Ποιος έβαλε τον γάιδαρο στο κοτέτσι;

Είδα πρόσφατα στο βίντεο του GreekArchitects.gr την πασχαλινή κατεδάφιση μερικών από τα τέως διατηρητέα κτίρια γύρω από το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Δεν με ξάφνιασε βέβαια, ούτε αυτή η ‘εκκαθάριση’, ούτε οι προηγούμενες, ούτε οι επόμενες. Από τη στιγμή που επιλέχθηκε η συγκεκριμένη θέση για το νέο κτίριο-μαμούθ, η τύχη των πέριξ κτιρίων –διατηρητέων και μη- ήταν μονόδρομος. Και αυτοί που ελπίζουν για την επιβίωση των διατηρητέων της Αρεοπαγίτου, ας επιχειρήσουν να τα εντοπίσουν στον χάρτη της περιοχής στην ιστοσελίδα του μουσείου, όπου φαίνεται το μέλλον του τετραγώνου όπως το έχουν αποφασίσει οι προύχοντες. Βέβαια αν κάποιος από τους ‘παρείσακτους’ στο οικόπεδο του ΝΜΑ ήταν μια μεγάλη εκκλησία, τότε τα πράγματα θα ήσαν διαφορετικά…

Όσοι έχουν μνήμη θα θυμούνται ότι η στενότητα του χώρου ήταν ένα πρόβλημα γνωστό πριν από 30 χρόνια, στην αρχή της πορείας που καταλήγει στα εγκαίνια αυτού του μήνα (βλέπε σύντομη αναδρομή). Και μερικοί θα θυμούνται ότι οι άλλες δύο εναλλακτικές θέσεις (Κοίλη & Διόνυσος) απορρίφθηκαν, παρά την ασφυξία του οικοπέδου Μακρυγιάννη. Επιπλέον, το μέγεθος του κτιρίου μειώθηκε σημαντικά μεταξύ 3ου και 4ου αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, όταν ο Μετροπόντικας υπογράμμισε περίτρανα τα πληθωρικά αρχαιολογικά δεδομένα του οικοπέδου.

Όμως είναι γεγονός ότι το νέο καμάρι ή όνειδος της Αθήνας του 21ου αιώνα βρίσκεται πλέον εκεί που είναι, όπως είναι, είτε μας αρέσει είτε όχι. Γι’ αυτό, αντί να προσπαθούμε να σώσουμε τις οπισθοφυλακές του παρελθόντος, ίσως είναι πιο γόνιμο να μετατρέψουμε τα παθήματα σε μαθήματα: Οι θολές διαδικασίες επιλογής της θέσης του ΝΜΑ καιροφυλακτούν και για άλλα μεγάλα πολεοδομικά και χωροταξικά ζητήματα στη χώρα μας, κάτι που βλέπουμε γύρω μας όλο και συχνότερα καθώς αποχαλινώνεται το ιδιωτικό laissez-faire. Πιστεύω ότι ο περιορισμός τέτοιων υπόγειων διαδρομών είναι πολύ πιο σημαντικό θέμα από τη διατήρηση μερικών κτιρίων.

Πέρα από την επέλαση της νεοφιλελεύθερης πολεοδόμησης, τα κατεδαφιστέα διατηρητέα γύρω από το ΝΜΑ με κάνουν να αναρωτιέμαι σε τι βαθμό πρέπει η διατήρηση του παλιού να αποτελεί ευλαβικό καθήκον μας. Φοβάμαι ότι οι τύψεις για την επιδρομή της αντιπαροχής κατά των νεοκλασικών κτιρίων, μας έχουν φέρει στην άλλη άκρη: Από την περιφρόνηση στο παλιό έχουμε φτάσει στη θεοποίησή του. Και από τη λατρεία του καινούργιου έχουμε φτάσει στην απόρριψή του.

Κοιτώντας γύρω μας, βλέπουμε ότι η ανάδειξη του παρελθόντος σε καθοριστικό συντελεστή της σημερινής αρχιτεκτονικής στον τόπο μας, οδηγεί πολύ συχνά σε σκηνογραφικές καρικατούρες κάθε κλίμακας –και μάλιστα επιβεβλημένες νομικά. Ταυτόχρονα κρατά την αρχιτεκτονική δημιουργικότητα στη κατάψυξη, ταριχεύοντας το χθες και μαραίνοντας το αύριο. Αυτό, μαζί με τη τρέχουσα κατασκευαστική ευτέλεια, προκαλεί ερωτήματα για το κατά πόσο θα αφήσουμε έργα που επόμενες γενιές θα χαρακτηρίσουν ‘διατηρητέα’ δείγματα της δικής μας εποχής.
Μήπως κάποια στιγμή θα πρέπει να περάσουμε από την αυτάρεσκη νοσταλγία στη γόνιμη αισιοδοξία;

Θάνος Ν. Στασινόπουλος
Δρ. Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ, AAGradDipl.