«Με την αρχιτεκτονική δεν κάνεις επανάσταση» Λ. Σνότζι

Επικαλέστηκε μια φράση του Στραβίνσκι, που θεωρούσε ότι «ο επαναστάτης κουβαλάει το χάος» και πήρε τις αποστάσεις του λέγοντας χαρακτηριστικά: «Ο αρχιτέκτονας δεν μπορεί να αναζητεί το χάος, επομένως δεν είναι επαναστάτης αλλά κυνηγός της τάξης». Η κουβέντα μας έγινε στα σκαλιά του πολιτιστικού κέντρου της Αγριάς Βόλου, σε ένα διάλειμμα του συνεδρίου με θέμα «Παράδοση και μοντερνισμός στην αρχιτεκτονική», που οργάνωσε με επιτυχία το Ιδρυμα Πορφυρογένη. Είναι η δεύτερη φορά που επισκέφθηκε τη χώρα μας και έτσι θεώρησε σκόπιμο να διευκρινίσει ότι δεν μπορεί να έχει τεκμηριωμένη γνώμη για τις ελληνικές πόλεις. Αυτό όμως δεν τον εμπόδισε να κάνει μια παρατήρηση: «Διαπίστωσα ότι όλα τα κτίρια έχουν μπαλκόνια, αλλά δεν είδα ανθρώπους να κάθονται σ' αυτά. Ισως να μην ήταν ο καιρός κατάληλλος, αλλά αν δεν χρησιμοποιούνται γιατί δεν τα καταργείτε. Θα ήταν ένα μέτρο που θα ομορφύνει τα κτίρια».

Η όλη παρουσία του στο συνέδριο, με σπιρτάδα και νεανικό τέμπο, αποτέλεσε σταθερό πόλο έλξης για το πυκνό ακροατήριο. Αλλωστε είχε φροντίσει ο ίδιος με την ομιλία του να δώσει τα ερεθίσματα. Ξεκίνησε με μια φράση: «Η αρχιτεκτονική είναι ένα κενό που καλούμαστε να ορίσουμε». Εξομολογήθηκε ότι έκανε λάθος και ζήτησε συγγνώμη, αλλά μετά από μια σειρά επιχειρήματα έφτασε να καταλήξει πάλι στο ίδιο συμπέρασμα. Αυτή τη φορά όμως φρόντισε να γράψει τη φράση με κεφαλαία γράμματα, κερδίζοντας τις εντυπώσεις.

Αρχιτέκτων και δάσκαλος

Γεννημένος πριν από 73 χρόνια στο Μεντρίσιο της Ελβετίας, με λαμπρές σπουδές στη Ζυρίχη, ο Λ. Σνότζι έχει διαγράψει μια ξεχωριστή πορεία ως αρχιτέκτονας αλλά και δάσκαλος. Μάλιστα είναι μια από τις λίγες περιπτώσεις που οι φοιτητές επέβαλαν στις πανεπιστημιακές αρχές να τον αναγορεύσουν καθηγητή. Τιμημένος από τα πιο σημαντικά πανεπιστημιακά ιδρύματα, ευτύχησε να συνδέσει το όνομά του με ένα επιτυχημένο αρχιτεκτονικό πείραμα, με άφθονες κοινωνικές αναφορές, κυρίως στις αρχές του Μάη του 1968. Μαζί με επιφανείς αρχιτέκτονες, πρωτοστάτησε στο περίφημο πείραμα του Τιτσίνο, της πόλης κοντά τα ιταλο-ελβετικά σύνορα που στις αρχές της δεκαετίας του '70 έφερε την επανάσταση στην αρχιτεκτονική και συνδέθηκε με μια νέα πρόταση προς την κοινωνία. Ο ίδιος δούλεψε αθόρυβα αλλά αποτελεσματικά στην κοινότητα του Μόντε Καράσο, όπου μεθοδικά υλοποίησε μια πολεοδομική και αρχιτεκτονική πρόταση έξω από τα καθιερωμένα.

 Τον ρωτήσαμε γι' αυτό το εγχείρημα και παρατήρησε χαμογελώντας: «Σε όλα μου τα έργα είχα πάντα κατά νου το διάλογο του κτιρίου που σχεδίαζα με το τοπίο. Ο περιβάλλων χώρος είναι ένα καθοριστικό μέρος της σύνθεσης». Η έννοια της πόλης δείχνει να τον απασχολεί ακόμα. «Πρέπει να οριοθετήσουμε τις πόλεις σε όλη την Ευρώπη. Δεν μπορούν να αναπτύσσονται ασταμάτητα», μας είπε και αυθόρμητα σκεφτήκαμε ότι μια τέτοια άποψη θα συγκέντρωνε τα πυρά όλων σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου ο μέσος πολίτης ζει με το όνειρο να δει το οικόπεδό του στο σχέδιο, ακόμη και αν βρίσκεται στη μέση τού πουθενά...

Ο Λουίτζι Σνότζι είναι εξίσου ονομαστός για την αρχιτεκτονική του. Τα κτίρια που έχει σχεδιάσει αποτελούν εδώ και χρόνια υποδείγματα για τους φοιτητές των πιο σημαντικών αρχιτεκτονικών σχολών. Διακρίνονται για την απλότητα και τη σαφήνεια της φόρμας τους, που για τους μελετητές του έργου του θεωρούνται «στοιχεία τα οποία προϋποθέτουν βαθιά σκέψη». Χαρακτηρίζονται από τη μαεστρία στη χρήση των υλικών. «Λατρεύω το μπετόν», μας εξομολογήθηκε και πρόσθεσε: «Δεν ξέρω γιατί είμαστε αντίθετοι με τη μονοτονία. Πιστεύω ότι ο μόνος τρόπος για να αποφύγουμε τη μονοτονία είναι η επανάληψη των ίδιων στοιχείων. Δημιουργείται ένα εξαιρετικό αποτέλεσμα».

Σε παρατήρησή μας για την άνθηση που γνωρίζει τα τελευταία χρόνια η αρχιτεκτονική σε παγκόσμια κλίμακα κατάφερε και πάλι να μας ξαφνιάσει: «Οχι... Δεν είμαι από αυτούς που πιστεύουν ότι η αρχιτεκτονική έχει κάνει βήματα μπροστά. Εκτιμώ μάλιστα ότι οι σημερινοί αρχιτέκτονες, βεβαίως και οι τοπικές αρχές, δεν είναι ικανοί να δώσουν μια απάντηση για την πόλη τού σήμερα. Για μένα αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα. Ολες οι παρεμβάσεις που κάναμε στις πόλεις δεν ήταν επιτυχείς. Οι σύγχρονοι αρχιτέκτονες, αντί να ψάξουν να βρουν λύσεις για τις πόλεις, περιχαρακώνονται στα όρια του οικοπέδου και μέσα σ' αυτά επιδιώκουν να κάνουν το "μνημείο" τους. Αναζητούν τα στοιχεία που θα κάνουν το έργο τους να ξεχωρίσει. Σήμερα όμως δεν μπορούμε να κάνουμε μνημεία. Οι πόλεις έχουν ανάγκη από σύγχρονα, λειτουργικά κτίρια».

Αιρετικός

Του ζητήσαμε να σχολιάσει την άποψη σύμφωνα με την οποία για τη σημερινή εικόνα των πόλεων δεν ευθύνονται οι αρχιτέκτονες και οι μηχανικοί, αλλά οι πολιτικοί που θεσπίζουν τους όρους δόμησης. Και πάλι μας εξέπληξε: «Είναι ένα τρικ, μια υπεκφυγή. Οι αρχιτέκτονες φταίνε και μάλιστα περισσότερο από τους πολιτικούς γιατί αυτοί στην ουσία υπαγορεύουν τους νόμους. Δεν υπάρχουν δικαιολογίες».

Αιρετικός ήταν και στη θέση του για τη σχέση της αρχιτεκτονικής με την παράδοση και κυρίως με την ανακαίνιση κτιρίων στους ιστορικούς πυρήνες των πόλεων. «Τα παλιά κτίρια -υπογράμμισε- είναι ένα λαμπρό δείγμα της Ιστορίας, αλλά η ένταξή τους στις σημερινές απαιτήσεις του ανθρώπου παρουσιάζει σοβαρές αδυναμίες. Για να τα ανακαινίσουμε πρέπει να ανατρέξουμε στην Ιστορία και αυτό είναι το πρόβλημα. Αντιμετωπίζουμε την ιστορία ως "μητέρα", ενώ θα έπρεπε να τη βλέπουμε ως "φίλο". Μόνον με τους φίλους μπορούμε να κάνουμε διάλογο. Αυτοί που επιχειρούν διάλογο με την Ιστορία αντιμετωπίζοντάς την ως "μητέρα" είναι ήδη νεκροί. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε μόνον με την Ιστορία. Πιστεύω ότι δεν είναι εύκολο να ξανακατοικήσουμε στα παλιά σπίτια, αλλά αν το κάνουμε, τότε οι παρεμβάσεις μας θα γίνουν με βάση τις σύγχρονες απαιτήσεις. Θα προτιμούσα όμως να αφήσουμε τα παλιά σπίτια στους αρχιτέκτονες του παρελθόντος. Η ανακατασκευή τους είναι μια ακριβή υπόθεση και εγώ θα έλεγα ας αφήσουμε τα παλιά και ας φτιάξουμε τα καινούργια σπίτια. Αλλά να το κάνουμε σωστά».

Χαρά Τζαναβάρα
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 22/06/2005