Ασκήσεις επί χάρτου

Μάλιστα οι σημαντικότερες παρεμβάσεις στην πρωτεύουσα, η νέα πλατεία στο Μοναστηράκι και η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου στο Βυζαντινό Μουσείο υλοποιούνται από το υπουργείο Πολιτισμού, με απόν το καθ' ύλην αρμόδιο ΥΠΕΧΩΔΕ. Σημαντικές εκκρεμότητες, όπως το μητροπολιτικό πάρκο Ελληνικού και η ανάδειξη του Φαληρικού όρμου φαίνεται πως δεν θα ξεκινήσουν μέσα στο έτος που μόλις υποδεχθήκαμε.

«Παρατηρούμε μια ύφεση μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες, ενώ θα περιμέναμε πως η διεθνής αυτή διοργάνωση θα έδινε νέα ώθηση στο Λεκανοπέδιο», επισημαίνει ο καθηγητής Νίκος Καλογεράς, πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής, που θεωρεί ότι κάποιο «μούδιασμα» παρατηρείται και στον ιδιωτικό τομέα.

«Δεν διδαχθήκαμε από τη Βαρκελώνη. Και σήμερα, με τόσα κακά και άχρηστα κτίρια, μπορούμε να πούμε ότι η Αθήνα έχασε το στοίχημα των Ολυμπιακών Αγώνων» παρατηρεί ο καθηγητής της αρχιτεκτονικής σχολής του Πολυτεχνείου Τάσης Παπαϊωάννου. Σπεύδει όμως να προσθέσει την αισιόδοξη ματιά του: «Η ελπίδα, η αρχιτεκτονική ελπίδα, πεθαίνει τελευταία». Την τεκμηριώνει στα «αστικά κενά» που δημιουργήθηκαν τα τελευταία χρόνια στο Λεκανοπέδιο, είτε λόγω μεταφοράς των παλιών χρήσεων (αεροδρόμιο, ιππόδρομος Φαλήρου), είτε λόγω αποβιομηχάνισης (Λιπάσματα, άξονας Πειραιώς, Ελαιώνας). «Είναι το νέο στοίχημα, η πρόκληση για την πρωτεύουσα που αυτή τη φορά πρέπει να κερδίσουμε», υπογραμμίζει. «Είναι όμως παρεμβάσεις που ξεφεύγουν από τα όρια των αρχιτεκτόνων και πολεοδόμων. Προϋποθέτουν πολιτική βούληση».

Ας ξεκινήσουμε τη νοερή βόλτα μας στο Λεκανοπέδιο, με πρώτη στάση την πλατεία στο Μοναστηράκι. Το γνωρίσαμε ως ολυμπιακό έργο, αλλά μάλλον οι αρμόδιοι εννοούσαν τους Αγώνες του... Πεκίνου. Επειτα από πολλές καθυστερήσεις τα έργα ξεκίνησαν, αφού το υπουργείο Πολιτισμού εξασφάλισε κονδύλι 2,25 εκατ. ευρώ.

«Η πλατεία βρίσκεται στο κεντρικότερο σημείο της παλιάς πόλης, σε μια περιοχή κατ' εξοχήν εμπορική από την αρχαιότητα ώς σήμερα. Οι παρεμβάσεις μας γίνονται με σεβασμό σε αυτά τα δεδομένα, με στόχο να παραμείνει γεμάτη ζωή και αντιθέσεις», μας εξηγεί η Ντόρα Γαλάνη, διευθύντρια της Εταιρείας Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων (ΕΑΧΑ), του φορέα που έχει την ευθύνη του έργου όπως και στα βασικά προγράμματα ανάπλασης στο ιστορικό κέντρο.

Στον μικρό αυτό χώρο έχει αφήσει τα ίχνη της η Ιστορία. Επίκεντρο είναι το βυζαντικό εκκλησάκι της Παντάνασσας, έργο του 10ου αιώνα, που θεωρείται ότι «βάφτισε» την περιοχή. Απέναντι το τζαμί του Τζισδαράκη, που κατασκευάστηκε το 1759 με υλικά που εξασφαλίστηκαν από προϋπάρχοντα κτίσματα, ενώ οι τοίχοι του είναι καλυμμένοι με μαρμαροκονίαμα που προήλθε από την ανατίναξη ενός από τους συνολικά 17 κίονες του ναού του Ολυμπίου Διός. Μπροστά του υπήρχε η ιστορική κρήνη, γνωστή ως «Κάτω Σιντριβάνι» στην περίοδο της τουρκοκρατίας.

Από την καρδιά της πλατείας διέρχεται η κοίτη του Ηριδανού, ενός από τα τρία ποτάμια της Αθήνας που πήγαζε από τον Λυκαβηττό και κατέληγε στον Κεραμεικό. Σεβόμενοι τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της πλατείας, οι μελετητές του έργου θέλησαν να μεταφέρουν τα αποτυπώματα της Ιστορίας στην πλακόστρωση. Θα είναι ένα τεράστιο μωσαϊκό με διαφορετικούς χρωματισμούς, πάντα σε γήινους τόνους, που φιλοδοξεί να δώσει γεύση από Βυζάντιο. Η θέα από ψηλά θα δημιουργεί την εντύπωση κυματισμού χρωμάτων.

Οι σχεδιαζόμενες παρεμβάσεις περιλαμβάνουν την ανάδειξη του ναΐσκου της Παντάνασσας, που σήμερα είναι μισοθαμμένος από παλιότερες επιχωματώσεις. Είχε υποστεί ζημιές κατά την κατασκευή του μετρό και στο σεισμό του 1999. Προβλέπεται αποκάλυψη της κοίτης του ποταμού και του αρχαιολογικού χώρου που τον περιβάλλει, τον οποίο έφεραν στην επιφάνεια τα έργα του μετρό. Θα είναι ορατά σε όσους διέρχονται από την πλατεία χάρη σε μια γυάλινη κατασκευή που θα επιτρέπει στο φυσικό φως να φθάνει στο εσωτερικό του σταθμού. Θα κατασκευαστεί νέα κρήνη στη θέση της ιστορικής και θα αναμορφωθούν οι απολήξεις των τριών αεραγωγών που έχουν κατασκευαστεί για τις ανάγκες του μετρό.

Το καλοκαίρι, σύμφωνα με τον Μιχάλη Λιάπη, στο κέντρο της Αθήνας θα λειτουργεί ένα μεγάλο πολιτιστικό πάρκο και μάλιστα στην περιοχή των «Κήπων», όπως περιγράφει ο Θεόφραστος τις όχθες του Ιλισού. Μπορεί το ποτάμι να μην είναι πια ορατό, αλλά τα σχέδια προβλέπουν να διαμορφωθεί γύρω από μουσείο ένας κήπος με αγάλματα, ένα πέτρινο θεατράκι, καθιστικά, δρομάκια μέσα σε δέντρα και λουλούδια, ένα καφενείο-πωλητήριο, αρχιτεκτονικά ταφικά οικοδομήματα και μαζί τα ερείπια της Παλαίστρας του Λυκείου του Αριστοτέλη. Πρόκειται για αδόμητη έκταση 45 στρεμμάτων ανάμεσα στο Πολεμικό Μουσείο, το Ωδείο Αθηνών και το Σαρόγλειο Μέγαρο (Λέσχη Αξιωματικών), που χρόνια τώρα είχε ονομαστεί σε πολιτιστικό πάρκο.

Το πρώτο βήμα πάντως έγινε με κόψιμο δένδρων για να δημιουργηθεί πάρκινγκ για τουριστικά πούλμαν, κίνηση που δημιουργεί ερωτήματα... Το θεατράκι είναι σχεδόν έτοιμο και ώς τον Φεβρουάριο θα έχουν ολοκληρωθεί τα κατασκευαστικά του χώρου. Θα ακολουθήσει «ο Δρόμος των Μαρμάρων», όπως αποκαλείται η υπαίθρια γλυπτοθήκη, που θα παρουσιάζει την εξέλιξη της ελληνικής γλυπτικής από την αρχαιότητα μέχρι τον 19ο αιώνα. Γλυπτά και ανάγλυφα θα εκτίθενται κατά ομάδες, ανάμεσα σε φυτά του χώρου.

Πέρα από αυτά τα δύο έργα, υπάρχουν μόνον «θα» που αφορούν:

*Το μητροπολιτικό πάρκο στο Ελληνικό, για το οποίο ο διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ολοκληρώθηκε την άνοιξη του 2004, αλλά ο διάλογος με τους εμπλεκόμενους φορείς ξεκίνησε τον περαμένο Νοέμβριο με στόχο να ολοκληρωθεί στα τέλη Ιανουαρίου! Τα έργα, που θα απαιτήσουν μία δεκαπενταετία, αναμένεται να ξεκινήσουν στα τέλη του 2009. Στη βόρεια πλευρά του πάρκου έχει συμφωνηθεί να κατασκευαστεί το μουσείο μοντέρνας τέχνης σε σχέδια του διάσημου αρχιτέκτονα Πέι, ιδιοκτησίας του ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή.

*Στον Φαληρικό όρμο υπάρχουν δύο μεγάλες ενότητες. Στον παλιό Ιππόδρομο εκχωρήθηκε έκταση στο ίδρυμα Νιάρχου που θα αναλάβει τη χρηματοδότηση των έργων για τη νέα στέγη της Εθνικής Βιβλιοθήκης και της Λυρικής Σκηνής. Ο διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός αναμένεται να προκηρυχθεί μέσα στους επόμενους μήνες, ενώ στο παραλιακό μέτωπο βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία για τη μετατροπή του κτιρίου του τάε κβον ντο σε συνεδριακό κέντρο 4.000 θέσεων.

Λίφτινγκ παλιών κτιρίων

*Στο Μαρούσι βρίσκονται σε εξέλιξη οι εργασίες για τη μετατροπή του συγκροτήματος του Ολυμπιακού Κέντρου Ραδιοτηλεόρασης σε εμπορικό κέντρο, αλλά και μουσείο ολυμπιακών Αγώνων.

*Στον Ελαιώνα θεσμοθετούνται χρήσεις από το νέο γήπεδο του ΠΑΟ έως το δημαρχείο της πρωτεύουσας, χωρίς να έχει παρουσιαστεί συνολικό σχέδιο ανάπτυξης μιας περιοχής που βρίσκεται στη σκιά της Ακρόπολης.

*Οι δικαστικές περιπέτειες του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης έληξαν και πρόκειται να ξεκινήσουν τα έργα ανάπλασης στο παλιό κτίριο «Φιξ» στη Συγγρού. Εργο του πρωτοπόρου Τάκη Ζενέτου, θεωρείται υπόδειγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου. Σήμερα, πάντως, είναι το πιο κακοποιημένο κτίριο της πρωτεύουσας.

Περιορισμένης κλίμακας είναι και οι ιδιωτικής κλίμακας παρεμβάσεις. Εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα είναι η κίνηση μεγάλης κατασκευαστικής εταιρείας να οικοδομήσει κτιριακό συγκρότημα στο Μεταξουργείο, μια υποβαθμισμένη γειτονιά. Το πείραμα έχει ενδιαφέρον γιατί είναι πρώτη φορά που ένα ιδιωτικό κτίριο καλύπτει ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο. Μένει όμως να αποδειχθεί αν το έργο, που θα ολοκληρωθεί τους επόμενους μήνες, θα αποτελέσει «μαγιά» για την ανάδειξη ενός υποβαθμισμένου κομματιού του ιστορικού κέντρου.

Η Βασιλίσσης Σοφίας, ένας υποδειγματικός δρόμος της πρωτεύουσας, αποκτά ενδιαφέρον χάρη σε δύο οικοδομές. Η πρώτη αφορά το αμφιλεγόμενης αισθητικής κτίριο απέναντι από την αμερικανική πρεσβεία. Αγοράστηκε προσφάτως από το ίδρυμα Νιάρχου και ήδη έχει ξεκινήσει το «λίφτινγκ». Λίγο πιο κάτω, ακριβώς δίπλα από το σταθμό του μετρό, ετοιμάζεται ένα προσεγμένο κτίριο που υπογράφει ο παλιός καθηγητής της οικοδομικής Δ. Παπαϊωάννου.

«Δεν είναι δυνατόν ένα κτίριο να αλλάξει την εικόνα της πόλης. Δεν μπορεί να έχει ούτε καν σημειακή παρέμβαση» παρατηρεί ο Τ. Παπαϊωάννου, ο οποίος επικαλείται μια φράση του κορυφαίου έλληνα αρχιτέκτονα Αρη Κωνσταντινίδη που θεωρεί ότι η βελτίωση της αρχιτεκτονικής προϋποθέτει αλλαγή τρόπου ζωής. «Συμβαίνει και το αντίθετο», μας επισημαίνει ο καθηγητής της αρχιτεκτονικής, που θεωρεί υπερβολικές τις απόψεις ότι το νέο μουσείο της Ακρόπολης θα δώσει νέο αέρα στην Αθήνα. «Συνέβη στο Μπιλμπάο με το μουσείο Γκούγκενχαϊμ που σχεδίασε ο Φ. Γκέρι, αλλά δεν ήταν μόνον το κτίριο που ανέδειξε μια ολόκληρη πόλη. Ηταν η διαφήμιση, η δημοσιότητα και πολλά άλλα που έφεραν αυτό το αποτέλεσμα».

ΧΑΡΑ ΤΖΑΝΑΒΑΡΑ

(με την ευγενική παραχώρηση της συγγραφέως)