(184) ΑΝΑΦΙΩΤΙΚΑ

Ομάδα μελέτης: Τσιλιγκιρίδη Μαρία-Ζωή, Χαλκιοπούλου Ελένη
Επιβλ.καθηγητές: Σεβαστάκης Δημήτρης, Χαϊδόπουλος Γιώργος
Σχολή Αρχιτεκτόνων, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο,
Ημερομηνία παρουσίασης : Απρίλιος 2009

Τα Αναφιώτικα, ένας οικισμός λαϊκής αρχιτεκτονικής στο κέντρο της Αθήνας,από την εποχή δημιουργίας του θεωρείται περιθωριακός και η πολιτεία μέχρι και σήμερα αδρανεί. Μέσα από την ανάλυση των χαρακτηριστικών, των ποιοτήτων και των προβλημάτων του οικισμού, επιλέγουμε τα σημεία επέμβασης αποδεικνύοντας ότι οι πολύ μικροί χώροι διαμορφώνουν τον τρόπο ζωής και τις ανάγκες μας.

Κατά τη δεκαετία του 1860 εσωτερικοί μετανάστες από την Ανάφη και άλλα νησιά των Κυκλάδων έρχονται στην Αθήνα για να βοηθήσουν στην ανοικοδόμηση της Πλάκας.Οι μάστορες χτίζουν τα Αναφιώτικα, έναν μικρό προσωρινό οικισμό κάτω από τον Ιερό βράχο της Ακρόπολης που όμως ζει μέχρι και σήμερα ως ένα ιδιαίτερο παράδειγμα λαϊκής αρχιτεκτονικής στο κέντρο της πόλης.Ο οικισμός από την εποχή δημιουργίας του θεωρείται περιθωριακός και αυθαίρετος και η πολιτεία μέχρι και σήμερα αδρανεί.

Απέναντι στην αδράνεια αυτή αντιτάσσουμε ένα σύγχρονο βλέμμα για την κατανόηση της λειτουργίας αυτού του οικισμού της μικροκλίμακας στην πόλη, το πώς διαμορφώνεται η καθημερινότητα σε χώρους ελαχίστων τετραγωνικών και πώς μπορούν να συνεχίσουν να ζουν τα Αναφιώτικα σήμερα.

Τα Αναφιώτικα είναι το πιο κοντινό κομμάτι της πόλης στην Ακρόπολη, όπου τα σπίτια γαντζώνονται στην απότομη κλίση του βράχου ενώ η πόλη μοιάζει να επικάθεται πάνω του. Ένας οικισμός ανάμεσα σε δύο ισχυρές πιέσεις, τον Ιερό Βράχο και την πόλη-Πλάκα.

Η μορφολογία και η κατασκευή είναι ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του οικισμού. Τα βασικά χαραστηριστικά είναι: α.η εισχώρηση του γεωλογικού υπόβαθρου στην κατασκευή, β.τα λίγα τεραγωνικά των σπιτιών(από 6μ²), γ.ο δημόσιος και ιδιωτικός χώρος που συγχέονται, δ.η ιδιαίτερη υφή του σοβά, ε.η ποικιλία τύπων και χρωμάτων στα κουφώματα.

Τα Αναφιώτικα είναι και ήταν ανέκαθεν κατοικίες. Στα στενά σοκάκια τους οι κάτοικοι μπλέκονται με τους τουρίστες που προσπαθούν να προσεγγίσουν τον αρχαιολογικό χώρο και τους περιπατητές.Το ιδιωτικό συγχέεται με το δημόσιο.Οι κάτοικοι συντηρούν μόνοι τους τα σπίτια τους ενώ τα εγκαταλελειμμένα ερειπώνουν.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ
Η βασική ιδέα είναι ο εντοπισμός αυτών των προβληματικών σημείων του οικισμού και η σημειακή επέμβαση στα πλαίσια εξυγείανσης. Τα σπίτια που κατοικούνται παραμένουν ως έχουν ενώ σε αυτά που δε κατοικούνται-ερείπια φέρνουμε κόσμο για να πάρουν και πάλι ζωή.

Πέρα από την ήδη υπάρχουσα χρήση της κατοικίας, προτείνουμε μια νέα μορφή χρήσης που εντάσσεται σε ένα πλαίσιο ερευνητικών προγραμμάτων στα οποία συμμετέχουν μικρές ομάδες ερευνητών που φιλοξενούνται στον οικισμό ή μελετητές ατομικής έρευνας, πιθανόν και διαφορετικών πεδίων.Πιο αναλυτικά, οι χώροι που προτείνουμε είναι: α.ιδιωτικοί χώροι προσωρινής κατοίκισης και β.κοινόχρηστοι χώροι που προσφέρουν χώρους εργασίας για τους ερευνητές, εκθεσιακό χώρο για περιοδικές εκθέσεις, χώρο αρχείου για συγκέντρωση υλικού και ένα χώρο ενημέρωσης των ενδιαφερόμενων για τα ερευνητικά προγράμματα και τις εκθέσεις.

Οι κοινόχρηστοι αυτοί χώροι είναι τέσσερεις, βρίσκονται διάσπαρτοι στον οικισμό και ενώνονται με το βασικό δίκτυο δρόμων.Είναι χώροι επισκέψιμοι από τους κατοίκους και τους περιηγητές.Οι χώροι κατοικίας που προτείνουμε είναι τέσσερεις και καταλαμβάνουν τις θέσεις στο επάνω όριο του οικισμού, με σκοπό την ενδυνάμωση των ορίων του.Βρίσκονται στο πιο ψηλό σημείο, όπου κανείς έχει την πλήρη θέαση της θέσης του σε σχέση με την πόλη, τα αρχαία και τα τοπόσημα. Η κάθε κατοικία έκτασης από 6 εώς 9 μ² μπορεί να φιλοξενήσει δύο άτομα.

Στα συνολικά 8 κτίσματα της μελέτης μας επεμβαίνουμε ανάλογα με την κατάστασή τους, κάνοντας την παρακάτω κατηγοριοποίηση:

α. επέμβαση εσωτερικά μόνο σε όσα βρίσκονται σε καλή κατάσταση,
β. επέμβαση εσωτερικά και αποκατάσταση στέγης σε όποια έχει γκρεμιστεί,
γ. νέο εσωτερικό κέλυφος, επισκευή και διατήρηση του υπάρχοντος κελύφους(δικέλυφη όψη).

Το νέο κέλυφος εξασφαλίζει ένα βιώσιμο χώρο, ενώ το υπάρχον μένει ως έχει για τη διατήρηση των ποιοτικών χαρακτηριστικών του οικισμού (ποιότητα σοβά, οργανική συνέχεια του βράχου, παλιά κουφώματα) με μικρές επεμβάσεις αποκατάστασης.

Από τα κτίρια της επέμβασης επιλέγουμε να αναλύσουμε τρία. Ένα δημόσιο-κοινόχρηστο(30) και δύο κατοικίες(63,26). Το καθένα από αυτά  το προσεγγίζουμε με τρόπο ώστε να μην αλλοιωθούν τα βασικά χαρακτηριστικά, όπως και η χωρική και η πλαστική ποιότητα σε σχέση με τον οικισμό.

Εισέρχοντας στο κτίσμα 30(χώρος εργασίας και προβολών-έκθεσης) συναντούμε έναν ελεύθερο χώρο όπου τοποθετούμε πανέλα τα οποία μπορούν να κινηθούν χειροκίνητα πάνω σε ένα κάναβο ή να κρεμαστούν σε υποδοχές στον βράχο έτσι ώστε να ελευθερώνουν τον  χώρο ή να τον υποδιαιρούν ανάλογα με τις ανάγκες της έκθεσης.

Ο δεύτερος χώρος διαμορφώνεται σε χώρο εργασίας με την χρήση τριών πολυμορφικών πανέλων-πάγκων που φέρουν ηλεκτρονικούς υπολογιστές και αποθηκευτικούς χώρους.Σε περιόδους που ο χώρος λειτουργεί μόνο ως έκθεση, οι πάγκοι μαζεύονται και οι οθόνες χρησιμοποιούνται για τις ανάγκες τις έκθεσης.

Ο φέρων οργανισμός αποτελείται από κοιλοδοκούς και η πλήρωση των τοίχων και της στέγης γίνεται με επένδυση κόντρα πλακέ και εξωτερική κάλυψη με κάθετες άνισου πάχους τάβλες για την μορφολογική υποδιαίρεση του όγκου. Στο εσωτερικό του κτίσματος ο βράχος παραμένει εμφανής.

Το κτίσμα 63(κατοικία)παρουσιάζει την ίδια κατασκευαστική λογική με το 30.

Το κτίσμα 26(κατοικία)διαμορφώνεται μόνο εσωτερικά με αποκατάσταση του υπάρχοντος κελύφους.

Οι πολύ μικροί χώροι διαμορφώνουν τον τρόπο ζωής και τις ανάγκες μας και το δημόσιο με το ιδιωτικό γίνονται ένα. Τα Αναφιώτικα θέλουμε να διατηρηθούν γιατί είναι ένα παράδειγμα ιδιαίτερων σχέσεων μεταξύ ανθρώπων και χώρου, σπιτιού και αυλής, κατοίκου και περαστικού, συνόλου και ατομικότητας. Είναι ένας οικισμός που αποδεικνύει οτι είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα στίγμα κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής στο πολύπλευρο κολάζ της πόλης της Αθήνας.

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.