Η φιλοσοφική έννοια του παθήματος στη σύγχρονη αρχιτεκτονική

Φοιτητές : Κατικαρίδου Αναστασία, Παππάς Γιώργος
Επίβλεψη: Γιαννούδης Σωκράτης
Πολυτεχνείο Κρήτης
Ημερομηνία παρουσίασης : Ιούνιος 2014

Μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο αναζητήσεων στη σύγχρονη αρχιτεκτονική παρατηρήσαμε την εμφάνιση εννοιών από άλλα γνωστικά πεδία, οι οποίες εμπλουτίζουν το θεωρητικό της υπόβαθρο. Η παρούσα ερευνητική εργασία πραγματεύεται την έννοια του παθήματος (affect), όπως προκύπτει στη φιλoσοφική σκέψη των Spinoza, Deleuze, Massumi, DeLanda και τη σχέση της με την αρχιτεκτονική. Πιο συγκεκριμένα εξετάζουμε συγκεκριμένες περιπτώσεις αρχιτεκτονικού λόγου και εφαρμογών που 'υιοθετούν' και χρησιμοποιούν την έννοια του παθήματος. Αφορμή για την εκπόνηση της συγκεκριμένης έρευνας, στάθηκε το γεγονός του 'δανεισμού'  και ερμηνείας μίας φιλοσοφικής έννοιας με διαχρονική σημασία στη σύγχρονη αρχιτεκτονική πραγματικότητα.

Παράλληλα διαπιστώσαμε ότι ο σύγχρονος αρχιτεκτονικός λόγος αντλεί στοιχεία από τη θεωρητική σκέψη του φιλοσόφου Gilles Deleuze, ο οποίος αποτέλεσε έναν από τους κυριότερους μελετητές της έννοιας του παθήματος. Για το λόγο αυτό στις διάφορες φιλοσοφικές προσεγγίσεις μέσα από τις οποίες εξετάζεται η έννοια, κυριαρχεί αυτή του Deleuze. Στα πλαίσια αυτής της έρευνας και όσον αφορά το έργο των φιλοσόφων που μελετάμε, θα αναφερθούμε μόνο σε κάποιες έννοιες-κλειδιά που χρησιμοποιούν και που απασχόλησαν τη σκέψη τους, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα υπόβαθρο αρκετά σαφές για την επεξήγηση, τη συγκρότηση και τη μετέπειτα εξέλιξη της έννοιας του παθήματος. Σε μία πρώτη ανάγνωση μπορούμε να πούμε ότι το πάθημα αφορά τη διαδικασία αλληλεπίδρασης μεταξύ των σωμάτων και τις συνέπειες που αυτή επιφέρει.

Επιπλέον μέσα από τη μελέτη και ανάλυση της έννοιας στο χώρο της φιλοσοφίας και της αρχιτεκτονικής, επιχειρούμε να αναδείξουμε τις δυνατότητες που εμπεριέχει και να ερευνήσουμε τον τρόπο με τον οποίο αυτές εμφανίζονται στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Παράλληλα στοχεύουμε στην ανάδειξη πιθανών συσχετίσεων που θα προκύψουν μέσα από τις διαφορετικές ερμηνείες και εφαρμογές της έννοιας στα πλαίσια του αρχιτεκτονικού έργου. Τέλος, ευελπιστούμε ότι μέσα από το διάλογο της φιλοσοφίας με την αρχιτεκτονική με άξονα την έννοια του παθήματος, θα εντοπίσουμε και γενικότερες συσχετίσεις μεταξύ των δύο κλάδων.

Μεθοδολογική προσέγγιση
Η έρευνα αυτή διαχωρίζεται σε δύο ενότητες. Η πρώτη αφορά το θεωρητικό υπόβαθρο και μία φιλοσοφική κυρίως ανάλυση της έννοιας μέσα από τα κείμενα των Spinoza, Deleuze, Massumi και DeLanda. Η δεύτερη εστιάζει στον τομέα της αρχιτεκτονικής και σε συγκεκριμένες περιπτώσεις αρχιτεκτόνων, οι οποίοι με αφετηρία το παραπάνω φιλοσοφικό πλαίσιο υιοθετούν και εφαρμόζουν την έννοια στο έργο τους.
Στην πρώτη ενότητα προσπαθώντας να δομήσουμε ένα γενικό πλαίσιο αναφέρονται ορισμοί και προσεγγίσεις της έννοιας του παθήματος που προέρχονται από τα πεδία της πρώιμης φιλοσοφίας, της ψυχολογίας και των θετικών επιστημών. Μέσα από κείμενα του Spinoza, τη χρήση αυτών από τον Deleuze και την ερμηνεία του Deleuze από τον Massumi και τον DeLanda, κατανοούμε το πώς έχει χρησιμοποιηθεί η έννοια στη φιλοσοφία και πώς εμπλουτίσθηκε σταδιακά. Η ενότητα αυτή διαχωρίζεται σε δύο κεφάλαια. Στο πρώτο αναλύουμε την προέλευση της έννοιας και τις πρώτες χρήσεις της από θεολόγους, ποιητές και φιλοσόφους, ενώ στη συνέχεια μετά από μία ετυμολογική ανάλυση του όρου γίνεται μία προσέγγιση στους κλάδους της ψυχολογίας και των θετικών επιστημών, αντλώντας στοιχεία και έννοιες που θα επηρεάσουν σε επόμενα κεφάλαια τους υπό μελέτη φιλοσόφους και αρχιτέκτονες. Το δεύτερο κεφάλαιο αφορά την ανάλυση και χρήση της έννοιας από τους τέσσερις παραπάνω φιλοσόφους. Ως εκ τούτου κατανέμεται σε τέσσερα υποκεφάλαια, καθένα από τα οποία επεξεργάζεται τις απόψεις τους όπως διαμορφώθηκαν ανάλογα με την εποχή, το θεωρητικό υπόβαθρο και την προβληματική του καθένα, αναγνωρίζοντας διαφορετικές δυνατότητες στη συγκεκριμένη έννοια.
Στη δεύτερη ενότητα της εργασίας ασχολούμαστε με την ερμηνεία και τη χρήση της έννοιας του παθήματος από τους αρχιτέκτονες και προκύπτουν ερωτήματα σε σχέση με το πώς 'δανείζεται' η αρχιτεκτονική την έννοια αυτή από τη φιλοσοφία και πώς τη 'μεταφράζει' και τη χρησιμοποιεί στο σύγχρονο λόγο και στις εφαρμογές της. Η ενότητα αυτή διαχωρίζεται σε τρία κεφάλαια, καθένα από τα οποία μελετάει έναν ξεχωριστό αρχιτέκτονα, τους Peter EIsenman, Ali Rahim και Ben van Berkel/ Caroline Bos. Κάθε κεφάλαιο διαιρείται σε τρία υποκεφάλαια τα οποία έχουν να κάνουν με το θεωρητικό υπόβαθρο του καθένα, τις αντίστοιχες αρχιτεκτονικές εφαρμογές τους και τα συμπερασματικά στοιχεία που προκύπτουν.

Μέσα από το έργο αυτών των συγκεκριμένων αρχιτεκτόνων που έχουν ερμηνεύσει και χρησιμοποιήσει την έννοια του παθήματος στο χώρο, δίνονται απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα. Παράλληλα διακρίνουμε ομοιότητες και διαφορές μεταξύ τους, καθώς και συσχετίσεις τους με τους φιλόσοφους που αναφέρθηκαν παραπάνω (Spinoza, Deleuze, Massumi, DeLanda). Ωστόσο δεν επικεντρωνόμαστε στις τελικές μορφές που παράγουν οι αρχιτέκτονες, αλλά αναπτύσσουμε μία προβληματική που αφορά τη διαδικασία του σχεδιασμού που έχει προηγηθεί. Μία διαδικασία κατά την οποία οι αρχιτέκτονες μέσα από την 'ανάγνωση' των φιλοσόφων ήρθαν σε επαφή με έννοιες, 'συναντώντας' νέες δυνατότητες και οπτικές. Η αναζήτηση αυτή τους βάζει σε μία διαδικασία περισυλλογής της σύγχρονης κατάστασης, αποτρέποντας τους από μία κενή, μηχανική παραγωγή και αναπαραγωγή μορφών.

Δείτε την εργασία σε pdf (110 σελ.) ΕΔΩ ή στο ακόλουθο flipbook