Δημοκρατία και Αρχιτεκτονική

Σκόπιμο αρχικά θεωρούμε να αναφερθούμε στην προέλευση των δυο εννοιών.
Με τον όρο δημοκρατία υποδηλώνεται η μορφή ενός πολιτεύματος. Προέρχεται από τη σύνθεση της λέξεως <δήμος> και του ρήματος <κρατέω-ω>. Εννοιολογικά δηλώνει την εξουσία που πηγάζει από τη πλειοψηφία, η εξουσία στα χέρια των πολιτών.
Ο όρος αρχιτεκτονική αναφέρεται τόσο στην τέχνη, όσο και στην επιστήμη με την έννοια του σχεδιασμού, και φυσικά όχι μόνο στην στενή έννοια του γραφικού σχεδίου, αλλά και στην υλοποίηση κτιρίων. Ετυμολογικά προέρχεται από τη σύνθεση των λέξεων <αρχή> και <τέχνη-τεκτονική>. Το δεύτερο συνθετικό είναι αυτό που υποδηλώνει την κατασκευή-δημιουργία.

Θα φανεί ίσως δύσκολο και κάποιος θα το μελετήσει από μια επιφυλακτική σκοπιά βλέποντας το «πάντρεμα» δύο τόσο διαφορετικών όρων. Κι αυτό είναι λογικό γιατί το μεν πρώτο ανήκει στο πλέγμα της πολιτικής και το δε δεύτερο στο φάσμα των επιστημών. Όμως, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι και η πολιτική είναι επιστήμη.
Κάνοντας μια αναδρομή, σε ιστορικά γενομένα γεγονότα πάντοτε βασιζόμενοι, μπορούμε εύκολα να παρακολουθήσουμε τις πολιτειακές μεταβολές σε διάφορες χώρες. Μέσα από το πρίσμα αυτής της συγκεκριμένης παρατήρησης, εύκολα κατανοούμε πως η ανάπτυξη των τεχνών και των γραμμάτων δεν είναι τυχαίο που γνώρισαν την μεγαλύτερη άνθιση τους σε περιόδους δημοκρατικού πολιτεύματος.
Το πλέον κλασικό παράδειγμα αποτελεί η αρχαία Ελλάδα. Είναι φυσιολογικό να αναφέρεται ως παράδειγμα γιατί στην περίοδο της δημοκρατίας οικοδομήθηκε κι ένα από τα εφτά θαύματα του κόσμου, ο Παρθενώνας. Απτό παράδειγμα καλαισθησίας και μιας προηγμένης λαξευμένης τεχνικής αναλυτικής που επιδεικνύει την ωριμότητα του πνεύματος. Μιας ωριμότητας που μόνο μέσω μιας ελεύθερης κοινωνίας, διαμορφωμένης πολιτειακά έτσι ώστε να της επιτρέπεται αυτή η οπτική, μπορεί να επιφέρει ένα τέτοιο αποτέλεσμα. Ακριβώς στο σημείο αυτό λοιπόν μπορούμε να συνδέσουμε την δημοκρατία με την αρχιτεκτονική. Μια τομή με κοινές αρχές και αξίες. Το σμίλευμα του πνεύματος χρησιμοποιώντας την ελευθερία της σκέψης και της δημιουργίας, αναδεικνύοντας την επιστήμη, και στην συγκεκριμένη περίπτωση την τέχνη στο αποκορύφωμα της, από το σχεδιασμό μέχρι την υλοποίηση.
Φυσικά στο σημείο αυτό εύστοχα κάποιος θα μπορούσε να επισημάνει και να μας ρωτήσει αν μεγάλα αρχιτεκτονικά μνημεία έχουν υλοποιηθεί σε περιόδους δημοκρατίας, και να μας αναφέρει φυσικά τις πυραμίδες. Εδώ απαντάμε ότι πράγματι υπήρχαν και τέτοιες περιπτώσεις.
Αν πάρουμε όμως για παράδειγμα τις πυραμίδες όπου προορίζονταν για τάφοι των Φαραώ, αντλούμε ακριβώς αυτήν την θρησκευτική δοξασία. Προορίζονταν για τάφοι επίγειων χαρακτηριζόμενων και αυτοαποκαλούμενων θεών. Συνεπώς, εντοπίζονται διαφορετικά εφαλτήρια δημιουργίας μεταξύ των δυο πολιτευμάτων και συγκροτούντων πολιτειακών πεδίων. Αδιαμφισβήτητα, όμως, υπήρξε και δημιουργία εκτός περιόδων δημοκρατίας, αλλά δεν μπορεί να συγκριθεί αριθμητικά αρχικά και ποιοτικά μετά με τα όσα συνέβησαν σε δημοκρατικές περιόδους.

Δαμάζοντας την ιστορία και εξαντλώντας τις ιστορικές πηγές βρίσκουμε πολλά επιτεύγματα αρχιτεκτονικά. Χρήσιμο, όμως, είναι να μεταφερθούμε στην σημερινή περίοδο θέτοντας ένα βασικό ερώτημα που πρέπει να μας απασχολεί.

Έχει δημιουργηθεί μια νέα αρένα κινήτρων στην εδραιωμένη πλέον κοινωνική δημοκρατία για την επιστήμη της αρχιτεκτονικής;

Εδώ μπορούμε να αναφέρουμε αρχικά το εξής: το κλασικό το νίκησε ο διαφωτισμός και το μοντέρνο, το μεταμοντέρνο. Η ανάγκη δηλαδή για οικοδομήματα επιβολής της δύναμης του κράτους και ανάδειξης του πνεύματος, αποκαταστάθηκε στην σημερινή εποχή από την ανάγκη ανάδειξης της ισχυρής οικονομικής δύναμης μιας επιχείρησης έναντι κάποιας άλλης. Διαφορετικές περίοδοι, ίδια όμως ανάγκη. Αυτή της εδραίωσης. Βέβαια τα κίνητρα και οι σκοπιμότητες είναι διαφορετικές.

Στην μορφή της δημοκρατίας που ζούμε, η παλιά ανάγκη του πολιτικού λόγου για ανάδειξη και εδραίωση του κράτους, αντικαθίσταται από την οικονομική επιβολή τω επιχειρήσεων, που κατά συνέπεια δίνουν και οικονομική δύναμη στο κράτος για να μπορούν να ελέγξουν, να προάγουν και να προβάλουν αυτό που λέγεται κοινωνικό κράτος. Συνεπώς, η ανάγκη της οικονομικής εγκαθίδρυσης στο πεδίο της αρχιτεκτονικής διαφαίνεται λαμπρή. Νέες αρχιτεκτονικές σχεδιαστικές τάσεις στο σύγχρονο κοινωνικό μοντέλο εμφανίζονται προσπαθώντας οι αρχιτέκτονες πλέον να κερδίσουν την κούρσα της αγοράς και της καταξίωσης του πρωτότυπου, εύχρηστου και καλαίσθητου ταυτόχρονα. Αυτό είναι το καινούριο στοίχημα που ανακύπτει.
Από τον σχεδιασμό μιας στέγης ενός γηπέδου που θα του προσδώσει διαφορετική αισθητική, αλλά και ταυτόχρονα καινοτομία που θα την κάνει αντικείμενο μελέτης και συζητήσεων για τους νέους επιστήμονες στο χώρο της αρχιτεκτονικής, έως και το σχεδιασμό ενός κτηριακού είτε εμπορικού κέντρου, είτε επιχείρησης.

Εύλογα διερωτάται κάποιος που αναπτύσσεται και εντοπίζεται αυτή η νέα αρένα κινήτρων. Σε αυτό μπορούμε να απαντήσουμε μελετώντας τις τάσεις της οικονομίας, παρατηρώντας τους ρυθμούς ανάπτυξης μιας χώρας.

Προσωπική εκτίμηση μας, είναι ότι η τάση της αγοράς δίνεται πλέον σε μεγάλο βαθμό αρχικά σε αυτό που ονομάζουμε παγκόσμιες πόλεις. Πόλεις, δηλαδή που δίνουν το εφαλτήριο για νέες επενδύσεις στα κεφάλαια, και κατανοούμε πως επενδύσεις στην οικονομία εμπλέκει πολλούς κλάδους, άρα και της αρχιτεκτονικής για την ανάπλαση μιας υποβαθμισμένης περιοχής.

Ένα τέτοιο παράδειγμα που μπορούμε να αναφέρουμε είναι αυτό της Σαγκάης που τείνει να γίνει μια παγκόσμια πόλη. Για να το καταφέρει αυτό χρειάζεται ολική αναδιάρθρωση από τις συγκοινωνίες, τους δρόμους και έργα που θα επιφέρουν ένα διαρκή άνοιγμα στις κεφαλαιουχικές αγορές μέσω του εμπορίου και άλλων μορφών οικονομικής ανάπλασης. Σε όλα αυτά χρειάζονται τα δημόσια και ιδιωτικά έργα φυσικά, κι εδώ ακριβώς είναι που επεμβαίνει η δική μας επιστήμη.
Εύλογα όμως κάποιος πολιτικός αναλυτής θα επισήμανε ότι η Σαγκάη αποτελεί πόλη της Κίνας, η οποία δεν διαπνέεται από δημοκρατικό πολίτευμα. Εδώ δεν θα του δώσουμε λάθος, ούτε θα σηκώσουμε και τα χέρια ψηλά για να παραδοθούμε όμως. Γιατί; Θα επισημάνουμε μόνο ότι όλα αυτά τα στοιχεία αλλαγής σε μια παγκόσμια πόλη  αποτελούν προϊόν μια φιλελεύθερης οικονομίας. Ο φιλελευθερισμός που είναι χαρακτηριστικό της δημοκρατίας. Χωρίς να σημαίνει βέβαια αυτό ότι η Κίνα διαθέτει δημοκρατία, όμως και σίγουρα το πολίτευμα της που περιπλέκει αυτά τα χαρακτηριστικά, αν και κλειστό, διαφέρει αναλυτικά με τους θιασώτες της υποτιθέμενης υφιστάμενης πολιτικής κατάστασης εκεί.
Αναφέραμε όμως τυχαία μια εν δυνάμει παγκόσμια πόλη όχι τόσο για να αναφερθούμε στις πολιτειακές δομές της, όσο στο αρχιτεκτονικό χαρακτήρα που τείνει να επιδείξει μια οποιαδήποτε τέτοια πόλη. Αν το ερώτημα λοιπόν παραμένει αν διαφαίνεται μια νέα αρένα κινήτρων σε στην κοινωνικοοικονομική δημοκρατία του σήμερα μέσα από το επιστημολογικό πρίσμα της δικής μας επιστήμης, θεωρούμε πως μπορούμε να απαντήσουμε καταφατικά, καθώς οι αγορές πάντα θα ανοίγουν και οι απαιτήσεις πάντα θα μεγαλώνουν. Εμείς αυτό που έχουμε να κάνουμε είναι και κερδίσουμε το στοίχημα του πρωτότυπου και του «μοναδικού» που αντιπροσωπεύει η γενιά μας. Με μια λέξη το καινούριο.   

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΗΝΑ & ΜΑΡΙΑ ΣΠΥΡΑΚΗ