ΡΕΥΣΤΟΙ ΧΩΡΟΙ – ΠΤΥΧΩΣΕΙΣ

Σύμφωνα με τη θεωρητική προσέγγιση του Gilles Deleuze, η πτύχωση αναφέρεται στη χωρίς τέλος διαδικασία της εξέλιξης . Όχι στην πράξη της περάτωσης, αλλά στη δημιουργία συνέχειας.

Με βάση τα θεωρητικά γνωρίσματα της πτύχωσης που εισάγει ο Deleuze, ο Bernard Cache αναπτύσσει και αναλύει μια νέα κατάσταση του αντικειμένου, η οποία δεν αναφέρεται πλέον σε ένα στατικό σχήμα χώρου, αλλά σε μια χρονική διαμόρφωση που υπονοεί τόσο τις αρχές της συνεχόμενης μεταβολής της ύλης, όσο και μια συνεχόμενη εξέλιξη – ανάπτυξη της μορφής .

Ο Cache προτείνει τον επαναπροσδιορισμό της αρχιτεκτονικής, ως μιας πρακτικής πτύχωσης των εσωτερικών και εξωτερικών σχέσεων και ως τέχνη διαμόρφωσης πλαισίων όρασης.

Η αντιμετώπιση του χώρου και κατ’ επέκταση του κτιρίου, ως αποτέλεσμα της δράσης κυματισμών, αναπτύξεων, συμπτύξεων, εμφανίζεται ως νέα χωρική συνείδηση. Μια χωρική εμπειρία, κατά την οποία είναι δύσκολο να ορίσει κανείς που τελειώνει το εξωτερικό και που αρχίζει το εσωτερικό.

Μια προσπάθεια σχεδιασμού ενός τέτοιου είδους χώρου, αποτελεί η μελέτη του Stephen Perrella και της Rebecca Carpenter για τη λεγόμενη κατοικία Möbius (Möbius House, 1997 – 1998) . Σχεδιασμένη σε ψηφιακό περιβάλλον , με βάση τη γεωμετρία μιας ταινίας Möbius, που δημιουργείται από το μετασχηματισμό ενός ορθογωνίου παραλληλογράμμου, η κατοικία αυτή συνιστά ένα διάγραμμα ενός χώρου ταυτόχρονα «εσωτερικού» και «εξωτερικού».

Θα μπορούσε καλύτερα να χαρακτηριστεί ως μία μεμβράνη, μια συνεχής επιφάνεια που συγκροτείται από αλληλοσυσχετιζόμενα σημεία μάζας.

Αυτά τα μη στατικά σημεία είναι ικανά να διοχετεύουν δυνάμεις, μετασχηματίζοντας το μέγεθος και επηρεάζοντας τη στροφή και τη θέση το ένα του άλλου μέσα στο χρόνο. Στις πρωταρχικές δράσεις πτύχωσης, μπορεί το πτυχωτό ανάπτυγμα να εκτιμηθεί ως ένα απλό διάγραμμα . Τα διαγράμματα αυτά ακολουθούν τους όρους που ανέπτυξε ο Deleuze, με βάση κάποια από τα γνωρίσματα του Baroque, τα οποία σηματοδοτούν την κατανόηση της πτύχωσης ως στοιχείο που μπορεί να τροφοδοτήσει τη σκέψη της αρχιτεκτονικής. Τα γνωρίσματα αυτά αφορούν εν συντομία:

- την πτύχωση ως έκφραση μιας χωρίς τέλος διαδικασίας εξέλιξης
- τη συσχέτιση του εσωτερικού με το εξωτερικό. Η χωρίς τέλος διαδικασία της πτύχωσης διαχωρίζει ή κινείται μεταξύ όψης και κλειστού δωματίου, του μέσα και του έξω.
- τη συσχέτιση του επάνω και του κάτω. Με τη διαίρεση σε πτυχές, το δίπλωμα επεκτείνεται και στις δύο πλευρές, συνδέοντας ψηλότερα επίπεδα με άλλα χαμηλότερα
- το ξεδίπλωμα, την εκ-δίπλωση, όχι σαν αντίθετο του διπλώνω, αλλά ως συνέχεια αυτής της πράξης.
- τις υφές. Ανάλογα με την αντίσταση του κάθε υλικού, εμφανίζεται ένας συγκεκριμένος τρόπος με τον οποίο ένα υλικό διπλώνεται. Ο τρόπος αυτός συνιστά τη μορφή του.

Η επαναλαμβανόμενη πτύχωση μιας επιφάνειας, εξελίσσει τις αρχικές διαισθητικές αντιδράσεις, αναπτύσσοντας κάποιες βασικές τεχνικές. Ο χειρισμός της επιφάνειας περιλαμβάνει ένα πρόγραμμα δράσεων, μια και οι μετασχηματισμοί που οδηγούν στη νέα μορφή δομούνται με κάποιες συχνότητες. Η διαδοχή των μετασχηματισμών αυτών, μπορεί να θεωρηθεί ως η γενετική διαδικασία της μορφής . Η κατανόηση και η ανάπτυξή της, υπερβαίνει τη μοναδικότητα του αντικειμένου, δημιουργώντας την προϋπόθεση για πλήθος παρόμοια αλλά διαφορετικά μεταξύ τους αποτελέσματα.

Στη σύγχρονη επομένως εποχή, τα ολοένα και εξελισσόμενα ψηφιακά μέσα παρέχουν τη δυνατότητα διαμόρφωσης ρευστών χώρων, ορίζοντας νέες μορφές ελευθερίας και συνέχειας που προσδίδουν διαφορετικές ποιότητες χωρικής αλληλοδιείσδυσης.

Κτίρια όπως το Μουσείο Τεχνών και Τεχνολογίας Eyebeam (2001) , στη Νέα Υόρκη ή τη Σχολή Design Zollverein (2003) , στο Essen της Γερμανίας, αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα που βασίζονται στη χωρική λογική μιας συνεχούς επιφάνειας – ταινίας η οποία αναδιπλώνεται και ξεδιπλώνεται διαδοχικά στο χώρο.

Το δάπεδο γίνεται τοίχος, ο οποίος εν συνεχεία γίνεται οροφή άρα και δάπεδο του υπερκείμενου ορόφου, μετατρέπεται και πάλι σε τοίχο κ.ο.κ. Με κάθε αλλαγή κατεύθυνσης, η συνεχής ταινία διπλώνεται και ορίζει διαφορετικές κάθε φορά λειτουργίες . Η λογική αυτή ανατρέπει τους παραδοσιακούς χωρικούς ορισμούς του πάνω και του κάτω, του τοίχου και του δαπέδου, του μέσα και του έξω, του δημόσιου και του ιδιωτικού.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

1. ANGERER, FRIDRIECH: “Surface Structures in Building”, μετάφραση από το γερμανικό πρωτότυπο: “Bauen mit Tragenden Flächen”, Tiranti, London, 1961.
2. CACHE, BERNARD: “Earth Moves: the furnishing of territories”, The MIT Press, Cambridge, Massachusetts, 1995.
3. CHING, FRANCIS D. K.: “Architecture. Form, Space and Order”, Second Edition, John Wiley & Sons, Inc., USA, 1996.
4. DELEUSE, GILLES: “The Fold: Leibniz and the Baroque”, Minnesota Press, 1988.
5. GALISON, PETER: “Nanobiochemiophysics. A Conversation with Peter Galison”, Thresholds, 2003.
6. KIESLER, FREDERICK J., BOGNER, DIETER, LYNN, GREG: “Endless Space”, Hatje Cantz, Germany, 2001.
7. LYNN, GREG: “Animate Form”, Princeton Architectural Press, New York, 1999.
8. METAMORPH TRAJECTORIES, 9. International Architecture Exhibition, La Biennale di Venezia, Marsilio, Italy, 2004.
9. THOMSON, D’ ARCY W.: «Ανάπτυξη και Μορφή», Πανεπιστημιακές εκδόσεις ΕΜΠ, Αθήνα, 1999. Μετάφραση (Αμαλία Κώνστα) από το αγγλικό πρωτότυπο: “On Growth and Form”, Cambridge University Press, Cambridge, 1961, πρώτη έκδοση 1942.
10. VAN BERKEL, BEN, BOS, CAROLINE: “MOVE: Imagination, Techniques, Effects”, UN Studio & Goose Press, Amsterdam, 1999.
11. VON MEISS, PIERRE: “Elements of Architecture: From form to place”, E&FN Spon, London, UK, 1994. Μετάφραση από το γαλλικό πρωτότυπο: “De la forme au lieu”, Presses polytechniques romandes, πρώτη έκδοση 1986.
12. ZELLNER, PETER: “Hybrid Space. New Forms in Digital Architecture”, Thames & Hudson, London, 1999.

Αχιλλέας Ψυλλίδης - axips@oneway.gr