ΗΜΙΥΠΑΙΘΡΙΟΙ ΧΩΡΟΙ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ, ΕΝΤΟΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΑΥΤΟΝΟΗΤΑ

ΤΟ ΑΛΗΘΙΝΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ: ΠΟΙΟΙ ΣΧΕΔΙΑΖΟΥΝ ΤΑ ΚΤΗΡΙΑ ΜΑΣ

Το ότι εργολάβοι και κατασκευαστές χωρίς αρχιτεκτονική εκπαίδευση και παιδεία μπορούν σύμφωνα με την εν ισχύ νομοθεσία να αρχιτεκτονούν βιάζοντας και διαστρεβλώνοντας την Τέχνη της αρχιτεκτονικής, έχοντας το νομικό δικαίωμα να μετατρέψουν τη διαδικασία δημιουργίας δομημένου περιβάλλοντος από διαδικασία δημιουργίας πολιτισμού και χώρων ζωής και ευτυχίας σε εργαλείο κερδοσκοπίας και μόνο, είναι ευθύνη της πολιτείας.
Το 70% των κτηρίων μας ΔΕΝ σχεδιάζεται από αρχιτέκτονες. Κανείς μη αρχιτέκτων μηχανικός ΔΕΝ εκπαιδεύεται στο σχεδιασμό κτηρίων, πόσο μάλλον στο σχεδιασμό κτηρίων ζωής, αντικείμενο το οποίο αποτελείται από ένα συνδυασμό δεκάδων παραμέτρων, συνδυασμό που αποτελεί γνωστικό αντικείμενο ΜΟΝΟ των αρχιτεκτόνων. Οποιαδήποτε παραγωγή κτηρίων από μηχανικούς που δεν κατέχουν το γνωστικό αυτό πεδίο μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα μόνο τη διαστρέβλωση της Τέχνης και Επιστήμης μας, την ελάττωση της ποιότητας της ζωής μας, ψυχολογικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα. Αυτή είναι η πραγματικότητα που βιώνει η χώρα μας και αυτός είναι ο λόγος όλων των προβλημάτων που σχετίζονται με το δομημένο περιβάλλον μας.
Από τη μία η παραγωγή των κτηρίων από μη ειδικούς από την άλλη η απόλυτη εμπορευματοποίηση της Τέχνης του δομείν.  Δεν είναι ευθύνη του κερδοσκόπου μη αρχιτέκτονα (μηχανικού ή εργολάβου) ούτε ευθύνη του πολίτη που του λείπει ένα δωμάτιο, και δεν είναι σε θέση να καλύψει την ανάγκη του αυτή με άλλο τρόπο, αφού η αγορά τον παραπέμπει σε έμπορο διαμερισμάτων παρά σε επιστήμονα με αρχιτεκτονικές γνώσεις που έντεχνα και με σεβασμό στην επιστήμη του και τον άνθρωπο θα καλύψει τις ανάγκες του. Είναι ευθύνη της πολιτείας να προστατέψει τους πολίτες της καθοδηγώντας τους στη χρήση των ειδικών αρχιτεκτόνων για την κάλυψη των αρχιτεκτονικών τους αναγκών, επιβάλλοντας με τη χρήση της νομοθεσίας το αυτονόητο: οι αρχιτέκτονες να αρχιτεκτονούν, οι πολιτικοί μηχανικοί να υπολογίζουν τις αντοχές των υλικών, οι τοπογράφοι να τοπογραφούν και οι μηχανολόγοι να σχεδιάζουν μηχανολογικές εγκαταστάσεις. Το 70% των κτηρίων μας ΔΕΝ έχουν σχεδιαστεί από ειδικούς αλλά από κάθε λογής μη αρχιτέκτονες και εμπόρους με πτυχία μηχανικών. Δεν θα έπρεπε να αρχίσουμε από εκεί?

ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑΣ
Το ότι οι ημιυπαίθριοι χώροι κλείνονται κατά παράβαση του ΓΟΚ έχει δυσμενές για την κοινωνία αποτέλεσμα μόνο στην περίπτωση που τα επιπλέον τετραγωνικά επιτρέπουν τη διαβίωση μεγαλύτερου από το προβλεπόμενο αριθμού κατοίκων, αριθμός που ελέγχεται από τον ορισμό του συντελεστή δόμησης. Αυτό, γιατί έτσι ο αριθμός των κατοίκων σε μία περιοχή υπερβαίνει τον αριθμό που η φέρουσα ικανότητα της περιοχής μπορεί να καλύψει έτσι ώστε οι πολίτες να απολαμβάνουν τα κατώτερα επιτρεπτά όρια ποιότητας ζωής.

Κατά την άποψή μου, το γεγονός αυτό, και μόνο αυτό, αποτελεί αιτία ενασχόλησης με το πρόβλημα των κλεισμένων ημιυπαιθρίων καθώς έχει άμεση επίπτωση στην ποιότητα ζωής του κοινωνικού συνόλου. Δυστυχώς, το θέμα δεν αντιμετωπίζεται από την οπτική αυτή, διότι αν αντιμετωπίζονταν έτσι, η λύση του ‘πληρώνω και ‘διευθετώ’ δεν λύνει το πρόβλημα και δεν έχει ουσία.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ > Ο ‘ΕΝΔΙΑΜΕΣΟΣ’ ΧΩΡΟΣ
Η αρχιτεκτονική και ο τρόπος που κάθε λαός κτίζει αποτελεί την μετουσίωση του τρόπου που σχετίζεται με το περιβάλλον του, το φυσικό αλλά και το κοινωνικό. Ο τρόπος που κάθε λαός κτίζει δημιουργείται μέσω των ιδιαίτερων του αναγκών και η Επιστήμη της αρχιτεκτονικής είναι αυτή που αναγνωρίζει τις ανάγκες αυτές και ανταποκρίνεται αναλόγως.  Ο τρόπος ο οποίος κτίζουμε αποτελεί κομμάτι του πολιτισμού μας και είναι αποτέλεσμα του πολιτισμού αυτού.

Στη Ελλάδα σήμερα έχουμε επιτρέψει ο τρόπος που κτίζουμε να καθορίζεται από τις κερδοσκοπικές ανάγκες της αγοράς και μόνο από αυτές.
Παρόλα αυτά όλοι μας (ελπίζω αυτό να ισχύει ακόμη) γνωρίζουμε ότι το κλίμα αποτελεί τον καθοριστικό παράγοντα που επηρεάζει την αρχιτεκτονική ενός τόπου. Ο τρόπος που οι άνθρωποι κτίζουν ανταποκρίνεται στις κλιματικές συνθήκες της περιοχής και όχι στις ανάγκες κερδοφορίας των εμπόρων κατοικιών. Η επιστήμη της αρχιτεκτονικής μελετά τους παράγοντες που λειτουργούν στη διαδικασία παραγωγής των κτηρίων μας και στη χώρα μας, το δικαίωμα αυτό έχει αφαιρεθεί από τους πολίτες. Καλή αρχιτεκτονική δεν δικαιούνται οι πολίτες διότι η αγορά έχει επιβάλει στο κράτος το δικαίωμα των μη αρχιτεκτόνων να κτίζουν και να πωλούν κουτιά. Και βέβαια, όσο ποιο μεγαλύτερες είναι οι εσωτερικές διαστάσεις των κουτιών αυτών τόσο μεγαλύτερη και η αξία του, αφού μόνο αυτή η ποιότητα έχει απομείνει και μόνο αυτή αναγνωρίζεται από τους έμπορους αλλά και από τους αγοραστές.

Οι αρχιτέκτονες υποστηρίζουμε το αυτονόητο, ότι τα κτήρια μας ΠΡΕΠΕΙ να ανταποκρίνονται στις κλιματικές συνθήκες στις οποίες παράγονται. Το ποιο χαρακτηριστικό παράδειγμα του Ελληνικού πολιτισμού στο πεδίο της δόμησης, μετά την αρχή της ανθρώπινης κλίμακας, είναι η χρήση του εξωτερικού χώρου ως χώρου ζωής για τις καθημερινές μας δραστηριότητες. Ο ενδιάμεσος χώρος, αυτός που το Ελληνικό μας κλίμα επιτρέπει να χρησιμοποιούμε καθώς οι κλιματικές διαφορές μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού χώρου είναι ήπιες, επιτρέποντας μία συμβιωτική σχέση του ‘μέσα’ με το ‘έξω’, με εργαλείο τον ημιυπαίθριο χώρο ο οποίος εξομαλύνει τη διαφορά αυτή περισσότερο επιτρέποντας έτσι την ανάπτυξη του χαρακτηριστικού αυτού που οι Έλληνες είχαν ανέκαθεν: ΤΗΝ ΕΠΑΦΉ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΡΜΟΝΙΚΗ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗ ΦΥΣΗ. Το χαρακτηριστικό αυτό που στάθηκε ως αφορμή της γέννησης του πολιτισμού μας, της διαφοροποίησης μας από τους βόρειους λαούς και που μετουσιώνεται με τη χρήση του Ελληνικού χαρακτηριστικού της ύπαρξης του ημιυπαίθριου χώρου στην Αρχιτεκτονική μας. Μια αρχιτεκτονική που βιάζεται και διαστρεβλώνεται από τους μη αρχιτέκτονες μηχανικούς και τους έμπορους με πτυχία μηχανικών και που το κράτος πρέπει να προστατέψει και όχι να ρίξει τη χαριστική βολή εκτελώντας άλλη μια ελπίδα για την ανάκαμψη του πολιτισμού μας στην Ελλάδα και ισοπεδώνοντας τους πάντες και τα πάντα με λύσεις προερχόμενες όχι από το πεδίο της γνώσης αλλά από το πεδίο της ρηχής ευκολίας, της άγνοιας και της φυγοπονίας.

Οι ημιυπαίθριοι χώροι αποτελούν πολιτιστικό γνώρισμα της χώρας μας, ανταποκρίνονται άμεσα στις κλιματολογικές μας συνθήκες και είναι γνώρισμα της Ελληνικής αρχιτεκτονικής από αρχαιοτάτων χρόνων. Αποτελούν και αποτελούσαν ανέκαθεν χώρους ζωής και είναι η μετουσίωση της συμβιωτικής σχέσης που οι Μεσόγειοι έχουμε με το ήπιο φυσικό περιβάλλον μας, σε αντιδιαστολή με την εξουσιαστική σχέση που χαρακτηρίζει λαούς με ‘σκληρότερες’ κλιματικές συνθήκες. Η σχέση μας αυτή με το περιβάλλον υποσυνείδητα διαμορφώνει το χαρακτήρα του Έλληνα με στοιχεία που τον χαρακτηρίζουν και διατηρούνται στο DNA μας. Ο χαρακτήρας αυτός επηρεάζεται και διαμορφώνεται από το δομημένο περιβάλλον στο οποίο ζούμε και αναπτυσσόμαστε και οποιαδήποτε επέμβαση σε αυτό έχει συνέπειες πολύ μεγαλύτερες από αυτές που ίσως φαίνονται με την πρώτη ματιά. Προς συντομία χρόνου και χώρου αναφέρω μόνο την καταστροφή των πολιτιστικών μας χαρακτηριστικών αλλά και του συλλογικού μας ψυχισμού που αδιαμφισβήτητα εάν συνεχίσουμε έτσι θα αντιμετωπίσει προβλήματα ψυχικής σταθερότητας αφού οι πράξεις του και οι συμπεριφορές του δεν θα συνάδουν με τις αληθινές του ανάγκες. Με ποια λογική θα αφαιρέσουμε από ένα ανθρώπινο ον, στο κλίμα της Ελλάδας το δικαίωμα να ζει σε ένα χώρο που δεν είναι ούτε εσωτερικός ούτε εξωτερικός, αλλά αποτελεί τμήμα της κατοικίας του και ενώνει συμβιωτικά το ‘μέσα’ με το ‘έξω’? Κάποια στιγμή θα πρέπει να αναλογιστούμε τις πραγματικές μας ευθύνες έτσι όπως αυτές απορρέουν από τις πράξεις μας και το δικαίωμα εξουσίας που οι πολίτες προσφέρουν στο νομοθέτη.

Η παραβίαση των νόμων από τους πολίτες, η οποία έχει τις ρίζες της στον υποστηριζόμενο από το Κράτος εξευτελισμό της Τέχνης και Επιστήμης της αρχιτεκτονικής από τα συμφέροντα και τις αξίες των εμπόρων και της αγοράς, δεν πρέπει να αποτελέσει άλλοθι για ρυθμίσεις που ούτε το όποιο κοινωνικό πρόβλημα θα λύσουν, ούτε την ποιότητα της ζωής μας θα βελτιώσουν αλλά μόνο θα βοηθήσουν τα άδεια ταμεία μας. Πόσο όμως κοστολογείται ο Ελληνικός πολιτισμός? Πόσο κοστολογείται το δικαίωμα των πολιτών να ζουν σε χώρους που απαιτούνται από τις κλιματικές μας συνθήκες?

Είναι η επιτρεπόμενη παραγωγή κακών κτηρίων (εμπορικών προϊόντων και όχι χώρων ζωής) από μη αρχιτέκτονες, ο εκβιασμός των πολιτών στην αγορά κατοικίας με την έλλειψη επιλογής και πληροφόρησης, ο μη σχεδιασμός ημιυπαίθριων χώρων για τους σκοπούς που αυτοί προορίζονται αλλά για να κλειστούν, ο μη έλεγχος και η ατιμωρησία, άλλοθι για την καταστροφή των πολιτιστικών μας στοιχείων, της ψυχικής μας υγείας, της υγειούς σχέσης με το περιβάλλον μας και του δικαιώματος να ανταποκριθούμε στις κλιματικές μας συνθήκες έτσι όπως είναι αυτονόητο?  Ποιος αναλαμβάνει την ευθύνη αυτή και πόσα επιτέλους θα είναι τα λεφτά που θα μπουν στο ταμείο? Δεν υπάρχουν άλλες αξίες στη ζωή μας πια? Ποια είναι η διαφορά μας από τους βορειοευρωπαίους και πως αυτή η διαφορά μετουσιώνεται στον τρόπο που κτίζουμε? Με τι πρόσωπο θα τους αντικρίζουμε όταν οι πράξεις μας αντί να μας τιμούν θα αποδεικνύουν την άγνοια μας και το θάνατο του Ελληνικού πολιτισμού?

ΠΡΟΤΑΣΗ
Στις περιοχές όπου το παράνομο κλείσιμο ημιυπαίθριων χώρων επιφέρει χρήση του κτηρίου από περισσότερους κατοίκους και παράλληλα η αύξηση αυτή υπερβαίνει τη φέρουσα ικανότητα της περιοχής να λειτουργήσει βιώσιμα, πρέπει να ληφθούν μέτρα που θα εξασφαλίσουν ότι η πυκνότητα των κατοίκων της περιοχής δεν θα υπερβαίνει τη φέρουσα ικανότητα. Αυτό μπορεί να γίνει σε μία φιλική προς τον πολίτη χώρα η οποία έχει αποφασίσει να επιβαρυνθεί τα συλλογικά λάθη του παρελθόντος, με ανάλογη αφαίρεση δικαιώματος δόμησης από δημόσια οικόπεδα στην περιοχή ή αν αυτά δεν υπάρχουν, από μείωση των συντελεστών δόμησης στα ιδιωτικά οικόπεδα επιμερίζοντας έτσι τη ζημιά σε όλους.

Στην περίπτωση μιας λιγότερο φιλικής προς τον πολίτη Διοίκησης επιβάλλεται η κατεδάφιση του παράνομου τοίχου, εφόσον η πράξη αυτή οδηγήσει στη μείωση των κατοίκων του κτηρίου, κάτι μάλλον απίθανο.
Το δικαίωμα δόμησης ημιυπαίθριων χώρων πρέπει να αυξηθεί σε 40% και να διανέμεται σύμφωνα με την κρίση του εκπαιδευμένου και νομικά υπεύθυνου αρχιτέκτονα, έτσι ώστε να αποτελέσει πραγματικό εργαλείο για το σχεδιασμό Ελληνικών χώρων ζωής, σαν αυτούς που πάντα κατασκευάζαμε και η εμπορευματοποίηση των κατοικιών από μη αρχιτέκτονες είχαν ως αποτέλεσμα να τους ξεχάσουμε. Η διοίκηση να ανταποκριθεί των υποχρεώσεών της για ελέγχους νομιμότητας και επιβολή τιμωρίας όπως οφείλει.

Οποιαδήποτε ρύθμιση που θα έχει ως αποτέλεσμα οι υπαίθριοι να μην είναι βιώσιμοι λόγω μικρών διαστάσεων ακυρώνουν το ρόλο και τη σπουδαιότητα της ανάγκης να ανταποκρινόμαστε το Ελληνικό κλίμα με Ελληνική αρχιτεκτονική και καλόν είναι να ληφθεί τουλάχιστον η σύμφωνη γνώμη των μόνων επιστημόνων που έχουν εκπαιδευτεί στο σχεδιασμό κατοικιών και αντιλαμβάνονται τις παραμέτρους της Επιστήμης τους καθώς κατέχουν το γνωστικό αυτό αντικείμενο, αυτοί είναι οι αρχιτέκτονες.

Καμία ρύθμιση δεν θα σταματήσει το σχεδιασμό προβληματικού δομημένου περιβάλλοντος εάν δεν κατοχυρωθεί το δικαίωμα των πολιτών να χρησιμοποιούν κτήρια σχεδιασμένα από τους ειδικούς και τους μόνους που έχουν εκπαιδευτεί σε αυτό, τους αρχιτέκτονες. Πρέπει το κράτος να προστατεύσει τους πολίτες του και με τον ίδιο τρόπο ακριβώς που έχει κατοχυρώσει τα αεροπλάνα να κυβερνώνται από πιλότους, οι εγχειρήσεις να γίνονται από χειρούργους και οι οδηγοί ταξί να έχουν δίπλωμα οδήγησης, να κατοχυρώσει ότι τα κτήρια ζωής των ανθρώπων θα σχεδιάζονται από τους μόνους ειδικευμένους σε αυτό, τους αρχιτέκτονες. Τότε και εμείς θα αναλάβουμε την ευθύνη εξασκώντας το δικαίωμα και την υποχρέωσή μας να ανταποκριθούμε σε οποιαδήποτε κοινωνικά προβλήματα που μπορεί να λυθούν με σωστά εφαρμοσμένη αρχιτεκτονική πράξη και συγκεκριμένες λύσεις σε συγκεκριμένα προβλήματα.

Η αρχιτεκτονική μας αποτελεί τον πολιτισμό μας και είναι προϋπόθεση της συλλογικής ψυχικής μας υγείας. Καλόν είναι οι κατέχοντες το πεδίο αυτό της γνώσης να μπορέσουν επιτέλους να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους εξασκώντας τα δικαιώματά τους και αναλαμβάνοντας τις ευθύνες τους. Μόνο το κράτος μπορεί να εξασφαλίσει το παραπάνω, με τον ορθό κανονισμό των επαγγελματικών δικαιωμάτων των μηχανικών και την προστασία των πολιτών από τους μη αρχιτέκτονες, και μόνο στο επίπεδο αυτό μπορεί και αυτό πράγματι να συνεισφέρει στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής μας με λύσεις ουσιαστικές και προερχόμενες από το πεδίο της επιστημονικής γνώσης.

Κ. Γράψας,
 MPhil αρχιτέκτων
http://grapsas.blogspot.com

Ο Κ. Γράψας είναι κάτοχος διπλώματος αρχιτεκτονικής με διάκριση ('άριστα') και προδιδακτορικού πτυχίου (μάστερ φιλοσοφίας στην Αρχιτεκτονική) από το πανεπιστήμιο του Cambridge (υποτροφία Cambridge) όπου διεκπεραίωσε έρευνα για τεχνικές μη ενεργοβόρων κτηρίων στο Martin Centre υπό την επίβλεψη των Koen Steamers και Nick Baker.

Είναι διμπλωματούχο μέλος του Βασιλικού Ινστιτούτου Βρετανών Αρχιτεκτόνων (R.I.B.A.) και της Πανελλήνιας Ένωσης Αρχιτεκτόνων Ελλάδας.

Ασχολείται για πρώτη φορά με την 'φυσιο-λογική' αρχιτεκτονική το 1991 στο πανεπιστήμιο του Ανατολικού Λονδίνου υπό τον Ron Herron (Archigram), όπου του ζητήθηκε να διαμορφώσει την προσωπική του προσσέγγιση στα θέματα του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού την οποία θα αναπτύξει κατά την διάρκεια της εκπαίδευσής του στα πανεπιστήμια του Ανατολικού Λονδίνου, Greenwich και Cambridge.

Είναι μέλος της 'Ένωσης για παθητικη και χαμηλής ενέργειας Αρχιτεκτονική' (Passive and Low Energy Architecture, PLEA) από το 2000. Ερευνητικές εργασίες του έχουν παρουσιαστεί σε παγκόσμια συνέδρια PLEA όπου το 2003 υπήρξε προσκεκλημένος ομιλητής στο Σαντιάγκο της Χιλής με δύο εργασίες-εισηγήσεις.

Σήμερα ζει και εργάζεται μεταξύ Αθήνας και Λευκάδας, όπου διατηρεί αρχιτεκτονικά γραφεία μελετών και διεύθυνσης κατασκευής συνδυάζοντας την πράξη της αρχιτεκτονικής με την έρευνα για βελτιωμένα μη-ενεργοβόρα κτήρια.

Είναι γραμματέας του Συλλογου Αρχιτεκτόνων Λευκάδας, μέλος της Πανελλήνιας Αντιπροσωπίας του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Ελλάδας και πραγματογνώμονας του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας.
Συλλογικά συνεισφέρει στις προσπάθειες προστασίας του περιβάλλοντος ως μέλος της Εκτελεστικής Γραμματείας του Πανελλήνιου Δυκτίου Οικολογικών Οργανώσεων (ΠΑΝ.Δ.ΟΙΚ.Ο).