Ο ορισμός της Αθήνας ως πρωτεύουσα του Ελληνικού Κράτους

Περίληψη
Ενδιαφέρον θα είχε να δούμε στις παρακάτω σελίδες πως ήταν η Αθήνα όταν ορίστηκε πρωτεύουσα του Ελληνικού κράτους,όταν ήταν μια μικρή κωμόπολις που άρχισε με τον ορισμό της να γιγαντώνεται και να παίρνει τη σημερινή της όψη.

Ας περιηγηθούμε την πόλη μέσα από μαρτυρίες ταξιδιωτών της εποχής, αλλά και ας κάνει ο καθένας από εμάς τη σύγκριση του τότε με το τώρα.

Η άφιξη του Όθωνα στην Ελλάδα (25-1-1833) γεννά το πρόβλημα του ορισμού της πρωτεύουσας, με πολλές ελληνικές πόλεις να έχουν θέσει υποψηφιότητα, όπως η Κόρινθος, η Σύρος, η Ναύπακτος, ο Πειραιάς και η Αθήνα. Τελικά η αγάπη του Λουδοβίκου στα αρχαία μνημεία και ο οραματισμός του για την αναγέννηση της αρχαίας Ελλάδας και του πολιτισμού της, επηρεάζουν τον Όθωνα για την επιλογή της Αθήνας. Σ' ένα ποίημα του έγραψε ο Λουδοβίκος σε αρχαίο εξάμετρο ΄΄Θα προτιμούσα αντί για κληρονόμος θρόνου να ήμουν Έλλην πολίτης. ΄΄Πάντα δε έλεγε : ΄΄Δεν πρόκειται να ησυχάσω προτού δώ το Μόναχο να μοιάζει με την Αθήνα.΄΄

Πολλές οι περιγραφές της Αθήνας της εποχής εκείνης από ξένους περιηγητές που την επισκέφτηκαν. Ο Γάλλος περιηγητής Ζοζέφ Φρανσουά Μισώ έγραφε: ΄΄Στην Αθήνα δεν υπάρχει ούτε ένας χαραγμένος δρόμος, ούτε μια οδός, ενώ σε κάθε μας βήμα αναγκαζόμαστε να πατάμε πάνω σε σωρούς από πέτρες, σε τμήματα τοίχων και σε αρχαίες κολώνες. Δεν υπήρχε ούτε δρόμος, ούτε μοναστήρι, ούτε πλατεία, ούτε κήπος, ούτε εκκλησία. ΄΄Ενώ ο Μάουρερ που συνόδευε τον ΟΘΩΝΑ στην Αθήνα ως μέλος της αντιβασιλείας μέχρι την ενηλικίωση του, έκανε την εξής περιγραφή για τις πρώτες του εντυπώσεις επί ελληνικού εδάφους: ΄΄Οι άνθρωποι έμεναν είτε σε σπίτια είτε σε καλύβες αλλού χωμάτινες και αλλού φτιαγμένες από πέτρες που τις είχαν βάλει απλώς την μία πάνω στην άλλη΄΄ και συνεχίζει με τον αριθμό των οικιών που είναι λιγότερες από τριακόσιες. 

Ένας άλλος Γάλλος πειηγητής ο Τομάς Αμπέ Γκρασσέ σε επιστολή του με ημερομηνία 12 Νοεμβρίου 1834 έγραφε: ΄΄Στην Αθήνα δεν βρίσκεις άλλο από τάφρους, χαντάκια, αγρούς χέρσους και μαύρους από τις φωτιές που ασυνείδητα άναβαν οι χθεσινοί κύριοι τους οι Τούρκοι.΄΄Ο Λαμαρτίνος δίνει την εικόνα της Αθήνας παρουσιάζοντας τη σαν πόλη πολύπλοκη που μοιάζει με λαβύρινθο, μια πόλη με φραγμένους δρόμους από γκρεμίσματα τοίχων, μαρμάρων, κεραμιδιών, μια πόλη που περπατώντας την, αναγκαζόσουνα να κατεβαίνεις σε μια αυλή ή να ανεβαίνεις σε μια σκάλα για να φθάσεις στον προορισμό σου.

Η ομορφιά και η επιβλητικότητα των αρχαίων της Αθήνας όμως γοητεύει τους ξένους, όπως τον περιηγητή Εντγκαρ Γκινέ, που παραδέχεται ότι ΄΄η Αθήνα μου φάνηκε πιο όμορφη, πιο γοητευτική, πιο πλούσια από τη Ρώμη με τις επαύλεις της, τους θορύβους και τις γιορτές της. Το βλέμμα αφού πλανηθεί σε καμμένο έδαφος, σε κατεστραμμένα κτίρια και σε καλύβες ψάχνει να ξεκουραστεί σε κολώνες και τοίχους της αρχαιότητας.¨Άλλοι περιηγητές, αναφέρονται στα κακοκτισμένα και πρόχειρα σπίτια χωρίς κανένα ρυθμό, στα φτωχά μαγαζιά, στις ελλείψεις φανών και αμαξιών, βιβλίων, εφημερίδων, ταχυδρομείων και παραθύρων. Και τέλος η περιήγηση του χρονικογράφου Μαρίνου Βρεττού που γράφει: ΄΄Εν έτει 1834 αι Αθήναι εκυρύχθησαν πρωτεύουσα του νέου βασιλείου αλλ' η τοσαύτα και τηλικαύτα δεινά παθούσα περίδοξος αύτη πόλις ήτο τότε κωμόπολις ελεεινή και εκ των οικιών της δύο μεν ήσαν κατοικήσιμοι και την μεν καθείξεν ο Βασιλεύς, την δε η Αντιβασιλεία, τας δε αθλίας καλύβας της, όπου έζων επισεσωρευμένοι οι μεν επί των δε τετρακισχίλιοι μόλις κάτοικοι, διέσχιζον οδοί στεναί και ρυπαραί, έλη δε ανέδιδον πανταχού αναθυμιάσεις δηλητηριώδεις.΄΄

Παρ΄όλη αυτή την κατάσταση το διάταγμα με ημερομηνία 28 Σεπτεμβρίου 1834 όριζε: Όθων ελέω θεού βασιλεύς της Ελλάδος ακούσαντες την γνώμη του ημετέρου υπουργικού συμβουλίου αποφασίσαμεν και διατάσωμεν τάδε:

Άρθρον 1^ον : Η καθέδρα ημών μετατίθεται κατά την α΄ Δεκεμβρίου τ.ε. εκ Ναυπλίου εις Αθήνας.
Άρθρον 2^ον : Η πόλις Αθήναι θέλει επωνομασθή απ΄ εκείνης της ημέρας ΄΄βασιλική καθέδρα και πρωτεύουσα.(Εφημερίδα της Κυβερνήσεως έτος 1834 αρ.φ.36)

Έτσι σε πολύ μικρό διάστημα από την υπογραφή του διατάγματος, θα έπρεπε όλες οι δημόσιες υπηρεσίες, Ιερά Σύνοδος, Ελεγκτικό Συνέδριο, Γενικό Ταμείο και Ταχυδρομείο, να μεταφερθούν και να στεγασθούν στην Αθήνα.Επίσης, έπρεπε σ΄ αυτό το διάστημα να βρεθεί η κατάλληλη στέγη για το βασιλιά, τους αντιβασιλείς, το διπλωματικό σώμα, τις αρχές, αλλά και τις οικογένειες των υπαλλήλων που αναγκαζόντουσαν να μετακινηθούν. Για το λόγο αυτό, προπληρώνονται και οι υπάλληλοι, που φεύγουν για τη νέα πρωτεύουσα, καθώς επίσης δίνεται και προς τους ιδιοκτήτες σπιτιών τριμηνιαία προκαταβολή από το Γενικό Ταμείο του κράτους για να κάνουν τις αναγκαίες επισκευές.

Η μαζική αυτή μεταφορά οδηγεί στη μαζική σύγχιση. Αν προστεθούν δε και οι μετανάστες που είχαν φθάσει εν τω μεταξύ στην Αθήνα για να βρούν δουλειά και να εγκατασταθούν στη νέα πρωτεύουσα, το πρόβλημα στέγης παίρνει τρομακτικές διαστάσεις. Και πώς να μην είναι το πρόβλημα τεράστιο, όταν ο Ιωάννης Μίσσιος, ειδικός απεσταλμένος της κυβέρνησης, βρίσκει μόνο 73 σπίτια ότι είναι κατάλληλα για να στεγάσουν βασιλιά, αντιβασιλεία, διπλωματικό σώμα και αρχές.( ΓΑΚ Φ4 ΑΘΗΝΑ 1833). Χαρακτηριστικό της έλλειψης αυτής αποτέλεσε το γεγονός ότι το σώμα μηχανικών και τεχνικών δεν μετακινήθηκε καθόλου από το Ναύπλιο γιατί δεν υπήρχε χώρος στεγανός κατάλληλος για χάρτες και σχέδια. Οι πρώτες δε υπηρεσίες που μετακόμισαν ήταν η Γραμματεία Εσωτερικών, Στρατιωτικών και Ναυτικών μέσω Πειραιά ( Αρχεία Υπουργείου Εξωτερικών 95/1 1834). Τα περισσότερα από τα σπίτια νοικιαζόντουσαν χωρίς παράθυρα και τζάμια, εκτός αν αναφερόταν αυτό στο συμβόλαιο, οπότε και υπήρχε σημαντική αύξηση του ενοικίου.Η έλλειψη αυτή των σπιτιών είχε σαν άμεσο αποτέλεσμα μια τρομακτική αισχοκέρδεια των ιδιοκτητών προς τους ενοικιαστές, ώστε αναγκάστηκε η κυβέρνηση να βάλει φραγμό του 15% ενοίκιο στην αξία του σπιτιού.

Επίσης, υπήρξε μανία των κατοίκων να αποκτήσουν στέγη, έστω και δανειζόμενοι χρήματα με επιτόκιο 40-60%, γνωρίζοντας όμως ότι σε λίγους μήνες θα αύξαναν το κεφάλαιο τους με την τρομακτική ζήτηση που υπήρχε. Τα χρήματα δε που ξοδευόντουσαν για την οικοδομή, έφευγαν εξ' ολοκλήρου, έξω αφού τα μόνα υλικά που προέρχοντο από την Ελλάδα ήταν ο ασβέστης και οι πέτρες. Όλα τα άλλα ερχόντουσαν από το εξωτερικό.

Κάθε Έλληνας λοιπόν, που διέθετε ένα ποσό 10.000 δρχ, βιάζονταν να κτίσει ένα σπίτι που η αξία του θα ξεπέρναγε τις 50.000 δρχ, και που πριν ακόμη καλά-καλά  σκεπασθεί από τα κεραμίδια θα επιβαρύνονταν με υποθήκες. Τα 9/10 των σπιτιών ήταν υποθηκευμένα και παρ'όλα αυτά η μανία της ανοικοδόμησης αυξάνετο συνεχώς, θέτοντας τα θεμέλια της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής που ξεκίνησε με την άφιξη των Βαυαρών αρχιτεκτόνων, οι οποίοι συνόδευαν τον Όθωνα στην Αθήνα και άλλων Ευρωπαίων που αναλάμβαναν να σχεδιάσουν και να κτίσουν Δημόσια και ιδιωτικά  έργα στη νεοσύστατη πρωτεύουσα του Ελληνικού Κράτους.

Μέσα από αυτές τις συνθήκες άρχισε σιγά-σιγά η διαδρομή της φτωχής κωμόπολης των λίγων κατοίκων, σε μια Ευρωπαϊκή πρωτεύουσα αρκετών εκατομμυρίων, που το μόνο που την συνδέει με το τότε είναι τα περίτεχνα κα μεγαλοπρεπή δημόσια και ιδιωτικά κτίρια, που έκτισαν διακεκριμένοι Βαυαροί και Έλληνες αρχιτέκτονες, αμέσως μετά την ανακήρυξη της Αθήνας ως πρωτεύουσα του Ελληνικού κράτους.

του Γεώργιου Τουρσούνογλου, Αρχιτέκτονα DESA Παρισίων
Δρ.Πανεπιστημίου Σορβόννης IV
Επίκουρος Καθηγητής Ανώτατης Σ.Σ.Ευελπίδων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

- Βολφ Ζ. Βαυαροί στην Ελλαδα, ΑΘΗΝΑ 1984.
- Βρεττός Π. Αι Νέαι Αθήναι, ΑΘΗΝΑΙ 1860.
- Κανελλόπουλος Π. Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος, Μέρος Τέταρτο Τόμος ΙΙΙ
- Καυταντζόγλου Π. ΓΝΩΜΗ, ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ 1858.
- Μάουρερ Γ.Λ Ο Ελληνικός λαός, Χαϊδελβέργη 1835, Μετάφραση Όλγα Ρομπάκη, ΑΘΗΝΑ 1976
- Μπίρης Κ. Αι Αθήναι από τον 19^ον έτος εως τον 20^ον αιώνα, ΑΘΗΝΑΙ 1966.
- ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, Γ.Π.ΚΟΥΡΝΟΥΤΟΥ, ΑΘΗΝΑΙ 1834-1984, Χριστούγεννα 1984.
- Παλαιολόγος Κ.Α, ΑΤΤΙΚΟΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ  1879, Αι Αθήναι προ τεσσεράκοντα ετών., Βλαδίμηρου  Δαβίδοβ, Αθήναι 1878.
- ΡΟΣ Λ. Αναμνήσεις και ανακοινώσεις από την Ελλάδα 1832-1833, Μετάφραση Α.Στήλιου, Αθήνα 1976.
- Σουρμελής Δ. ΑΤΤΙΚΑ ΗΤΟΙ ΠΕΡΙ ΔΗΜΩΝ ΑΤΤΙΚΗΣ, Εν Αθήναις 1862.

ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

- Lamartine A. Souvenirs impressions, Tome I Paris 1835.
- Quinet Edgar, De la Grece moderne et de ses rapports avec l' Antiquite΄, Paris 1830.
- Valon Alexis D, Ume Annee dams le Levant, Tome I Paris 1846.
- Wordworrthe C. Athens and Attica Journal of α Residence there, London 1937.
- Περιοδικό Παναθήναια έτος 1901.

Φωτογραφίες από το βιβλίο ''Η Ελλάδα Φωτογραφικό και Λογοτεχνικό ταξίδι το 19^ο αιώνα'', Γιακουμής Χάρης, Αθήνα 1997, Σελ. 63,139.