Γιώργος Σημαιοφορίδης 2002-2012

Γ.Σημαιοφορίδης

«Το ερώτημα είναι αν υπάρχουν δυνατότητες, στα πλαίσια των οποίων η αύξηση της πληροφόρησης να μην συνεπάγεται την απώλεια της αισθητικής διάστασης και της πραγματικότητας της εμπειρίας»
Γιώργος Σημαιοφορίδης  ΔΙΕΛΕΥΣΕΙΣ, Ο Διόνυσος επιστρέφει στην πόλη, 1986.

Πλατεία Ομονοίας
Στη μνήμη του Γιώργου Σημαιοφορίδη

Φεβρουάριος 2012.
Στέκομαι όρθια με έναν ζεστό καφέ στο ισόγειο του  κτιρίου του Τσίλλερ, στην οδό Αθηνάς και Πλατείας Ομονοίας, στο τραπεζάκι του Εverest. Στους ορόφους άδειο το «Μπάγκειο Ξενοδοχείο». Θαυμάζω το τοπίο της Πλατείας Ομονοίας.

Στέκομαι μέσα από το πάχος του χοντρού τοίχου του τετραώροφου νεοκλασσικού κτιρίου παρατηρώντας από το εσωτερικό του τις τοξωτές αψίδες των ανοιγμάτων του που το μικρό διαγώνιο πατάρι αφήνει να φαίνονται ελεύθερες προς την Αθηνάς και την Πλατεία Ομονοίας. Ελεύθερες βλέπω και τις αψίδες ακριβώς απέναντι μου του όμοιου κτιρίου του Τσίλλερ που στους ορόφους του είναι το Ξενοδοχείο «Μέγας Αλέξανδρος»(1). Τα λεπτά μεταλλικά ρολά των ανοιγμάτων κάτω από τις αψίδες στη μέση του πάχους του τοίχου τώρα είναι ανεβασμένα και μπαίνει όλος ο κρύος αέρας που φυσά και το χιόνι από την Πλατεία Ομονοίας.

Θυμάμαι τον Γιώργο Σημαιοφορίδη.

Κλείνουν δέκα χρόνια από τον θάνατό του, Φεβρουάριος 2002.

Ζει κάποιος όταν τον σκέφτονται ή μιλούν γι αυτόν. «Τυχαίο Ατύχημα ενός Ανατρεπτικού» ο θάνατός του; - η σκέψη μου προέκταση της σκέψης του Ντάριο Φό  - όπως αυτός πρόσφατα ο θάνατος του Θόδωρου Αγγελόπουλου; (2)

Στεναχωριέμαι όταν δεν μιλούν για τους πνευματικούς ανθρώπους της γενιάς μας. Μιλούν λίγο στην αρχή, ύστερα σιωπούν...

Τον θυμάμαι επίμονα τώρα όπως και τότε όταν, στο ίδιο τραπεζάκι πριν 12 χρόνια  έγραφα με χιόνι πάλι, τον Φεβρουάριο 2000, που δόθηκε ο σταθμός του metro της Ομόνοιας στην κυκλοφορία :
«Στέκομαι και κοιτάζω την Πλατεία Ομονοίας που θ' αλλάξει πρόσωπο, θα αναπλαστεί. Σκάβουν τα πεζοδρόμια, τα βλέπω. Θα καταργηθεί το κυκλικό της πλατείας και το πράσινο. Η επιφάνεια θα δοθεί στους άξονες κυκλοφορίας, στα αυτοκίνητα και στους πεζούς. Η ζωή της πλατείας θα μπει  σε ένα δεύτερο  επίπεδο κάτω από τη γη.

Το βλέμμα μου πέφτει απαλά στις επιφάνειες, στον φοίνικα, στα πεζοδρόμια, τα γεμάτα μπάζα. Στις επιφάνειες των ανθρώπων, στο δέρμα...Στα μέτωπά τους έχουν μια πηγαία χαρά που τη βλέπεις,  δεν τη μοιράζονται μεταξύ τους, μοναχά που φαίνεται στο δέρμα. Τους βλέπω που γελούν.

Έχουν την ικανοποίηση στο δέρμα τους.
Ακουμπώ απαλά το βλέμμα μου στους ανθρώπους της Πλατείας.»

***

Έτσι ένιωθα δυο μήνες μετά το 10^ο Συνέδριο Αρχιτεκτόνων του ΣΑΔΑΣ- ΠΕΑ που έγινε τον Δεκέμβρη 1999 στο Ζάππειο Μέγαρο με θέμα «Η ελληνική πόλη στον 21 αιώνα» (3). Ο Γιώργος Σημαιοφορίδης, δραστήριο μέλος του συνεδρίου, ήταν επίσης σύμβουλος και αργότερα μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Europan για την επιλογή των βραβείων που δόθηκαν στους νέους αρχιτέκτονες μεταξύ των οποίων και πολλοί Έλληνες, με σκοπό την υλοποίηση των λύσεων σε  ευρωπαϊκό επίπεδο (4). Ο Γιώργος μπήκε στο επόμενο νέο  Δ.Σ. του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ μετά τις εκλογές, τον Φεβρουάριο 2000.

Τον Ιούνιο 2000  του δόθηκε στο Παρίσι το Μετάλλιο Ιστορίας της Τέχνης από την Ακαδημία Αρχιτεκτονικής της Γαλλίας! Το όνομά του μπήκε πλάι στους L.Benevolo, K.Frammpton, F.Hamon.

Ομόνοια, 2Είσοδος στον σταθμό.

Θυμάμαι σαν χθες την κατασκευή του metro Ομόνοιας και πώς ο Γιώργος την επόμενη χρονιά, ως μέλος του Δ.Σ. του Συλλόγου, είχε προτείνει να εκπροσωπήσει τον Σύλλογο ο Γιάννης Ζερβός, γνώστης των αρχών της Διατήρησης και μαθητής του Roberto Di Stefano, στο Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠ.ΠΟ.(5) παρεμβαίνοντας επίμονα κατά τη διάρκεια της ανακατασκευής της γραμμής -1 του ΗΣΑΠ(6) από τα έργα του metro. Το ΥΠ.ΠΟ. εξέδωσε σημαντικές αποφάσεις για τη διατήρηση της κατασκευής των παλιών σταθμών Ομόνοιας και Βικτώριας, κατασκευών του 1928-30, στο πρώτο επίπεδο: να μην αλλοιωθεί η γεωμετρία του χώρου, να μη ξηλωθούν τα παλιά, όμορφα, χειροποίητα, πορτοκαλιά, μαβί ή πράσινα πλακάκια των σταθμών, οι σκάλες και τα σφυρήλατα κιγκλιδώματα να μην αντικατασταθούν με νέα, τυποποιημένα απομίμησης της κατασκευής των έργων του metro. Διαμαρτυρήθηκαν για την  ιστορική σημασία όλων των σταθμών του ηλεκτρικού από τον Πειραιά μέχρι στην Ομόνοια- δεύτερο πόλο του ιστορικού ορθογώνιου τριγώνου στο Ιστορικό Κέντρο της Αθήνας- και από τη Βικτώρια μέχρι την Αττική και ζήτησαν τη Διατήρησή τους. Έτσι με αποφάσεις του  ΥΠ.ΠΟ τα στοιχεία τους διασώθηκαν τελικά στην Ομόνοια και στη Βικτώρια.

Ομόνοια, εσωτερικές  του σταθμού του HΣΑΠ.

Ο Γιώργος ήρθε στο γραφείο μας το Σεπτέμβρη 1998 με τον Γ. Αίσωπο και μας είπε: «Ξέρω ότι δουλεύετε στον μοντερνισμό, κάνω  έκθεση στο Ρόττερνταμ, στα γραφεία του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Ολλανδίας  Ν.Α.Ι,  για την Ελληνική Αρχιτεκτονική των δεκαετιών'60 -΄90 (7).  Θέλετε να συμμετάσχετε;» Έτσι γνωριστήκαμε. Είπαμε «ναι» και βρέθηκα τον Φεβρουάριο 1999 ανάμεσα στην ομάδα Ελλήνων αρχιτεκτόνων που μας  ξενάγησε ο ίδιος στην σύγχρονη  αρχιτεκτονική των Koolhaas, Bakema, Mecanoo, στη Χάγη, στο Delf, στο Ρόττερνταμ....

 

Από την έκθεση στο ΝΑΙ-ΡΟΤΤΕΡΝΤΑΜ.

Έρχεται παντού στο βλέμμα μου ο Γιώργος.

Όταν άνοιξα το βιβλίο «Η ΧΑΡΤΑ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ» των πρακτικών του IV CIAM στην Αθήνα 1933 - εκδόσεις Ύψιλον 1987- να ξαναδώ  τη διατύπωση των πορισμάτων του Συνεδρίου για την «Ιστορική κληρονομιά των πόλεων», σχετικά με το πρόβλημα στην αρχιτεκτονική σύνθεση που έχει προκύψει πρόσφατα με τους μορφολογικούς κανόνες που επιμένουν το ΥΠΕΚΑ με τον κο Σηφουνάκη και ορισμένους καθηγητές του ΕΜΠ που τον στηρίζουν να οικοδομούμε τις κατασκευές μας στο μέλλον, στο πόρισμα 70 (!) διαβάζω: «η δουλική αντιγραφή του παρελθόντος σημαίνει ότι καταδικαζόμαστε στο ψέμα, ότι αναγορεύουμε το ψεύτικο σε κατευθυντήρια αρχή»!... (8) Ξαναβρήκα εκεί την εισαγωγή  και επιμέλεια του Γιώργου Σημαιοφορίδη. Διάβασα τα σημαντικά κείμενα που γράφτηκαν από τους διαλόγους μαζί του τον Μάιο ΄87 του Γιώργου Κανδύλη και Αριστομένη  Προβελέγγιου. Θυμήθηκα ξανά την κοινή αγάπη μας για τον Αριστομένη και τις άπειρες ώρες που εκείνος πρώτος κι εγώ αργότερα, για διαφορετικούς λόγους ο καθ' ένας, είχαμε σπαταλήσει στο γραφείο του.

Ξαναγράφω πως ο Γιώργος είναι από τους ελάχιστους θεωρητικούς αρχιτέκτονες της γενιάς μου που έκανε παρεμβάσεις στα δημόσια πράγματα της χώρας μας, πιστός στην Ευρωπαϊκή κριτική σκέψη, στις αρχές του Χάρτη της Βενετίας και της Σύμβασης της Γρανάδας.

Γιώργος Σημαιοφορίδης.

Επίλογος
Η Ομόνοια έχασε τον προσανατολισμό της.

Από «ΠΛΑΤΕΙΑ ΟΜΟΝΟΙΑΣ» έγινε «Χώρος Κυκλοφορίας» τροχοφόρων και πεζών, ή χώρος μεταναστών, εκείνων τέλος πάντων που σπαταλούν τον χρόνο τους θαυμάζοντας από μερικές γραμμικές κερκίδες 50 μέτρων την Ακρόπολη. Δηλαδή κανενός υγιούς πολίτη. Όταν περπατάω από την οδό Αγίου Κων/νου, για να πάω απέναντι στην οδό Πανεπιστημίου, μόνο την Ακρόπολη δε βλέπω. Αισθάνομαι μετανάστης και οι μετανάστες με κοιτούν με περιέργεια και οίκτο. Ούτε τα υαλότουβλα στο δάπεδο φτιάχτηκαν όπως τα ήθελαν οι μελετητές του Α΄ βραβείου του Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού της Πλατείας, για να βλέπεις κάτω τους πεζούς, να περπατούν στον σταθμό.

Το τεράστιο επίμηκες άσχετο «γλυπτό» κατασκεύασμα πίσω από την κερκίδα  μου κόβει την οπτική επικοινωνία της πλατείας με τα παλιά αρχοντικά κτίρια μεταξύ των οδών Γ΄ Σεπτεμβρίου, Δώρου και Πανεπιστημίου, με το Καφενείων ΝΕΟΝ στο ισόγειο,  συντηρημένο αλλά κλειστό... Μετρώ,  τέσσερα σχεδόν ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα από τα οκτώ, τα μισά της πλατείας, καταλαμβάνονται από κτίρια τριώροφα ή τετραώροφα, αρχοντικά ή νεοκλασικά, αλλά η οπτική επικοινωνία της πλατείας με το σύνολο των κτιρίων που την πλαισιώνουν έχει χαθεί μια που οι κερκίδες με θέα την Ακρόπολη έχουν αποκτήσει μια υπερβολικά υπερυψωμένη, άτεχνη «πλάτη», άχρηστη για τα παλιά αρχοντικά και τα νέα κτίρια ... αλλά, εν τέλει, αφού η πλατεία κατασκευάστηκε με σχετική αλλοίωση της μελέτης του Α΄ Βραβείου(9) του Διαγωνισμού, στερούμαστε της δυνατότητας ενός κριτικού διαλόγου με την αρχιτεκτονική... όπως θα ζητούσε ο Γιώργος...

Ο ίδιος όμως είχε καθορίσει  με σαφήνεια την κριτική του  για τις νέες προτάσεις των τεσσάρων Πλατειών της Αθήνας στην εισήγησή του στο 10^ο συνέδριο, το 1999:

« ... οι ιδιαιτερότητες και οι αδυναμίες σχεδιασμού του δημόσιου αστικού χώρου στην Ελλάδα: οι εμμονές σε λανθάνουσες γεωμετρικές χαράξεις, καταιγισμό υλικών και design... Οι συγκεκριμένοι διαγωνισμοί κάπου διέψευσαν τις προσδοκίες... Αντίθετα ο περιορισμός των δεσμεύσεων- ιδιαίτερα η αδυναμία σύνδεσης με τα υπό εκτέλεση κυκλοφοριακά έργα (νέο μετρό) τους απέδωσε περισσότερο το ρόλο εξωραϊστικών προτάσεων, που απλώς «αναβαθμίζουν»  το φθαρμένο πρόσωπο της πόλης....»

Γιώργος Σημαιοφορίδης  ΔΙΕΛΕΥΣΕΙΣ,
Νέο αστικό τοπίο-νέες σχεδιαστικές συμπεριφορές

Έφυγες άδοξα Γιώργο.
Ούτε η Πλατεία Ομονοίας δεν σε θυμίζει!
Αντίο φίλε...

Ομόνοια  από την οδό Αθηνάς.

της Αναστασίας Πεπέ
6 Φεβρουαρίου 2012, Πλατεία Ομονοίας

Παρατησήσεις - Ββιβλιογραφία
(1)Κατά παραγγελία της Παγκείου Επιτροπής ο αρχιτέκτων Ε. Τσίλλερ κατασκεύασε πρώτα  το «Μπάγκειο Ξενοδοχείο» (κατασκευής1889-1894) και έπειτα το «Μέγας Αλέξανδρος» όμοιο, πλάι στο πρώτο, τα οποία ήσαν  από τα επισημότερα της εποχής. «Τα ξενοδοχεία της οδού Αθηνάς» Ελένης Παπανδρέου Βλάχου, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ  Επτά Ημέρες, 17.2.2001
(2) Έργο του ανατρεπτικού θεατρικού συγγραφέα Ντάριο Φο που συνδέει άμεσα την τυχαιότητα του θανάτου ενός σημαντικού κοινωνικά ατόμου με την τρομοκρατία. «Η υπόθεση Καλατράβα αποδεικνύει την αντιδημοκρατική διαδικασία οικοδόμησης της πόλης» γράφει ο Γιώργος Σημαιοφορίδης την 12 Νοέμβρη 2001, στο Ενημερωτικό Δελτίο ΤΕΕ αρ2174, το τελευταίο δημοσιευμένο άρθρο του με θέμα «Αρχιτεκτονική και Αστική Δημοκρατϊα» τρεις μήνες πριν πεθάνει. Ο αρχιτέκτων Καλατράβα είχε ήδη έρθει στην Αθήνα με την Έκθεση του έργου του στην Εθνική Πινακοθήκη τον Απρίλη 2001 με σκοπό την ανάληψη κατασκευής δημοσίων έργων των Ολυμπιακών Αγώνων 2004.
(3) Το 10ο Αρχιτεκτονικό Συνέδριο του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ έγινε από 8 ως 12 Δεκ1999 με θέμα «Η αρχιτεκτονική και η ελληνική πόλη στον 21^ο αιώνα». Η  κουραστική εργασία της έκδοσης των πρακτικών εκ μέρους του συλλόγου τελικά έγινε από τον Ν. Σιαπκίδη.
(4) «Το EUROPAN είναι μια ομοσπονδία αρχιτεκτονικών διαγωνισμών οργανωμένης κατοικίας που απευθύνεται μόνο σε νέους αρχιτέκτονες κάτω των 40 ετών και διεξάγεται σε διάφορες ευρωπαικές χώρες. Αυτή η πρωτότυπη ιδέα απαιτούσε την δημιουργία ενός μεγάλου δικτύου οργανώσεων και ιδρυμάτων για να μπορεί απλώς να λειτουργήσει. Αυτό επιτεύχθηκε τον Μάιο του 1988 στη Μαδρίτη, όταν μια ομάδα επαγγελματιών από εννέα χώρες (Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ελβετία, Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία και Ολλανδία) δημιούργησαν μια ευρωπαική ομοσπονδία αρχιτεκτονικών διαγωνισμών.
Το 1999 στο EUROPAN-6 «Ενδιάμεσες πόλεις: αρχιτεκτονική δυναμική και νέα αστικότητα».
«ΔΙΕΛΕΎΣΕΙΣ» ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΗΜΑΙΟΦΟΡΙΔΗΣ  Κείμενα για την αρχιτεκτονική και την μετάπολη, Metapolis Press 2005.
Τα κείμενα συνέλεξαν και επιμελήθηκαν στον τόμο «ΔΙΕΛΕΎΣΕΙΣ» μετά τον θάνατό του οι Γιάννης  Αίσωπος, Γιώργος Τζιρτζιλάκης και Όλγα Σημαιοφορίδου-Εμμανουηλίδου
(5) αρ πρωτ.28231/ 13.12.2001 ΣΑΔΑΣ- ΠΕΑ προς το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων  & ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 6.12.2001 με θέμα «Λίφτινγκ με νέους κανόνες μετά την σημαντική απόφαση ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΝΗΜΕΙΟ Ο ΣΤΑΘΜΟΣ ΤΗΣ ΟΜΟΝΟΙΑΣ» της Χαράς Τζαναβάρα.
(6) Η γραμμή-1 του ΗΣΑΠ της Ομόνοιας, μετά την παρέμβαση του ΥΠ.ΠΟ. κατά την διάρκεια της ανακατασκευής του, δόθηκε στην κυκλοφορία το 2004.
(7)Τοπία Εκμοντερνισμού-Ελληνική Αρχιτεκτονική Δεκαετιών 1960-1990» Nederlands Architectuurinstituut- NAi, Φεβρουάριος 1999, Ρόττερνταμ με επιμελητές της έκθεσης Γιάννη Αίσωπο και Γιώργο Σημαιοφορίδη.
Ο κατάλογος της έκθεσης με τα θεωρητικά κριτικά κείμενα εκδόθηκε στα αγγλικά από την Metapolis Press ενώ τα ελληνικά θεωρητικά κείμενα των αρχιτεκτόνων που συμμετείχαν στην έκθεση εκδόθηκαν το 2002 ως «Εκτιμήσεις» από το Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου ΚΑΜ και την Metapolis Press  με την ευκαιρία παρουσίασης της έκθεσης στα Χανιά
(8)H πρώτη έκδοση των συμπερασμάτων του 4^ου CIAM έγινε στην Γαλλία 1943 μέσα στη γερμανική κατοχή. Η επεξεργασία και διατύπωση των πορισμάτων  είχε ήδη γίνει από τον LECORBUSIER  το 1941. Το κείμενο  πήρε την τελική του μορφή  κατά την δημοσίευση  του 1957.
(9)Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός των τεσσάρων Πλατειών της Αθήνας, Ομόνοια, Σύνταγμα, Μοναστηράκι, Πλατεία Κουμουνδούρου, Εταιρία ΕΑΧΑ Α.Ε.-2001. «Διαμόρφωση Πλατείας Ομονοίας  με προτάσεις για τα μέτωπα των κτιρίων που την περιβάλλουν» Α' Βραβείο, αρχιτέκτονες Α. Βοζάνη, Γ. Δεσύλλας, Μ. Κατσίκα, Θ. Τσιατάς.

Κατάλογος Φωτογραφιών
Οι φωτογραφίες του Γιώργου Σημαιοφορίδη είναι ευγενική παραχώρηση της Όλγας Σημαιοφορίδου-Εμμανουηλίδου
Οι φωτογραφίες από την έκθεση στο ΝΑΙ είναι από το αρχείο της Αναστασίας Πεπέ. Από το ίδιο αρχείο είναι η φωτ. της εισόδου του σταθμού με εμφανή την διατήρηση των παλιών(1930)  και των νέων υποστυλωμάτων.
Οι φωτογραφία της Πλατείας Ομόνοιας και οι δύο εσωτερικές του σταθμού ΗΣΑΠ  είναι της φωτογράφου Πένυς Μπουλή.