Η αρχιτεκτονική της επιβίωσης

Περίεργη, γιατί σε όλες τις πανεπιστημιουπόλεις του κόσμου οι περισσότεροι αρχιτέκτονες, πριν ακόμα πάρουν πτυχίο, έχουν εκείνη την καλιτεχνουά και «πέρα στους πέρα κάμπους» έκφραση ντίβας, που κοιτάει αρχιτεκτονικά projects πολλών εκατομμυρίων με κουλή άποψη και κουλότερη όψη, παρά με τις οικιστικές ανάγκες προσφύγων και θυμάτων πολέμων και φυσικών καταστροφών.

Παρ' όλ' αυτά το ζευγάρι των αρχιτεκτόνων είχε μια περίεργη ιδέα: Θα μπορούσαν να ικανοποιήσουν τους τελευταίους σαν «πελάτες»; Θα μπορούσαν να βρουν λύσεις και να σχεδιάσουν σπίτια για τη μεταβατική περίοδο της εγκατάστασης των προσφύγων; Που να είναι και ανθρώπινα και φθηνά και να μην εξελιχθούν σε μια «προσωρινή λύση-μόνιμο εφιάλτη» σε στιλ προσφυγικών ή φαβέλας; Και να βοηθήσουν στη μετέπειτα ανάπτυξη;

 Αντί λοιπόν να το συζητάνε κάνα χρόνο, έστησαν έναν διαγωνισμό με αφορμή το οικιστικό πρόβλημα στο Κόσοβο, καλώντας τους απανταχού συναδέλφους να «σχεδιάσουν σαν να τους καίγεται καρφί» («Design Like They Give Α Damn»). Για να λάβουν έκπληκτοι 205 συμμετοχές από 30 χώρες και να στήσουν τον οργανισμό με όνομα «Architecture For Humanity» (Αρχιτεκτονική για την Ανθρωπότητα) -για να διαχειριστεί όλο αυτό το δυναμικό- από το διαμέρισμά τους στη Νέα Υόρκη και συνεχίζοντας τις κανονικές δουλειές τους.

Οταν ένα τεράστιο κύμα ξέπλυνε κάθε κτίριο από ολόκληρες εκτάσεις στη Νοτιανατολική Ασία και ξαφνικά έσπασαν τα τηλέφωνά τους.

Μαζί με το Worldchanging.com (έναν οργανισμό διάδοσης νέων ιδεών) μάζεψαν μισό εκατομμύριο δολάρια και σύντομα σχεδίαζαν και έχτιζαν κτίρια για άστεγους σε όλο τον κόσμο. Οικιστικά συγκροτήματα στην περιοχή των Ταμίλ, σχολεία στη Σρι Λάνκα, με τη Relief International στην Ινδία ή το Νότιο Ιράν, μέχρι κέντρα απασχόλησης στη Νότια Αφρική και ολόκληρα χωριά στη Γρενάδα.

 
Καταφύγια

Σε λιγότερο από δύο χρόνια αναγκάστηκαν να παρατήσουν τις δουλειές τους καταλαβαίνοντας αυτό που οι χαρτογιακάδες αρνούνται παγκοσμίως. Πως η μελέτη και η σχεδίαση για να είναι πετυχημένες πρέπει να αφορούν τους ανθρώπους. Ετσι άρχισαν να ταξιδεύουν επιτόπου για να μιλήσουν με τους «πελάτες». Και να ζήσουν μαζί τους.

Οπως λέει και ο Sinclair «βγάλε από την εξίσωση το Εγώ σου και τελικά η δουλειά μας είναι να φτιάχνουμε καταφύγια, αν δεν μπορείς να το κάνεις μην αποκαλείσαι αρχιτέκτονας».

Η στάση του αυτή βέβαια τον έφερε σε σύγκρουση με το πλήθος που δακρύζει συγκινημένο μπροστά στα πανάκριβα κτίρια - μνημεία, στον αρχιτεκτονικό φορμαλισμό και το ντιζάιν και κάποτε κάποιος τον ρώτησε σε μια διάλεξη: «Δεν καταθλίβεστε σχεδιάζοντας για τους άστεγους;».

«Η αλήθεια είναι πως καταθλίβομαι όταν δεν σχεδιάζω γι' αυτούς», ήταν η απάντησή του. Ομολογεί πως έχει περάσει τη φάση «CAD monkey», σχεδιαστή που μαϊμουδίζει την αισθητική της ψηφιακής σχεδίασης κυνηγώντας βραβεία και στιλάτες πανάκριβες αναθέσεις. Δουλεύοντας 17 ώρες τη μέρα σχεδίαζε στον υπολογιστή κτίρια τόσο «μοντέρνα», σε σημείο που σήμερα μπορεί περπατώντας σε Λονδίνο και Νέα Υόρκη να σου πει με τι λογισμικό Cad σχεδιάστηκε το καθένα απ' όλα τα «σινιέ» αρχιτεκτονικά project. Κάποια στιγμή, στο Γιοχάνεσμπουργκ, εκεί που σχεδίαζε συσκευασίες κραγιόν που έκαναν όσο ένα ενοίκιο το ένα, του ήρθε η επιφοίτηση.

«Ο ρόλος μας δεν είναι να σχεδιάζουμε χώρους για προϊόντα που οι πολλοί μπορούν απλώς να χαζεύουν ή κτίρια -ελιτίστικες πόζες δισεκατομμυρίων. Αλλά μικρά project που λύνουν τα προβλήματα των εκατομμυρίων».

 
Η πολυτέλεια της απλότητας

Ετσι όταν το «Design Like You Give a Damn» έγινε βιβλίο προσπάθησε ακριβώς αυτό. Να δείξει ποια είναι η δική του προτεραιότητα. Η ανθρωπιστική σχεδίαση και κατασκευή χώρων για πληθυσμούς σε ανάγκη. High tech design με low tech υλικά. Σκουπίδια, ή επιτόπου πρώτες ύλες όπως συρματόπλεγμα, κάλυκες, αμμόσακοι, μπαμπού.

Λάσπη, φύκια, και πλαστικές σακούλες μαζί με γεωδαιτικούς θόλους, σπίτια που ανοίγουν και φουσκώνουν με τον αέρα, καταφύγια όπως το «139» της Nasa, που ανοίγουν σαν ομπρέλες ή υλικά που παίρνουν όγκο και μορφή μόλις τα βρέξεις. Ολα «μετριώνται» με την ικανότητά τους να προσφέρουν καταφύγιο στον άνθρωπο, εύκολα και φτηνά.

Για πρώτη φορά αποφεύγεται το «μία λύση για όλα τα προβλήματα» και η προσέγγιση «μαζική στέγαση εκτοπισμένων πληθυσμών» που στο παρελθόν έδιωχνε ακόμα και τους άστεγους ή τους παρέλυε με τύπου Band Aid παρεμβάσεις.

«Μάθαμε από τους πληθυσμούς που πλησιάσαμε. Οταν έφτιαχνα ένα σχολείο στη Σρι Λάνκα είπα να βάλω ηλιακά πάνελ για ρεύμα, όταν ένας γέρος μου είπε πως κάποτε ένας γείτονας είχε βάλει έναν ανεμόμυλο να γυρνάει μια γεννήτρια. Ακολούθησα αυτή τη λύση που ήταν φτηνότερη και την ήξεραν.

Κατάφερα έτσι να καθαρίζω και το νερό της βροχής που μάζευε το κτίριο. Τελικά εκεί το καθαρό νερό προσελκύει περισσότερους μαθητές στο σχολείο. Και το ρεύμα μαζεύει ενήλικες το βράδυ που, επί τη ευκαιρία, ακολουθούν μαθήματα επιμόρφωσης»!

Ακούγεται απλό, αλλά αν σκεφτεί κανείς πως οι μεγαλύτεροι οργανισμοί παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας ακόμα χρησιμοποιούν μεταλλικά κοντέινερ με κλιματισμό και ντιζελογεννήτριες, για επιτόπου καταλύματα, δεν είναι. Τώρα συνδυάστε το με τους 6.200.000 καινούργιους πρόσφυγες του 2003 σε 38 συγκρούσεις παγκοσμίως.

«Ενενήντα τις εκατό της δουλειάς ενός αρχιτέκτονα δεν είναι σχεδίαση, αλλά λύση προβλημάτων. Ενας στους επτά Γήινους ζει σε "πρόχειρο" κατάλυμα ή καταυλισμούς.

Μ' αυτό το ρυθμό σύντομα θα είναι ένας στους τρεις! Πάρτε παράδειγμα έναν από τους πλέον πετυχημένους αρχιτέκτονες, όπως για παράδειγμα η Zaha Hadid. Ούτε είκοσι άτομα στη Βρετανία δεν μπορούν να την προσλάβουν. Εμείς έχουμε τέσσερα δισεκατομμύρια δυνητικούς πελάτες»!

* info: Το «Design like You Give Α Damn» Architectural Responses to Humanitarian Crises συντάχθηκε από το Architecture For Humanity και κυκλοφορεί από τον Ιούλιο από τις εκδόσεις Thames & Hudson.

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΒΑΓΓΕΛΑΤΟΣ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 24/07/2006