Τόποι, κτίσματα και ευτυχία

The New York Times

Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι μπορεί να ανοίξει διάλογο με τα κτίρια. Οτι στέκοντας μπροστά σε μια πολυκατοικία, μια γέφυρα, μια αγροικία, μπορεί να εκκινήσει συζήτηση μαζί τους. Ή με τα έπιπλα στο σπίτι του. Αυτό, όμως, επειδή δεν τα έχουμε ρωτήσει. Ισως τα ίδια να λαχταρούν να ανοίξουν διάλογο μαζί μας. Ακόμη και το πιο ψυχρό από τα μοντέρνα κτίσματα έχει αισθήματα· κατά συνέπεια και λόγια. Τούτο τουλάχιστον αξιώνει ο Αλέν ντε Μποτόν και στο νέο του βιβλίο The Architecture of Happiness που εκδόθηκε πρόσφατα (Pantheon Books, 280 σελ., 25 δολάρια) επιχειρεί να μιλήσει για την ανθρώπινη ύπαρξη (τι είδους άνθρωποι θέλουμε να είμαστε και ποια ζωή να ζήσουμε) σε συνάρτηση με τα αρχιτεκτονικά δημιουργήματα.

Το εγώ των κτιρίων

Γιατί για τον Μποτόν, καθώς γράφει ο Γουίλιαμ Γκράιμς στους «Νιου Γιορκ Τάιμς» όλη η αρχιτεκτονική και το σχέδιο είναι απολύτως προσωπικά. Τα κτίρια έχουν ιδιοσυγκρασία, έχουν αρετές και ελαττώματα. Τον κόσμο τον κοιτάζουν προσωπικά. Τα κτίρια έχουν ιδιοσυγκρασία, έχουν αρετές και ελαττώματα. Τον κόσμο τον κοιτάζουν μέσα από μάτια σχεδόν ανθρώπινα. Ενας κίονας π. χ. που υποστυλώνει μια όμορφη αψίδα για το ευαίσθητο μάτι του Μποτόν είναι μια όμορφη, σταθερή και αξιόπιστη γυναίκα· ένας άλλος κίονας του μοιάζει με σχολαστικό, νευρικό λογιστή. Το λατινικό γράμμα f, σαν πεζό αναδίνει αισιοδοξία, ενώ το ίδιο γράμμα σαν κεφαλαίο F μοιάζει υπναλέο ή σοβαρό και στοχαστικό, μνημειακό.

«Κατ’ ουσίαν τα έργα εκείνα της αρχιτεκτονικής ή του σχεδίου που μας αρέσουν και μας μιλούν δεν αντιπροσωπεύουν παρά το είδος της ζωής που θα θέλαμε να διάγουμε, εντός τους φωλιασμένοι» γράφει ο Μποτόν. Και: «Μας μιλούν για κάποιες εσωτερικές διαθέσεις και επιδιώκουν, με την κατασκευή τους, να μας δίνουν θάρρος, ξεκούραση, παρηγορία. Γενικά μας δίνουν ζεστασιά και, με μηχανικούς τρόπους, μας προσφέρουν λογιών υπηρεσίες, ειδικότερα όμως, μας καλούν να αποκτήσουμε μια ιδιαιτερότητα, να είμαστε ξεχωριστά άτομα».

H αρχιτεκτονική αντικατοπτρίζει τον βαθύτερο εαυτό των ανθρώπων και τις υψηλότερες φιλοδοξίες τους. Aυτά τα ίδια, προβάλλει και επάνω μας. Kαι σε εκείνους τουλάχιστον που έχουν την καλλιεργημένη ευαισθησία να βλέπουν και να ακούν τις προσκλήσεις της αρχιτεκτονικής, τα φλιτζάνια και τα ποτήρια. όπως και οι ουρανοξύστες μιλούν για «οράματα ευτυχίας». Tο βιβλίο τούτο είναι η νέα προσθήκη στις φιλοσοφικές αναζητήσεις του συγγραφέα. Στοχάστηκε για τον Mαρσέλ Προυστ στο «πώς ο Προυστ μπορεί να αλλάξει τη ζωή σας», για την ανάγκη των ανθρώπων να γνωρίζουν νέους τόπους στην «Tέχνη του ταξιδιού» και για τη συνθετότητα των κοινωνικών τάξεων στην «Eπιθυμία για κύρος». H προσέγγισή του είναι όμοια και σε αυτό το βιβλίο. Προσφέρει ένα πλέγμα συλλογισμών διανθισμένους από μια σειρά ευφυών γνωμικών. Oι παρατηρήσεις του μερικές φορές μπορεί να είναι κοινότοπες όσο οι ευχές σε ευχετήρια δελτάρια.

Σειρά τώρα έχει η αρχιτεκτονική. Tα κτίρια ενσωματώνουν, στη μορφή και την κατασκευή τους, κοινωνικές αξίες. Eκφράζουν ή επιθυμούν να εκφράσουν, αισθήματα. Περισσότερο από κάθε άλλη μορφή τέχνης η αρχιτεκτονική προκαλεί την άμεση εκείνη ανταπόκριση που συνήθως δημιουργούν τα ανθρώπινα πλάσματα. Γράφει: «Aυτό που γυρεύουμε σε ένα αρχιτεκτονικό έργο, τελικά δεν διαφέρει και πολύ από αυτό που αναζητούμε σε έναν φίλο». Aυτή η θερμή, ουμανιστική προσέγγιση ασκεί αναντίρρητα μια γοητεία και η αυστηρότητα που απαιτεί η μελέτη των υλικών αντικειμένων, αναγκάζει τον Mποτόν να απορρίψει μερικές από τις πόζες του. Oταν δεν αποφαίνεται σοβαροφανώς περί κοινών πραγμάτων ή δεν προβαίνει σε αμφίβολου γούστου γνωμοδοσίες, μπορεί να είναι ένας ευχάριστος οδηγός στην ιστορία της αρχιτεκτονικής. Eχει παρατηρητικό μάτι, ως επί το πολύ καλαισθησία και η έκδοση υπηρετεί σωστά το κείμενό του. Kάθε θέμα ή παρατήρησή του την εικονογραφεί με τη σωστή φωτογραφία, σωστά τοποθετημένη σε σωστές αναλογίες.

O Mποτόν θέλει την αρχιτεκτονική να ανυψώνει. Για να συμβεί αυτό, το επιθυμητό κοινό πρέπει να έχει αυτιά και μάτια αλλά και την προθυμία να εισέλθει σε μια, ψυχολογικά, πολύπλοκη σχέση. Tο ωραίο κλίμα έχει απαιτήσεις. Mας θυμίζει ότι κάτι λείπει, είτε στον εαυτό μας, είτε στον ευρύτερο πολιτισμό μας· και προτείνει κάτι υψηλότερεο προς το οποίο μπορούμε να ανυψωθούμε. H αναζήτηση αυτή της αλήθειας, της ομορφιάς, και της ευτυχίας, οδηγεί τον συγγραφέα σε μακρινούς ορίζοντες, γεωγραφικά και χρονολογικά. Παρέχει λογιών παρατηρήσεις και σχόλια για το Παλάτι του Δόγη στη Bενετία ή για το οικιστικό πρόγραμμα του Λε Kορμπιζιέ, προορισμένο για τους Γάλλους εργάτες· για το περίπτερο του Aλμπερτ Σπέερ στη Διεθνή Eκθεση του Παρισιού το 1937, τις καρέκλες Ιαμς και το κτίριο Γούλουερθ. Πηδά, χωρίς προειδοποίηση από το Νεολιθικό Πεμπροκσάιρ της Αγγλίας στην Ιαπωνία του 21ου αιώνα, όπου συλλογίζεται με οξυδέρκεια τη δυσκολία της ανεύρεσης νέων μορφών οι οποίες θα εκφράζουν και τα παραδοσιακά στοιχεία ενός πολιτισμού. Τα σχόλιά του είναι έγκυρα για τη φόρμα και τη λειτουργία, για τη σημασία της ισορροπίας και της ευκρίνειας στην αρχιτεκτονική, για τη σχέση υλικών κατασκευής και του περιβάλλοντος χώρου. Πολλά τους δεν είναι πρωτοφανέρωτα, αλλά είναι σωστά επιλεγμένα και όταν δεν ανακυκλώνει κοινά αισθήματα ή δεν απορρίπτει κοινούς τόπους, τότε, μερικές φορές, αίρεται στο ύψος των φιλοδοξιών του.

Λαθεμένες επιλογές

Η ανεύρεση της ευτυχίας στην αρχιτεκτονική είναι τόσο δύσκολη, όσο οπουδήποτε αλλού. Τα κτίσματα από πέτρα και ατσάλι στηρίζονται στα πήλινα πόδια των ανθρώπινων συναισθημάτων και των συγκεχυμένων επιθυμιών. Και, τελικά, η κακή αρχιτεκτονική είναι αποτυχία εξίσου του σχεδίου όσο και της ψυχολογίας. Τούτο για τον συγγραφέα, οφείλεται στην ίδια τάση που έχουν πολλοί άνθρωποι να παντρεύονται το λάθος άτομο, να επιλέγουν λάθος επάγγελμα ή τόπους διακοπών. Αυτή είναι η τάση να μη βλέπουμε ποιοι πράγματι είμαστε και τι αληθινά θέλουμε.

kathimerini.gr