ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΤΟΠΙΟ
Λίγα λόγια για τη στήλη
ΠΡΟΛΟΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΤΟΠΙΟ
Το πολιτισμικό τοπίο - To τοπίο ως συνθήκη πολιτική
Κ. Μωραΐτης - Αρχιτέκτονας,
Αναπληρωτής Καθηγητής Ε.Μ.Π.
Το προλογικό αυτό σημείωμα σκοπό έχει να εισάγει τους συνομιλητές μας σε μια σειρά παρουσιάσεων με αντικείμενο το τοπίο. Ειδικότερα οι παρουσιάσεις αυτές πρόθεση έχουν να αναφερθούν στη σχέση τοπίου και αρχιτεκτονικής. Γενικότερα εντούτοις πρόθεσή τους είναι να εξετάσουν το τοπίο ως θεματική περιοχή σύγκλισης πολλών διαφορετικών πολιτισμικών πρακτικών.
Αξίζει βέβαια να σχολιάσουμε, στην αρχή ήδη αυτής της πρώτης ηλεκτρονικής σημείωσης, πως το αίτημα για όρους και προσεγγίσεις όπως «πολιτισμικό τοπίο» εμφανίζεται ιδιαίτερα έντονο στις μέρες μας. Εμφανίζεται δηλαδή ιδιαίτερα έντονο στο πλαίσιο μιας ιστορικής περιόδου, κατά την οποία τόσο ο προβληματισμός για την ποιότητα του τοπίου και του περιβάλλοντος, όσο και η αμηχανία μας απέναντι στους όρους συσχέτισης διαφορετικών πολιτισμικών ομάδων οξύνονται.
Τι σημαίνει όμως τοπίο και ποιός ο λόγος να το χαρακτηρίσουμε ως «πολιτισμικό»;
Η πληρέστερη εκδοχή του όρου «τοπίο» αναφέρεται σε κάθε τόπο που έχει υποστεί ερμηνεία, καταγραφή και παραστατική απεικόνιση ή διαμόρφωση, κατά τη σχέση του με τα μέλη μιας πολιτισμικής κοινότητας.
Αναφέρεται με άλλα λόγια στον τόπο που έχει υποστεί κάποιου είδους επεξεργασία από τα μέλη μιας κοινωνίας - κάθε επεξεργασία...
- είτε αυτή περιλαμβάνει τις απλούστερες εκδοχές της ερμηνείας κατά την αντίληψη του τόπου,
- είτε περιλαμβάνει πρακτικές καταγραφής, περιγραφής και παράστασης του τόπου, από τις συγκροτημένες επιστήμες και τέχνες ή ακόμη και από αυτήν την «ανεπίσημη» παράδοση,
- είτε περιλαμβάνει κάποιου είδους διαμόρφωση - κάθε είδους διαμόρφωση, όπως γεωργική διαμόρφωση, οικιστική διαμόρφωση, διαμόρφωση ρητά χαρακτηρισμένη ως διαμόρφωση αρχιτεκτονικής τοπίου ή έστω μια μη προβεβλημένη πολιτισμικά διαμόρφωση συστημάτων υποδομής.
Με την έννοια αυτή το τοπίο μπορεί να αναφέρεται σε κάθε είδους πολιτισμική κατασκευή. Επίσης σε κάθε είδους πολιτισμική σημασία ή πολιτισμικό συμβολισμό.
Με ακόμη καθοριστικότερο τρόπο, αυτό μας διδάσκουν οι νεότερες ανθρωπιστικές επιστήμες, όπως η ανθρωπογεωγραφία για παράδειγμα, το τοπίο, ο κοινωνικά προσεγγίσιμος, ερμηνευμένος και διαμορφωμένος τόπος δηλαδή, αποτελεί το απαραίτητο υπόβαθρο κάθε πολιτισμού. Είναι ο τόπος ο οποίος υποδέχεται τις δράσεις των κοινωνιών, κάθε είδους δράσεις και ο οποίος εκφέρει τα αποτελέσματα αυτών των δράσεων. Είναι μάλλον αδύνατο να σκεφτούμε μη τοπιακές κοινωνικές δράσεις. Θα ήταν σαν να επιχειρούσαμε να προσδιορίσουμε δράσεις «άτοπες», χωρίς έστω μια εσωτερική νοητική τοπική αναφορά. Έτσι τοπιακή είναι πάντα η αρχιτεκτονική, τόσο ως πρακτική ένταξης σε ένα τόπο, όσο και ως πρακτική δομικής μεταλλαγής αυτού του τόπου.
Αυτό που αξίζει εντούτοις εμφατικά να επισημάνουμε, προλογίζοντας αυτήν τη σειρά παρουσιάσεων για την ιστορία και τη θεωρία του πολιτισμικού τοπίου, είναι το γεγονός πως η ευρύτερη αναφορά στο τοπίο, είτε στρέφεται προς το παρελθόν και τις σχέσεις του μαζί μας είτε στρέφεται προς το μέλλον, δε μπορεί παρά να είναι στη βάση της πολιτική.
Μιλώντας για τον πολιτικό χαρακτήρα των τοπιακών και περιβαλλοντικών μας απαιτήσεων, αυτών που στρέφονται προς το μέλλον των κοινωνιών μας, τα επιχειρήματα είναι προφανή. Δεν μπορούμε να επιβιώσουμε ως κοινωνίες, παρά μόνο σε αναβαθμισμένα πολιτισμικά οικοσυστήματα, μετέχοντας σε αναβαθμισμένες πολιτισμικές και περιβαλλοντικές σχέσεις με τους τόπους ζωής τους. Δεν μπορούμε να επιβιώσουμε επομένως, παρά σε κοινωνίες που κατοικούν σε αναβαθμισμένα τοπία.
Η δεύτερη αναφορά μας, στην πολιτική διάσταση του τοπίου, όπως αποδίδεται από τις ιστορικές σχέσεις ή τις σχέσεις της παράδοσης με το τοπίο, αναφέρεται στην παρατήρηση πως πολλές από τις τοπιακές θεωρήσεις και διαμορφώσεις του παρελθόντος διαθέτουν και συγκεκριμένη πολιτική πρόθεση και συγκεκριμένη πολιτική εκφορά. Σε μεγάλο εύρος της δυτικής ιστορίας η θεώρηση του τοπίου, είτε αναφέρεται στις μεγάλες τοπιακές διαμορφώσεις προβολής της κεντρικής ισχύος των κοινωνιών είτε αναφέρεται στην αποκεντρωμένη παράδοση των λαών χαρακτηρίζεται από φυσιογνωμία πολιτική.
