Παραγωγή αρχιτεκτονικής από μικρά γραφεία

Καθημερινά οι Αρχιτέκτονες στην Ελλάδα εκπαιδεύουμε με το έργο μας το κοινωνικό σώμα, μόνοι, ενάντια στην -σχεδόν θεσμική- απαξίωση της αρχιτεκτονικής, δεχόμενοι αθέμιτο ανταγωνισμό, υφιστάμενοι διαρκείς ταπεινώσεις στις υπηρεσίες, στις ΕΠΑΕ και στα αρχαιολογικά συμβούλια, διαχειριζόμενοι στωικά και με πίστη στον κοινωνικό ρόλο της τέχνης μας ένα άπληστο σύστημα δόμησης αντιπαροχής και τακτοποίησης. Σε αυτές τις συνθήκες, τα λίγα αξιοπρεπή αρχιτεκτονικά έργα που παράγονται, έχουν αξία μικρού θαύματος.

Σε πρόσφατη επίσκεψή μας, ήρθαμε αντιμέτωποι με τον αναπάντεχο εξευτελισμό ενός αγαπημένου αρχιτεκτονικού έργου. Αναφερόμαστε στη γνωστή κατοικία που μελέτησε ο Αρχιτέκτονας Τάκης Βανδώρος στα Τσουκαλέικα Αχαϊας.

Μετά την καταστροφή
Η συγκαταβατική στάση των αρχιτεκτόνων να αποδέχονται την αλλοίωση της άποψής τους από τους χρήστες δεν είναι εκχώρηση δικαιώματος αλλά επιστημονική απόφαση και επομένως δεν μπορεί να υιοθετείται μόνο για να γινόμαστε αρεστοί στα κυρίαρχα ρεύματα της αγοράς. Δε νοείται ο Αρχιτέκτονας να αποποιείται την ευθύνη που ανέλαβε απέναντι στην κοινωνία όταν σπούδασε την αρχιτεκτονική ως επιστήμη και τέχνη. Από την άλλη, αιτήματα προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας για το αρχιτεκτονικό έργο είναι δύσκολο να διατυπωθούν, μιας και ο αντίστοιχος διάλογος στη χώρα μας οδηγείται σε ιαχές ανάμεσα σε μια μορφοκρατική ρομαντική συντήρηση και στη θρασεία (και ουδόλως τολμηρή) απόρριψη αρχών και ηθικής που να διέπουν την προστασία του αρχιτεκτονικού έργου. Οπότε, για να κηρυχθεί ένα κτίριο ως «διατηρητέο» θα πρέπει με τη μορφή του να συμμετέχει -συνήθως ως ερείπιο- στην κυρίαρχη κοινωνική μυθοπλασία. Όσο πιο μυστική η ουσία του, τόσο πιθανότερη η βεβήλωσή του. Διότι η επιστημονική γνώση στην Ελλάδα είναι απαξιωμένη, πχ: η διαφωνία της συντριπτικής πλειονότητας των αρχιτεκτόνων με το βιασμό του συγκεκριμένου έργου δεν έχει κοινωνικά την ισχύ να το διασώσει.

Επομένως, και εάν είναι άκαιρος ένας ουσιαστικός διάλογος για την κατοχύρωση θεσμικής προστασίας για σύγχρονα αρχιτεκτονικά έργα, ας δούμε το ακραίο αυτό παράδειγμα ως ευκαιρία, με τον ίδιο τρόπο που μια εκατόμβη νεκρών μπορεί να λειτουργήσει επικοινωνιακά, αφυπνιστικά και εν τέλει λυτρωτικά.

Το αρχικό κτίριο, σχεδιασμένο από Αρχιτέκτονα για λογαριασμό και με τη συνεργασία του πρώτου του ιδιοκτήτη, διακρίθηκε, αντιπροσώπευσε, κόσμησε την αφίσα αλλά και γενικότερα προσέδωσε κύρος στο έργο των μελών του ΣΑΝΑ. Σε 2 σημεία εστιάζουμε:

1. Έρχεται στην ΕΠΑΕ μια μελέτη τροποποίησης υφιστάμενου κτιρίου σχεδιασμένου αρχικά από αρχιτέκτονα, υπογεγραμμένη από πολιτικό μηχανικό - ο νόμος (του 1930) δίνει αυτό το δικαίωμα. Η ΕΠΑΕ, ακόμα και εάν θεωρηθεί οτι δεσμεύεται από το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της (τώρα το θυμήθηκε θα μου πείτε...) και υποχρεούται να υποστηρίξει την άποψη του μελετητή (αλήθεια, να δούμε και την αιτιολογική έκθεση τι μπορεί να λέει), δεν παύει να συνυπογράφει την καταστροφή ενός αρχιτεκτονικού έργου. Μιας και η θέση είναι άμισθη - άρα δεν εξαρτάται από αυτήν η επιβίωση των μελών της - γιατί δεν παραιτήθηκαν αλλά συναίνεσαν στον ευτελισμό της αρχιτεκτονικής; Τρείς είναι οι ορατές ερμηνείες: α. θεώρησαν την τροποποίηση αρχιτεκτονικά ανώτερη (και προφανώς θα την προτείνουν για τη νέα αφίσα του ΣΑΝΑ), β. απολαμβάνουν ως μέλη της ΕΠΑΕ άλλα οφέλη που δεν θέλουν να χάσουν ή γ. θεωρούν την αρχιτεκτονική ασήμαντη (αλλά τη θέση τους στην ΕΠΑΕ σημαντική). Ας μας πουν ποιά από τις τρεις ισχύει ή αν υπάρχει κάποια άλλη, ίσως λιγότερο προφανής.

2. Ο πρόεδρος του ΣΑΝΑ ήταν ο ελεγκτής του φακέλλου μηχανικός εφαρμογής, διευθυντής της υπηρεσίας και μέλος ΕΠΑΕ και ο ίδιος. Άρα βάσει του καταστατικού "...όπως το επιβάλλει ο κοινωνικός ρόλος του επιστήμονα", εκπροσωπεί τους αρχιτέκτονες της Αχαϊας (εκτός του αρχιτέκτονα του συγκεκριμένου έργου ίσως). Δηλαδή δήμιος ήταν ο κατεξοχήν συμβολικά αρμόδιος να σώσει το αρχιτεκτόνημα! Το θέμα ΔΕΝ είναι πειθαρχικό (εφόσον ότι είναι νόμιμο είναι και ηθικό) αλλά ουσιαστικό: έως πότε θα ανεχόμαστε τον συνεχόμενο εξευτελισμό των Αρχιτεκτόνων από «συναδέλφους» κουρασμένους, αναξιοπρεπείς ή με τη λάθος έννοια συνδικαλίζοντες;

Βασιλική Κατσαρού, Ανδρέας Οικονομόπουλος, Κυριακάκης Τάκης, Μαριάτος Αντρέας, Νικολακοπούλου Γεωργία, Θοδωρής Ματάτσης, Πάνος Τούρλας, Ανδρέας Μαριάτος, Δροσιά Μολλά, Αντώνης Τσέλιος, Ζωή Καραγιάννη, Δημήτρης Λουκόπουλος, Χριστίνα Πλαϊνη, Δίκτυο Μικρών Αρχιτεκτονικών Γραφείων
Το κείμενο αποτελεί επιστολή του Δικτύου Μικρών Γραφείων προς τους φορείς της αρχιτεκτονικής (ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ, Τμήμα Αττικής)

ΠΡΟΤΑΣΗ
Μιας και η διοίκηση (ΥΠΕΚΑ/ΤΕΕ): α.ελεγχόμενη από τα γνωστά lobby, αρνείται να συμμορφωθεί με τη διεθνή νομιμότητα και παρατείνει την ισχύ ενός νόμου του 1930, οπότε προνομιακά άσχετοι αντιποιούν την αρχιτεκτονική, β. «καταργεί» τις ΕΠΑΕ (αλλά επί της ουσίας καταργεί μόνο το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας τους -το μόνο που προστάτευε ως τώρα την άποψη του μελετητή) και εισάγει τα ΣΑ, με σαφείς οδηγίες ποινικοποίησης της αρχιτεκτονικής μέσω και των μορφολογικών κανόνων δόμησης και γ. διατηρεί σε πείσμα της ευρωπαϊκής οδηγίας την παράλογη τακτική οι αρχαιολόγοι να αποφασίζουν για την αρχιτεκτονική,

1. Απαιτούμε την άμεση εναρμόνιση με το άρθρο 48 του Π+ 38/2010 (Οδηγία 2005/36/ΕΚ) ώστε τα ΣΑ να μην δέχονται την εξέταση φακέλλων που δεν υπογράφονται νόμιμα από τους έχοντες το δικαίωμα μηχανικούς.

2. Ζητούμε την άμεση επαναφορά της ισχύος του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας των ΕΠΑΕ ώστε οι διατάξεις προστασίας της αρχιτεκτονικής άποψης του μελετητή αρχιτέκτονα να δεσμεύουν και τα Σ.Α..

3. δηλώνουμε την πρόθεση των αρχιτεκτόνων να διασφαλίσουμε στην πράξη τα παραπάνω αιτήματα και προτείνουμε την άμεση λήψη συλλογικής απόφασης για την υιοθέτηση συμφωνίας μεταξύ των αρχιτεκτόνων ώστε, στα πλαίσια του κώδικα δεοντολογίας του ΤΕΕ (διαφύλαξη του κύρους του επαγγέλματος, αποφυγή αθέμιτου ανταγωνισμού και απαγόρευση εκμετάλλευσης θέσης):

ΚΑΝΕΝΑΣ αρχιτέκτονας να μην "κόβεται" από εδώ και στο εξής από τα Σ.Α..
ΚΑΝΕΝΑΣ αρχιτέκτονας να μη ανέχεται τον εξευτελισμό του εαυτού του και των συναδέλφων του.
ΚΑΝΕΝΑΣ αρχιτέκτονας να μην βλέπει το έργο του απροστάτευτο να υποκλέπτεται ή να βιάζεται.