο όροφο, και όλα τα άλλα είναι ιδιωτικά».

Ο Richard χρησιμοποίησε ως εργαλείο το «Space Syntax» - μία μέθοδο που αναλύει το χώρο και τη χρήση του, με γραφικά και στατιστικά στοιχεία, εξάγοντας κοινωνικά συμπεράσματα. Εκτός από αρχιτέκτονας, λειτούργησε και ως ανθρωπολόγος. «Εισέβαλε» με την κάμερα και το μπλοκάκι του σε δεκάδες πολυκατοικίες, από την Κάνιγγος και τα Εξάρχεια ώς το Γαλάτσι και το Φάληρο. Η υποδοχή ήταν συχνά καχύποπτη, ακόμη και επιθετική.

Σε κάθε περίπτωση τους φαινόταν περίεργο που κάποιος ξένος ενδιαφερόταν να μελετήσει την πολυκατοικία - και όχι την Ακρόπολη ή, έστω, τα νεοκλασικά. Μήπως έχει εξιδανικεύσει αυτά τα κτήρια ακριβώς επειδή δεν ζει εδώ;

«Είναι καλό να βλέπει κανείς την πόλη του με τα μάτια ενός ξένου. Αυτό που βλέπω εγώ τη συγκεκριμένη στιγμή είναι η δική μου πόλη, και αυτό που θα δείτε εσείς στο Βερολίνο θα είναι το δικό σας Βερολίνο. Βλέπω μια ιδιαίτερη ομορφιά στην Αθήνα, ξέρω ότι ταυτόχρονα είναι μια σκληρή, πυκνοκατοικημένη πόλη, ότι σας λείπουν πολλά που σε άλλες πόλεις τα απολαμβάνουμε - οι ελεύθεροι χώροι, για παράδειγμα. Κι όμως, έχετε πολλούς "κενούς" χώρους που θα μπορούσατε να αξιοποιήσετε. Δεν έχω να προτείνω κάποια λύση για την Αθήνα· υπάρχουν, όμως, στοιχεία της τυπολογίας της πολυκατοικίας που μπορούμε να αξιοποιήσουμε για να δώσουμε λύσεις σε προβλήματα πυκνοκατοίκησης, μεικτής χρήσης του χώρου, ιδιωτικής και δημόσιας. Οπως έχει αποδειχθεί, ο διαχωρισμός των χρήσεων -αλλού οι κατοικίες, αλλού τα γραφεία, αλλού τα καταστήματα- δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από όσα λύνει· έχεις περιοχές που νεκρώνουν όταν δεν χρησιμοποιούνται».

Ποια δείγματα πολυκατοικιών θεωρεί ως τα καλύτερα; «Τις πολυκατοικίες των δεκαετιών από το 1950 ώς το '70. Ακόμη και κάποιες που δεν έχουν χτιστεί από αρχιτέκτονες, αλλά από ανώνυμους μηχανικούς, έχουν μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα. Είναι συνήθως πιο γενναιόδωρες, πιο ευρύχωρες· αυτό φαίνεται στις εισόδους, στα υλικά, στο μέγεθος των παραθύρων, των μπαλκονιών, στη διαρρύθμιση των διαμερισμάτων... Νομίζω ότι εκείνες οι δεκαετίες ήταν το ζενίθ της αστικής αρχιτεκτονικής - κάτι που μόλις τώρα αρχίζετε κι εσείς σιγά σιγά να ανακαλύπτετε».

Αφροδίτη Πολίτη
enet.gr
(με την ευγενική παραχώρηση της συγγραφέως)