Γνώριμα αλλά άγνωστα κτίρια ανάμεσά μας.

Πρόκειται για τα νεοκλασικά που σηματοδότησαν τα πρώτα βήματα του νεότερου ελληνικού κράτους, τα λαμπρά δείγματα της αρτ ντεκό και της αρτ νουβό του Μεσοπολέμου, τις πολυκατοικίες της περιόδου του μοντερνισμού, που κυριάρχησαν πριν από την εποχή της αντιπαροχής, όταν για πάνω από τρεις δεκαετίες η αρχιτεκτονική είχε τεθεί στο περιθώριο στο όνομα της αξιοποίησης κάθε σπιθαμής του οικοπέδου.

«Πρωταγωνίστησε» σε όλες τις ασπρόμαυρες ταινίες της δεκαετίας του '60.
Λίγοι όμως γνωρίζουν ότι είναι έργο του Α. Πλουμιστού

Η πρωτοβουλία για την πρώτη συστηματική καταγραφή των κτιρίων που διασώθηκαν ανήκει στην Ελληνική Αρχιτεκτονική Εταιρεία και αποτυπώνεται στην έκδοση με τίτλο «Αρχιτέκτονες του 20ού αιώνα», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Ποταμός». Αρχειοθετούνται τα έργα των 50 πρώτων αρχιτεκτόνων -απόφοιτοι του Πολυτεχνείου από την ίδρυσή του ώς το 1933, αλλά κυρίως αντίστοιχων σχολών της Γαλλίας και της Γερμανίας -που υπογράφουν μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα κτίρια της Αθήνας ώς και τη δεκαετία του '70. Να σημειωθεί ότι το 1933 είναι χρονιά-σταθμός, καθώς η χώρα μας φιλοξένησε το 4ο διεθνές συνέδριο μοντέρνας αρχιτεκτονικής, που σφραγίστικε με τη «Χάρτα των Αθηνών» και την παρουσία του Λε Κορμπιζιέ. Ο κορυφαίος αρχιτέκτονας περιηγήθηκε το κέντρο της πόλης και έφτασε ώς τα Εξάρχεια, την υποδειγματική «Μπλε» πολυκατοικία του Κούλη Παναγιωτάτου, όπου και έγραψε στην είσοδό της «C' est beau» («Είναι ωραίο»). Η εγκατάλειψη του πρώην «μπλε» κτιρίου είναι ένα απτό δείγμα της περιφρόνησης του αρχιτεκτονικού μας πλούτου.

Ο καθηγητής Κ. Κιτσίκης υπογράφει την περίτεχνη πολυκατοικία Τετενέ,
στο Κολωνάκι, λαμπρό δείγμα της αρτ ντεκό

«Η επαγγελματική πορεία των πρώτων αρχιτεκτόνων επηρεάστηκε από τις συνέπειες των μεγάλων γεγονότων, το θεσμικό πλαίσιο που είχαν διαμορφώσει οι τότε κοινωνικές συνθήκες, τις οικονομικές δυνατότητες των ιδιοκτητών, αλλά και τους κρατικούς προγραμματισμούς και γενικά την ισχύουσα νομοθεσία», επισημαίνει η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Αθήνας Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ, που είχε την επιμέλεια της έκδοσης, δουλεύοντας επί πέντε χρόνια μαζί με τις Ιωάννα Βιλαέτη-Σπυροπούλου, Στυλιανή Κουρκουμέλη-Σπυροπούλου και Δάφνη Τσιμάρα. Ακολούθησαν την καταγραφή ανά δημιουργό, με πλούσια βιογραφικά στοιχεία και τη χρονολογική παρουσίαση όλων των έργων του.

Φυλλομετρώντας τον τόμο με τα κτίρια-στολίδια, έχει ενδιαφέρον να σταθούμε σε ορισμένα κτίρια, «αγνώστου ταυτότητας» για τον μέσο πολίτη αλλά μεγάλης αξίας για την πρωτεύουσα. Εντοπίζονται κυρίως κατά μήκος των μεγάλων οδικών αξόνων και γύρω από πλατείες, ενώ ο γενικός κανόνας είναι ότι δεν έχουν τύχει της απαιτούμενης φροντίδας.

**Το μέγαρο Καλιμασιώτη, στη διασταύρωση των οδών Μητροπόλεως και Καπνικαρέας, που σήμερα στεγάζει μεγάλο κατάστημα ειδών σπιτιού, που είναι έργο του Ανδρέα Κριεζή (1887-1962), του αρχιτέκτονα που έχει κάνει τη μετατροπή των ανακτόρων σε έδρα του Κοινοβουλίου. Εργα του είναι επίσης το κτίριο του Αρσακείου στο Ψυχικό και το Πλανητάριο στο τέρμα της Συγγρού. Το πολυώροφο κτίριο στο ιστορικό κέντρο της πρωτεύουσας θεωρείται ξεχωριστό δείγμα του εκλεκτικισμού, λίγο πριν από την κυριαρχία του μοντέρνου κινήματος.

Οι κομψές Αθηναίες κοιτούν μόνο τη βιτρίνα και δεν δίνουν σημασία
στη λιτή σύνθεση του Π. Μιχαλέα, στη συμβολή των οδών Κανάρη και Σόλωνος

**Το Χρηματιστήριο στη Σοφοκλέους είναι έργο του γερμανοσπουδασμένου Ν. Ζουμπουλίδη (1888-1969) και κατασκευάστηκε από το 1920 έως το 1930. Η στοά της εισόδου και τα νεοκλασικά στοιχεία που χρησιμοποίησε είναι εμφανείς επιρροές του μεταβυζαντινού κώδικα, που κυριαρχούσε εκείνη την εποχή.

**Στην οδό Νίκης διασώζεται ώς σήμερα το μέγαρο Λεβίδη, έργο του Γ. Θεοδωρίδη (1889-1963), που έχει σημαντική συμβολή στον εκσυγχρονισμό της αθηναϊκής αρχιτεκτονικής. Με σπουδές στο Παρίσι, έφερε τον γαλλικό εκλεκτικισμό στη χώρα μας και δείγματα γραφής έχουν όλα τα έργα του.

Μια όαση στην οδό Νίκης, το μέγαρο Λεβίδη,
έργο του γαλλοσπουδασμένου Γ. Θεοδωρίδη

**Η λεωφόρος Αλεξάνδρας και οι κάθετοι δρόμοι αποδεικνύονται πεδίο δράσης του Ν. Νικολαΐδη (1891-1967). Η πολυκατοικία Σπαθάρη στη Μαυρομματαίων και το κτίριο γραφείων στη γωνία Ακαδημίας και Εμμ. Μπενάκη έχουν την αύρα τού φθίνοντος εκλεκτικισμού της εποχής, που υπηρέτησε ο αρχιτέκτονας, ο οποίος σχεδίασε και την πρώτη εξέδρα του γηπέδου του ΠΑΟ. Ο ίδιος δημιουργός μετά τη δεκαετία του '30 σχεδίασε την πολυκατοικία Σαββίδη, στην πλατεία Αιγύπτου, που ακόμη και σήμερα ξεχωρίζει για το τολμηρό μοντέρνο ύφος της.

**Η περίτεχνη πολυκατοικία Τετενέ στην Αλωπεκής είναι έργο του καθηγητή Κώστα Κιτσίκη, που παρέμεινε σε ενεργό δράση ώς τα τέλη της δεκαετίας του '60, έχοντας στο ενεργητικό του σημαντικά προγράμματα στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Είναι ο αρχιτέκτονας των πρώτων πολυκατοικιών της πρωτεύουσας, που θεωρούνται λαμπρά δείγματα του εκλεκτικισμού και της σχολής του αρτ ντεκό.

**Η πιο ενδιαφέρουσα μονοκατοικία στο κέντρο της πρωτεύουσας βρίσκεται στην πλατεία Δεξαμενής, στις παρυφές του Λυκαβηττού, και φέρνει «άρωμα Αιγαίου» στην καρδιά της πρωτεύουσας. Το αρχοντικό Αργυρόπουλου, που σήμερα είναι υπό ανακαίνιση, είναι έργο του παραγωγικότατου Δημ. Φωτιάδη (1894-1974), που συγκαταλέγεται στους σημαντικότερους ανανεωτές της αστικής αρχιτεκτονικής.

**Το μέγαρο Μποδοσάκη στη Β. Σοφίας, έργο της περιόδου 1949-1958, φιγουράρει σε όλες τις ασπρόμαυρες ταινίες της χρυσής εποχής του ελληνικού κινηματογράφου. Ελάχιστοι όμως γνωρίζουν ότι είναι έργο του Ανδρέα Πλουμιστού (1897-1962), που κατατάσσεται στους σημαντικότερους εκφραστές του εκσυγχρονισμένου κλασικισμού.

**Ενα από τα πιο παρεξηγημένα κτίρια του κέντρου είναι αυτό στη συμβολή των οδών Σόλωνος και Κανάρη, στην καρδιά του Κολωνακίου. Σήμερα στεγάζει κατάστημα ρούχων, αλλά λίγοι στέκονται να θαυμάσουν το πιο ενδιαφέρον κτίριο αρτ ντεκό της πρωτεύουσας, έργο του μετριοπαθή μοντερνιστή Παύλου Μιχαλέα (1904-1990).

**Η πρώτη γυναίκα αρχιτέκτων και μία από τις λίγες της προπολεμικής περιόδου είναι η Αιγιώτισσα Ελένη Κανελλοπούλου-Πατρικίου (1901-1980), με πολύχρονη και επιτυχημένη πορεία, παρά τις έντονες φυλετικές διακρίσεις της εποχής. Τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα της δουλειάς της είναι οι κλασικές πολυκατοικίες στην Πατησίων, δίπλα στο Μουσείο.*

Της ΧΑΡΑΣ ΤΖΑΝΑΒΑΡΑ

(με την ευγενική παραχώρηση της συγγραφέως)