Αθήνα μια σύγχρονη μεγαλούπολη

Στην πραγματικότητα το ερώτημα δεν είναι αυτό της ένταξης ή μη των ψηλών κατασκευών αλλά αυτό της αύξησης ή μη του μεγέθους της πόλης και της αντίστοιχης βελτίωσης και ανάπτυξης των υλικοτεχνικών υποδομών της (συμπεριλαμβανομένων και των κτιρίων), που αυτή απαιτεί. Αντίστοιχη ανάπτυξη (αλλαγή κλίμακας) η πόλη βίωσε και κατά το παρελθόν με πιο πρόσφατη αυτή της μεταπολεμικής Αθήνας (εικ.1) των δεκαετιών του 60’ και 70΄ διάστημα κατά το οποίο η ανάπτυξη ακολούθησε στείρα κατασκευαστική λογική, μία προσέγγιση της οποίας τα σφάλματα βιώνουμε κυρίως σήμερα: αλλοίωση παραδοσιακών γειτονιών, παντελής έλλειψη κοινοχρήστων χώρων πρασίνου, ανεπαρκές οδικό δίκτυο κλπ.

Εικ.1. Άποψη των Αθηνών και των πέριξ δήμων από την Καστέλλα 1950
Πηγή: Ι.Τραυλός. Πολεοδομική εξέλιξις των Αθηνών

Εφόσον η πόλη συνεχίζει να μεγαλώνει – γιγαντώνεται με ταχύτατους ρυθμούς, αν δεν ανακοπεί αυτό (1) , θα πρέπει αντίστοιχα και ο σχεδιασμός να αναφέρεται σε μεγαλύτερης κλίμακας επεμβάσεις προκειμένου να προληφθούν προβλήματα λειτουργίας κύρια σε επίπεδο συνθηκών διαβίωσης παρόμοια με αυτά που ήδη εμφανίζονται σε πολλές σύγχρονες μεγαλουπόλεις (2) μεγάλου πληθυσμού και τεράστιας έκτασης. Η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης, η οριοθέτηση (3) ενός εύρρυθμου αστικού συστήματος σε ένα βάθος χρόνου τουλάχιστον πενήντα ετών και η ανίχνευση του ρυθμού ανάπτυξης της πόλης σε αυτό το διάστημα αποτελούν πρωταρχικά στοιχεία ορισμού, της θέσης αλλά και της κλίμακας των απαιτούμενων επεμβάσεων.  Αρωγός σε αυτήν την προσπάθεια θα πρέπει να είναι και η αναπροσαρμογή του οικοδομικού κανονισμού ο οποίος θα πρέπει να προηγείται της εποχής του αναζητώντας και ενθαρρύνοντας λύσεις των σύγχρονων προβλημάτων χώρου και περιβάλλοντος, που κύρια αντιμετωπίζονται στις πόλεις,  και όχι απλώς κανόνες «οικοδομικής συνέχειας».

 Τα ψηλά (4) κτίρια είναι αναμφισβήτητα ένα σύγχρονο, πολύ ισχυρό, πολεοδομικό εργαλείο. Ίσως μάλιστα αποτελούν και το ισχυρότερο εάν λάβουμε υπόψη μας τόσο τις απόλυτες τιμές αύξησης των πληθυσμιακών δεδομένων, όσο και τις άμεσες αλλαγές που απαιτούνται στον αστικό ιστό συγχρόνως με την εισαγωγή τους, κύρια λόγω της απότομης αύξησης της χωρικής πύκνωσης που προκαλούν. Επιπλέον τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που διέπουν κάθε ψηλή κατασκευή: ισχυρός συμβολισμός, υψηλή τεχνολογία, οικονομοτεχνικά στοιχεία υπογραμμίζουν κάθε νέα προσπάθεια.

 Για τον λόγο αυτό η εισαγωγή ψηλών κτιρίων στον αστικό ιστό αποτελεί διαδικασία σύνθετη που απαιτεί στρατηγική προσέγγιση της σχεδίασης και χωροθέτησης τους. Η στρατηγική ανάπτυξης αυτών των κτιρίων, επανακαθορίζει το αστικό τοπίο και ιδιαίτερα τη σχέση μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού χώρου. Κυρίως όμως, αλλάζει την πυκνότητα της ζωής των πόλεων σε κάθε έκφανσή της. Η δόμηση καθ΄ ύψος έχει πολιτικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές επιδράσεις αντίστοιχες με το μέγεθος αυτών των κατασκευών. Γενικά, η συνολική επιτυχία ή μη, της ένταξης αυτών των κτιρίων στον αστικό ιστό, εξαρτάται από την επιτυχημένη πρόβλεψη και τον έλεγχο, των αλλαγών που αυτά τα κτίρια εισάγουν στη ζωή των πόλεων.

Εικ.2. Megacities and population growth, 1988-2025.
source  www.yearofplanetearth.org

Με τον αριθμό των ψηλών κτιρίων σε παγκόσμιο επίπεδο να πολλαπλασιάζεται με αλματώδεις ρυθμούς (εικ.2), στην Ευρώπη, η περίπλοκη κοινωνική κατάσταση είχε ως αποτέλεσμα  πολύ λιγότερα ψηλά κτίρια σε σχέση με την Ασία ή την Αμερική, αλλά και διαφοροποιημένη κατά περίπτωση πολιτική (5). Πολύ λίγες πόλεις έχουν συγκεκριμένη πολιτική έναντι των ψηλών κτιρίων (ιδιαίτερα μεταξύ αυτών της Νότιας Ευρώπης), και ακόμη λιγότερες ενθαρρύνουν τη δημιουργία ψηλών κτιρίων σε κεντρικές περιοχές (το Ρότερνταμ, η Φρανκφούρτη και το Λονδίνο αποτελούν εξαιρέσεις). Οι περισσότερες αιτήσεις για δημιουργία ψηλών κτιρίων, αντιμετωπίζονται κατά περίσταση. Παρόλα αυτά η πίεση στις Ευρωπαϊκές πόλεις για ψηλότερα κτίρια αυξήθηκε προς το τέλος του προηγούμενου αιώνα, κυρίως λόγω της έλλειψης χώρου, ως αποτέλεσμα της συνεχούς αύξησης του αστικού πληθυσμού,  αλλά και της ανάγκης προβολής - ανάπτυξης των μεγάλων πόλεων τόσο στα πλαίσια του εσωτερικού Ευρωπαϊκού ανταγωνισμού όσο και του ευρύτερου παγκόσμιου ανταγωνισμού. Τα ψηλά κτίρια, φαίνεται να έχουν έναν σημαίνοντα ρόλο στη διεθνή ανταγωνιστικότητα των πόλεων, διότι αφ΄ενός ικανοποιούν τις ανάγκες σε χώρο μεγάλων διεθνών οργανισμών και αφ΄ετέρου «χτίζουν» τη σύγχρονη εικόνα των πόλεων, κάτι εξαιρετικά χρήσιμο στην προσέλκυση επιπλέον επενδύσεων.

 Θέτοντας ως σενάριο εργασίας την συνεχή αύξηση του πληθυσμού της Ελληνικής πρωτεύουσας, θεωρώ ότι κύρια δυνατότητα ανάπτυξης του υπάρχοντος αστικού ιστού είναι αυτή καθ΄ύψος. Η εισαγωγή ψηλών κτιρίων (50-70μ) ενδεχομένως και κάποιων ουρανοξυστών (150-200μ), στον πολεοδομικό ιστό της Αθήνας πιστεύω ότι πρέπει να είναι σταδιακή και να ακολουθεί την εφαρμογή ενός ευρύτερου πολεοδομικού σχεδιασμού.

 Η στρατηγική προσέγγιση της σχεδίασης και χωροθέτησης των ψηλών κτιρίων στην Αθήνα θα μπορούσε να βασιστεί στις παρακάτω αρχές:

1.  Χωροθέτησης:
 
- Η μή χωροθέτηση ουρανοξυστών στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας και του Πειραιά για την διατήρηση της χωρικής πυκνότητας σε αναλογία με την κλίμακα του κέντρου (ειδικά ρυμοτομικά χαρακτηριστικά).
- Διατήρηση των κύριων οπτικών αξόνων προς την Ακρόπολη και τον Λυκαβηττό.
- Χωροθέτηση μεμονωμένων κτιρίων ή μικρών ομάδων κτιρίων (μελλοντικά)  στον πυρήνα των προαστίων (6) της Αθήνας και σε αναλογία με την δυναμική ανάπτυξης τους.
- Η χωροθέτηση ψηλών κτιρίων να μην γίνεται στους εναπομείναντες ελεύθερους χώρους του λεκανοπεδίου αλλά αντιθέτως αντικαθιστώντας προβληματικά σημεία του υπάρχοντος αστικού ιστού να τα αναπλάθει προσθέτοντας επιπλέον ελεύθερους χώρους και πράσινο. Μάλιστα η ανάπτυξη των τελευταίων θα μπορούσε να ακολουθεί την αύξηση του ύψους των κτιρίων.
- Ανάπτυξη των υπέργειων και κυρίως υπόγειων δικτύων μεταφοράς και εξυπηρέτησης ως απαραίτητη προϋπόθεση ανάπτυξης κτιρίων μεγαλύτερου ύψους.

2.  Χρήσεων:

- Δημιουργία πολυχρηστικών κτιρίων με έμφαση σε χώρους τουριστικής υποδομής, εμπορίου, συνεδριακών - γραφειακών χώρων αλλά και χώρων αναψυχής.
- Η δημιουργία ψηλών κτιρίων κατοικιών μειονεκτεί, κυρίως λόγω της μή εξοικείωσης μας στην ζωή σε μεγάλο ύψος. Μπορεί όμως να ακολουθήσει εφόσον αυτό είναι επιθυμητό.

3.  Ειδικά χαρακτηριστικά:

- Χρήση υψηλής τεχνολογίας στην κατασκευή τους, για την καλύτερη προσαρμογή στις ελληνικές κλιματολογικές συνθήκες και με στόχο αφ΄ενός την βελτιστοποίηση των συνθηκών διαβίωσης και αφ΄ετέρου τον περιορισμό των ενεργειακών απαιτήσεων.

 
 Η εξέλιξη του πολεοδομικού συνόλου της Αθήνας αποτελεί μία διαδικασία συνεχή, με μακραίωνη ιστορία που ξεκινά από το 3500π.χ. (7) με την εγκατάσταση των πρώτων κατοίκων και φθάνει έως τις μέρες μας. Σε αυτήν την πορεία, υπήρξαν περίοδοι μεγάλης ανάπτυξης κατά τις οποίες η Αθήνα αποτελούσε ένα σύγχρονο αστικό σύνολο με μητροπολιτικά χαρακτηριστικά.
 Σήμερα η πόλη, που αναπτύσσεται στον ίδιο γεωγραφικό χώρο, παρουσιάζει δυναμικές τάσεις ανάπτυξης ειδικά εάν αναλογιστούμε την πληθυσμιακή εξέλιξη της τα τελευταία 50 χρόνια. Εφόσον το αστικό σύνολο της Αθήνας συνεχίζει να μεγαλώνει, αντίστοιχα θα πρέπει να εξελίσσονται και οι υλικοτεχνικές υποδομές. Πέρα λοιπόν από γενικούς αποκλεισμούς (απαγόρευση κτιρίων μεγάλου ύψους), είναι απαραίτητο να σχεδιάσουμε το νέο αστικό μας περιβάλλον που θα ανταποκρίνεται καλύτερα στις ανάγκες μας, θα προσαρμόζεται ιδανικότερα στο περιβάλλον μας και θα αναδεικνύει τα μοναδικά ιστορικά και πολιτιστικά του χαρακτηριστικά.
 Στην προσπάθεια διατήρησης της αυθεντικότητας του τόπου οι αρχιτέκτονες καλούνται με βάση τα όπλα της επιστήμης τους να αναπτύξουν – χωρίς περιορισμούς – μία σύγχρονη πρόταση και να πρωταγωνιστήσουν σε αυτόν τον μετασχηματισμό της πόλης σε Ευρωπαϊκή μεγαλούπολη.

Μαρσέλος  Σωτήρης , αρχιτέκτων

Σημ.

1. Το φαινόμενο της αστυφιλίας αποτελεί σύνθετο πολιτικοοικονομικό φαινόμενο.
2. Ο όρος μεγαλούπολη (Megacities) επινοήθηκε το 1970 από τα Ηνωμένα Έθνη για να περιγράψει αστικές περιοχές με πληθυσμό 8 εκατομμυρίων και άνω. Το 1990 το νούμερο αυτό αναθεωρήθηκε σε 10 εκατομμύρια
3. Σε ότι αφορά την έκταση της πόλης, των χρήσεων γης, το μέγεθος του πληθυσμού, την οριοθέτηση δυνατοτήτων μελλοντικής ανάπτυξης.
4. Ο ορισμός του ψηλού κτιρίου δεν είναι απόλυτος, καθώς ένα κτίριο 70 ορόφων που στην Ευρώπη θεωρείται ψηλό στην Ασία και την Αμερική θεωρείται μάλλον χαμηλό. Επομένως, με τον όρο «ψηλά κτίρια» γενικότερα, περιγράφονται όλα εκείνα τα κτίρια που λόγω του ύψους τους, ξεχωρίζουν από τα τριγύρω τους και εντάσσονται σε μία ομάδα παρόμοιων κατασκευών ανά τον κόσμο.
5. Εκτενέστερη αναφορά στο άρθρο Μαρσέλος, Σ. (2005), Τα ψηλά κτίρια και ο Ευρωπαϊκός χώρος, ΣΑΘ 2005, τεύχος 14, σελ 30,31.
6. Μικρών «αυτόνομων πόλεων» που έχουν αναπτυχθεί περιφερειακά του κέντρου της Αθήνας και του Πειραιά.
7. Ι.Τραυλος. Πολεοδομική εξέλιξις των Αθηνών εκδόσεις ΚΑΠΟΝ