Κώστας Κονδύλης-δημιουργός πάνω από 50 ουρανοξυστών

Η Κόπα Καμπάνα της Βραζιλίας.  Ετσι μπορεί να γίνει και η παραλιακή  λέει ο αρχιτέκτονας Κώστας Κονδύλης

ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ
Της ΛΕΝΑΣ ΠΑΓΩΝΗ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 13/05/2002

Νωρίς νωρίς, στις 8.30 το πρωί, ήταν το ραντεβού μας για breakfast, στο ξενοδοχείο «Four Seasons» της Νέας Υόρκης, ένα από τα ομορφότερα της πόλης. Κλασικό, κι ας είναι μοντέρνο...

- «Δεν μοιάζει σαν μουσείο; Το έχει σχεδιάσει ο Πέι...», μας λέει, μόλις συναντιόμαστε και δείχνει να αισθάνεται σε οικείο χώρο, στα νερά του...

Είναι ο Κώστας Κονδύλης. Γοητευτικός άνθρωπος. Ενας από τους πιο καταξιωμένους, περιζήτητους αρχιτέκτονες στην Αμερική. Εχει σχεδιάσει πάνω από 50 ουρανοξύστες στο Μανχάταν, ανάμεσά τους το πιο γνωστό, το Trump World Tower, ένα από τα πιο ψηλά και σημαδιακά κτίρια κατοικιών στον κόσμο, το Paramount Tower, το Trump Plaza, ενώ πολλά από αυτά έχουν τιμηθεί με διεθνή βραβεία...

Ετσι κάπως, με το φωτοστέφανο της επιτυχίας τον παρουσίασαν πρόσφατα οι «Ν.Υ. Times». Αλλά δεν είναι αυτό ο τίτλος τιμής που του απένειμε μια μεγάλη εφημερίδα εκείνο που προκάλεσε το δικό μας ενδιαφέρον. Είναι αυτός ο ίδιος. Είναι η φήμη του. Είναι το έργο του. Οι περίπου 60 ουρανοξύστες που έχουν επηρεάσει, έχουν σφραγίσει μάλλον την εικόνα του Μανχάταν. Τον ορίζοντά του. Κι έχουν σχεδιαστεί από έναν γνήσιο Ελληνα. Εχουν την υπογραφή του, τις ιδέες του, το ταλέντο του...

Ενας πολύ... Ελληνας

Και ο οδηγός που μας μετέφερε από το αεροδρόμιο «Κένεντι» στη Νέα Υόρκη, το πρώτο πράγμα που μας έδειξε από μακριά ήταν οι ουρανοξύστες του Ελληνα αρχιτέκτονα, του Κ. Κονδύλη... «Είναι και ωραίος άντρας...» μας είπε γελώντας.

Του τα μεταφέραμε, λοιπόν, όλα αυτά από πρώτο χέρι...

Χαμογελάει... Είναι πολύ άνετος.

Ελληνας, ελληνότατος, στη νοοτροπία...

«Δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο που θα μου βγάλει τον ελληνισμό μου...» λέει.

Εχει πάρει βέβαια και από τους Αμερικανούς την άνεση, την αμεσότητα, την πρακτικότητα. Κάνει ποδήλατο στην εξοχή τα Σαββατοκύριακα, όπου, ανελλιπώς, δραπετεύει...

Χρησιμοποιεί το Μετρό της Νέας Υόρκης, εάν τον βολεύει στη δουλειά του, ή εκείνα τα άθλια νεοϋορκέζικα ταξί, που κορνάρουν σαν να είσαι στο Κάιρο της Αιγύπτου, αλλά σε πάνε γρήγορα στον προορισμό σου... Και την ίδια ώρα έχει ένα πολυτελές χόμπι: Να οδηγεί γρήγορα αυτοκίνητα. Γι' αυτό έχει και συλλογή από Φεράρι, Πόρσε, Λαμποργκίνι...

Ο Κ. Κονδύλης γεννήθηκε στην Κεντρική Αφρική, εκεί είχε μεταναστεύσει ο περιπετειώδης πατέρας του, το 1927, όπου δημιούργησε μεγάλη επιχείρηση. Στην Ελλάδα πήγε σχολείο, γυμνάσιο, στα Ανάβρυτα. Σπούδασε στη Γενεύη και στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης. Αρχισε να δουλεύει ως αρχιτέκτων φτιάχνοντας μονοκατοικίες. Οταν τις βαρέθηκε, πήγε στην Αμερική και 35 χρόνια αργότερα είναι ακόμη εκεί...

60 ουρανοξύστες

- Καλά, 60 ουρανοξύστες πότε προλάβατε και τους κάνατε;

«Μέσα σε 35 χρόνια που ζω και εργάζομαι στην Αμερική. Τον τελευταίο καιρό κάνω τρεις το χρόνο...».

- Η ταχύτητα αυτή, τα πολλά δηλαδή έργα, δεν είναι ενάντια στην ποιότητα;

«Δεν είναι έτσι. Στη Νέα Υόρκη υπάρχει μια ένταση. Δημιουργική. Υπάρχει πάθος για τη δουλειά. Είναι ερεθιστική πόλη. Υπάρχει ανταγωνισμός ή συναγωνισμός. Και είναι θετικός. Διότι ψάχνεις συνεχώς να βρεις λύσεις, να κάνεις καινούργια πράγματα. Εάν είσαι πετυχημένος, εντάξει, είναι σπουδαίο. Αλλά αυτό δεν φτάνει. Αντιθέτως, είναι κίνητρο για να προχωρήσεις στο επόμενο έργο. Υπάρχει, λοιπόν, μια συνεχής πρόκληση, που σπρώχνει όλους τους επαγγελματίες. Αυτή είναι η φιλοσοφία εδώ...».

- Η λέξη φιλοσοφία ταιριάζει εδώ;

« Είναι η επιχειρηματική διανοητικότητα της Αμερικής. Πώς να το πω. Το σύστημα είναι καπιταλιστικό, αυτό είναι δεδομένο. Κι έχει τους κανόνες του παιχνιδιού, επίσης, δεδομένους».

Η ευθύνη του αρχιτέκτονα

- Ωραία. Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, ποια είναι η ευθύνη του αρχιτέκτονα; Γιατί, μη μου πείτε πως εσείς οι αρχιτέκτονες δεν ευθύνεστε για την εικόνα, την πολεοδομική εννοώ, άρα και του τρόπου ζωής του κόσμου σήμερα;

«Ευθύνη έχουμε. Δύναμη δεν έχουμε...».

- Τι εννοείτε; Ποιος την έχει τη δύναμη;

«Οι επιχειρηματίες και οι πολιτικοί. Αυτοί, τελικά, αποφασίζουν...».

- Νόμιζα ότι αυτό ίσχυε μόνο σε χώρες σαν την Ελλάδα. Οχι κι εδώ... Κι αυτό που λέτε, εν πάση περιπτώσει, δεν είναι μετάθεση ευθυνών;

«Οχι. Αρχιτεκτονική, είναι αποτέλεσμα. Αντανακλά την εποχή μας».

- Δεν τη διαμορφώνει;

«Υπάρχουν καλοί και κακοί αρχιτέκτονες. Ο αρχιτέκτονας πρέπει πρώτα να είναι άνθρωπος. Να έχει μια πνευματικότητα και μια φυσική ικανότητα. Υπάρχει μια ισορροπία ανάμεσα στα δύο. Και βέβαια είναι τέχνη. Εχει μυστικά. Από εκεί και πέρα έχω μπροστά μου τους κανόνες του παιχνιδιού. Μπαίνω στο παιχνίδι για να το κερδίσω...».

Γονιός, γιατρός, μαέστρος...

- Με τους πελάτες σας, όταν είναι δισεκατομμυριούχοι, οι πλουσιότεροι άνθρωποι στον κόσμο, σαν τον Ντόναλντ Τραμπ, που του φτιάχνετε τους ψηλότερους ουρανοξύστες της Νέας Υόρκης, πώς τα πάτε;

«Με τους πελάτες μου είμαι σαν το γιατρό με τους ασθενείς. Είμαι σύμβουλός τους. Τους ζω από κοντά. Μαθαίνω τα προβλήματά τους και προσπαθώ να τους δώσω λύσεις. Με τα έργα μου, τα κτίρια δηλαδή, είμαι σαν τον γονιό με τα παιδιά του. Δεν τα ξεχωρίζω. Τα αγαπώ το ίδιο... Οσο για τους συνεργάτες μου, είμαι σαν τον μαέστρο, που διευθύνει την ορχήστρα. Προσπαθώ να μην τους καταπιέσω. Τους κατευθύνω, ναι. Αλλά τίποτε περισσότερο, διότι αλλιώς θα τους κόψω την έμπνευση. Το ταλέντο. Είναι σαν να μεγαλώνεις έναν έφηβο, ένα παιδί. Αμα το πιέσεις, του επιβληθείς, το 'χασες... Δεν αποδίδει.. Και η εταιρεία μου "Κώστας Κονδύλης και Συνεργάτες", εδώ στη Νέα Υόρκη, αποτελείται από 60 αρχιτέκτονες και σχεδιαστές... Ενας κόσμος ολόκληρος...».

Οργασμός αναδημιουργίας

- Ας φτάσουμε τώρα και στο καυτό θέμα της 11ης Σεπτεμβρίου. Ισως να έπρεπε να είχαμε ξεκινήσει από εκεί... (Οπως μάθαμε, εκείνο το πρωινό είχε ραντεβού με τον ιδιοκτήτη των Δίδυμων Πύργων. Ευτυχώς στο δικό του γραφείο κι όχι εκεί...)

«Αυτό πάει, πέρασε... Από εδώ και πέρα δεν μπορείτε να φανταστείτε τι εργασίες, τι οργασμός δραστηριοτήτων, διαπραγματεύσεων, νέων ιδεών, προτάσεων, γίνονται στο χώρο αυτόν... Εχει ξεκινήσει, λοιπόν, μια νέα πολεοδομική μελέτη για τη ριζική ανακαίνιση ολόκληρης της περιοχής. Δουλεύουν αρχιτέκτονες, πολεοδόμοι, οργανώσεις των εκεί κατοίκων, δημοτικές αρχές, άνθρωποι της τέχνης, ειδικοί για ανοιχτούς χώρους... Κι όλοι αυτοί δεν εργάζονται μόνον τοπικά. Για το χώρο, δηλαδή, των δύο κτιρίων, των δύο πύργων. Στόχος είναι η ολοκληρωτική αναδημιουργία».

- Δηλαδή;

« Σχεδιάζονται πάρκα, καλύτερες συγκοινωνίες, δύο νέες σιδηροδρομικές γραμμές, πλατείες, μουσεία, ένα καινούργιο πνευματικό και οικονομικό κέντρο, με Συμφωνική Αίθουσα, με διαμερίσματα κατοικιών, όχι μόνο γραφεία... Μιλάμε για ένα χώρο ενός εκατομμυρίου τετραγωνικών μέτρων, δηλαδή το τετραπλάσιο, περίπου, της περιοχής του Συντάγματος στην Αθήνα...».

- Ολη αυτή η αλλαγή σημαίνει αποτυχία του προηγούμενου μοντέλου;

«Βέβαια. Κάτι δεν πήγαινε καλά. Τα κέντρα των πόλεων, με την ώς τώρα λογική, είχαν γυρίσει την πλάτη στη θάλασσα. Ενώ πρέπει να ισχύει το αντίθετο...».

- Κι όχι μόνο αυτό. Ενα μόνο Central Park έχετε όλο κι όλο στη Νέα Υόρκη. Φθάνει αυτό;

«Ε! βέβαια δεν φτάνει... Ομως η Νέα Υόρκη, όπως είπαμε και πριν, είναι κάτι άλλο. Η ομορφιά της βρίσκεται στην πυκνότητα. Αμα αραιωθεί, δεν έχει ενδιαφέρον... Είναι, ας πούμε, σαν μια μικρογραφία, η πλατεία Κολωνακίου στην Αθήνα. Εκεί δεν γίνονται όλα;».

- Ναι, όλοι ή οι περισσότεροι που πάνε εκεί φεύγουν μετά, διότι κατοικούν στην Κηφισιά, ας πούμε, δίπλα στα δέντρα. Στο πράσινο... Εδώ, τι φυσικό περιβάλλον υπάρχει στην κατοικία; Ή μήπως είναι η θέα στον ουρανό από τους ουρανοξύστες;

«Είναι τεχνητή ομορφιά η θέα...».

- Είναι, λοιπόν, φυσιολογικό να ζει ο άνθρωπος σε τέτοια ύψη; Εδώ, με το αεροπλάνο ταξιδεύεις για ώρες, κι όταν φτάνεις, λες, ουφ! πάτησα στη γη... Ετσι, δεν είναι;

«Τα ψηλά κτίρια, ίσως, του πάνε καλύτερα με την οικολογία, ας πούμε, απ' ό,τι τα χαμηλά...».

- Ναι;

«Με την έννοια ότι δεν τρως χώρο από το έδαφος. Κερδίζεις... Κι όταν οι ένοικοί τους θέλουν να κάνουν διάλειμμα, θέλουν να αλλάξουν παραστάσεις βγαίνουν έξω. Πάνε σε εστιατόρια, σε κοινούς χώρους, συναντάνε γνωστούς, συναδέλφους, συζητάνε, διασκεδάζουν... Κατεβαίνουν από ψηλά κι έχουν δυνατότητα εκεί, δίπλα τους, να ζήσουν έντονη κοινωνική ζωή... Η Νέα Υόρκη, λοιπόν, με αυτά της τα κτίρια είναι ιδανική πόλη για έναν αρχιτέκτονα. Που έρχεται εδώ να παλέψει και να κυριαρχήσει. Δεν ταιριάζει στον καθένα... Εάν κανείς θέλει να ζήσει ήσυχα, ξεκούραστα, θα πάει αλλού...».

- Εσείς, προσωπικά, ζείτε σε ψηλό όροφο;

«Οχι... Ζω στα χαμηλά. Μ' αρέσει να ζω κοντά στο έδαφος».

- Και τι τους κάνετε, δηλαδή, τους άλλους, που τους στέλνετε στα ύψη; Τους τιμωρείτε;

«Δεν τους τιμωρώ...», λέει γελώντας.

- Επιμένοντας σ' αυτό το θέμα των ψηλών κτιρίων, των ουρανοξυστών, είναι, πώς να το κάνουμε, μια ανθρώπινη αλαζονεία. Και δεν είναι τυχαίο πως αυτά τα συγκεκριμένα χτυπήθηκαν από τους τρομοκράτες... Τι λέτε;

«Και βέβαια. Είναι συμβολικά, δεν είναι τυχαία κτίρια, είναι σύμβολα του καπιταλισμού, σύμβολα της επιτυχίας... Ο ουρανοξύστης της "Κράισλερ", ας πούμε, της αυτοκινητοβιομηχανίας, είναι μια μόνιμη διαφήμιση. Είναι η δύναμη της επιχειρήσεως. Πολλά απ' αυτά όμως, της εποχής του '50, του Ροκφέλερ, ας πούμε, είναι αποτέλεσμα παλιάς πολεοδομικής τάσης, δεν συνδέονται ούτε με την πόλη, ούτε με το περιβάλλον. Κι έτσι ανάγκαζαν τον κόσμο, μόλις τέλειωνε η εργασία τους σ' αυτόν, να φεύγει τρέχοντας. Τώρα, βέβαια, έχουμε άλλες σκέψεις. Για μια νέα πόλη...».

- Εχω παρατηρήσει πως εσείς οι αρχιτέκτονες που φτιάχνετε τα σπίτια όλων των άλλων, το δικό σας σπίτι δεν είναι πάντα το ωραιότερο. Γιατί; Δεν του δίνετε σημασία;

«Δεν είναι αυτό. Το σπίτι για μένα, το δικό μου δηλαδή, είναι ένα καταφύγιο ξεκούρασης, ηρεμίας. Και τίποτε άλλο. Ολες τις άλλες μου ανάγκες τις καλύπτω έξω ή στη δουλειά μου».

Και με την Ελλάδα;

- Και τώρα με την Ελλάδα τι γίνεται; Δεν θα δουλέψετε ποτέ στην Ελλάδα ή για την Ελλάδα;

«Το θέλω πάρα πολύ...».

- Και;

«Η Ελλάδα έχει τώρα τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Ως εδώ καλά. Το θέμα είναι από εκεί και πέρα τι γίνεται. Το μέλλον της Αθήνας. Πώς την οραματιζόμαστε. Αυτή τη στιγμή παθαίνει πολεοδομική ασφυξία. Τι κάνουμε λοιπόν;».

- Εσείς, τι προτείνετε;

«Πρώτα, να παραδεχτούμε πως η Αθήνα γίνεται μεγαλύτερη κάθε χρόνο. Ερχεται κόσμος, περισσότερα αυτοκίνητα κ.λπ. Πρέπει, λοιπόν, να υπάρξει ένα καλά μελετημένο σχέδιο με βάση αυτή την παραδοχή».

Ολυμπιακή πλατεία

- Τα ολυμπιακά έργα, που γίνονται, θα είναι μετά χρήσιμα; Θα βοηθήσουν σ' αυτό που λέτε;

«Τα ολυμπιακά έργα έγιναν γρήγορα. Δεν είχαμε καιρό...».

- Τσαπατσούλικα, δηλαδή;

«Ναι. Το έχουμε αυτό, λίγο, οι Ελληνες. Ομως από εκεί και πέρα, πρέπει να σκεφτούμε πρακτικά. Χωρίς δισταγμό. Εγώ προτείνω το παλαιό αεροδρόμιο, το Ελληνικό, να γίνει το μελλοντικό κέντρο της νέας Αθήνας. Με μοντέρνα κτίρια, όχι ψηλότερα των δέκα ορόφων, και που ποτέ δεν θα κρύβουν την Ακρόπολη. Με κατοικίες, γραφεία, μαγαζιά, κοινούς χώρους διασκέδασης εκεί και μια μεγάλη Ολυμπιακή Πλατεία -έτσι να την ονομάσουμε-, με την αιώνια φλόγα να καίει, εκεί και το Central Park της Αθήνας, και η παραλιακή, όπως η Copa Cabana της Βραζιλίας· υπάρχουν τόσες ιδέες και τόσα παραδείγματα από άλλες χώρες».

- Και πάρκα, πράσινο, δέντρα, που η Αθήνα χρειάζεται;

«Μα, και πάρκο θα γίνει εκεί... Οπωσδήποτε, μαζί με όλα τα άλλα».

-Θα σας φάνε ζωντανό, εάν έρθετε να τα πείτε αυτά στην Αθήνα...

«Ας με φάνε», λέει γελώντας. «Εάν μπορούσα να συμβάλω για την Αθήνα, θα το έκανα ευχαρίστως...».