Ο Επαναπροσδιορισμός της Μονάδας

Η έννοια της αρχιτεκτονικής μονάδας, είναι γνωστή στον ευρωπαϊκό πολιτισμό από τα κλασσικά κιόλας χρόνια. Μπορεί να χαρακτηριστεί ως βασικό συστατικό συστήματων τυποποίησης της κατασκευής, με στόχο τη διασφάλιση ελέγχου και αποτελεσματικότητας στην υλοποίηση αρχιτεκτονικού σχεδιασμού και έργου.
Ο ορισμός της μονάδας,  δεν αποτελεί όμως σταθερά αμετάβλητη στο χρόνο, αλλά μεταβλητή παράμετρο, που σχετίζεται άμεσα με την κατασκευαστική τεχνολογία  της εκάστοτε εποχής.

Σήμερα στα μέσα μιας εν ενεργεία τεχνολογικής επανάστασης, η μονάδα φαίνεται να διαβαίνει μια δραματική αλλαγή. Οι αναδυόμενες τεχνολογίες CAD/CAM ανατρέπουν τόσο την κατασκευαστική διαδικασία, όσο και στην αρχιτεκτονική σύνθεση.

AΫΛΗ ΜΟΝΑΔΑ
Ο πρώτος που αναφέρεται στην αρχιτεκτονική μονάδα είναι ο Βιτρούβιος. Αναλύοντας το δωρικό ρυθμό στους αρχαιοελληνικούς ναούς, εισάγει την έννοια της μονάδας (modulus) ως τη μικρότερη δυνατή υποδιαίρεση, η οποία μπορεί να καθορίσει κάθε τμήμα του ναού. Εφαρμόζοντας τον παραπάνω κανόνα στον Παρθενώνα, επεξηγεί με τη μονάδα 4 : 6 : 9 όλες της άλλες διαστάσεις του κτιρίου, την οποία τελικώς ορίζει ίση με το τρίγλυφο ( = 875.9mm). Έτσι κάθε δομικό στοιχείο του κτιρίου μπορεί να επεξηγηθεί σε αναλογία αυτής της μονάδας, αποτελώντας ουσιαστικά μονάδα μέτρησης, και μέτρο σύγκρισης.

Από κατασκευαστικής άποψης ο Παρθενώνας παρουσιάζει όλα τα χαρακτηριστικά των σύγχρονων κτιρίων. Είναι κατασκευασμένος από τυποποιημένες δομικές μονάδες υψηλής ακρίβειας, υπό σχεδόν βιομηχανικές συνθήκες με τους όρους της εποχής.

Μπορεί λοιπόν κανείς να ισχυριστεί, πως η χρήση της μονάδας-ρυθμού αποτέλεσε εργαλείο ελέγχου και τυποποίησης στο σχεδιασμό και την υλοποίηση του έργου. Ο ρυθμός 4:6:9 δεν αποτελεί φυσικό στοιχείο, αλλά αφηρημένη έννοια προς καθορισμό του μέτρου.

ΠΑΝOΜΟΙΟΤΥΠΗ ΜΟΝΑΔΑ
Οι τυποποιημένες κατασκευές επανεμφανίζονται σε μεγάλο βαθμό ως συνέπεια της αποικιοκρατικής επέκτασης της δυτικής Ευρώπης και της βιομηχανικής επανάστασης. Η έλλειψη καλά εκπαιδευμένων εργατών στον νέο κόσμο, εξανάγκασε του μηχανικούς της εποχής να εξελίξουν ελαφριές κατασκευές υψηλής τυποποίησης, ικανές να παραχθούν βιομηχανικά και να συναρμολογηθούν εύκολα, στον τόπο κατασκευής.
 
Έτσι αναπτύσσεται το πρώτο βιομηχανικά παραγόμενο προκατασκευασμένο σύστημα: το  “balloon frame”. Το όνομά του αντικατοπτρίζει και την λαφριά μορφή του, παρόμοια αυτής του αερόστατου (balloon). Το “balloon frame” ως σύστημα βασιζόμενο σε δομικές μονάδες εν ονόματι “studs”, ξύλινες δοκούς ικανές να παράγουν σταθερό πλαίσιο (frame), πάνω στο οποίο στερεώνονται εσωτερικοί και εσωτερικοί τοίχοι καθώς και στέγη.

Τα ξύλινα δοκάρια αποτελούν πανομοιότυπες μονάδες, οι οποίες προστίθενται κατ‘ επανάληψη δημιουργώντας ένα τρισδιάστατο πλέγμα. Το μήκος και το πλάτος τους καθορίζει τις διαστάσεις παράθυρων και πόρτας, σκάλας και στέγης. Έτσι καθορίζεται ένα κανονικό οργανωτικό σύστημα που στα επόμενα χρόνια θα επεκταθεί ακόμα και σε αστική κλίμακα, με πολλαπλή επανάληψη  πανομοιότυπων κατοικιών (χωρικών μονάδων) σε οικοδομικά σύνολα.

Το “balloon frame” και το μετεξελιγμένο παράγωγό του “general panel system”, περιγράφουν τη μονάδα ως όμοια φυσική ενότητα η οποία επαναλαμβάνεται και πολλαπλασιάζεται. Βασική παράμετρος της κάθε μονάδας είναι η μέγιστη δυνατή απλότητα και ικανότητά της για μαζική βιομηχανική παραγωγή. Το ίδιο το κτίριο αποτελεί και αυτό με τη σειρά του χωρική μονάδα. Η αντίληψη αυτή περί μονάδας και τυποποίησης επικρατεί για πολλές δεκαετίες, με παραλλαγές στη μοντέρνα ύστερη και μεταμοντέρνα περίοδο και πάντοτε συνδεδεμένη στην ανάδειξη νέων τεχνολογιών, υλικών και κατασκευαστικών τεχνικών. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει εδώ να γίνει στο μοντέρνο κίνημα και το “Baukastensystem” του Walter Gropius καθώς και τους Μεταβολιστές .

ΠΑΡΑΜΕΤΡΙΚH ΜΟΝΑΔΑ
Στις μέρες μας, η πολιτιστική και κοινωνική επανάσταση, απόρροια της ραγδαίας εξέλιξης των τηλεπικοινωνιών και της πληροφορικής, αναμορφώνουν ριζικά  την αρχιτεκτονική. Ζούμε σε μια εποχή διαρκών αλλαγών οπού η ροή ψηφιακών δεδομένων ξεπερνά σε μέγεθος την διακίνηση υλικών αγαθών.  Πολύπλοκες ψηφιακές δομές έχουν εισβάλει για τα καλά στα μηχανοποιημένη παραγωγή  και στα αστικά μας συμπλέγματα.

Στις μέρες μας η μοναδικότητα του χειροποίητου και η βιομηχανική συστηματική μαζική παραγωγή, μπορούν να συνυπάρξουν χάρη στις τεχνολογίες CAD/CAM, που επιτρέπουν την σειριακή παραγωγή μαθηματικών σταθερών, αλλά φυσικά διαφορετικών αντικειμένων σε σχετικά ανεκτά οικονομικά πλαίσια.

Η μετάλλαξη που λαμβάνει χώρο στην αρχιτεκτονική μπορεί να χαρακτηριστεί ριζική.  Η αλληλεξάρτηση λογισμικού και κατασκευής γίνεται πια σχεδόν καθολική. Εύκαμπτες, πολυσύνθετες, καμπυλωτές επιφάνειες, που παράγονται από βάσεις δεδομένων, μετατρέπονται σε πραγματικό χώρο, με τη χρίση πτυχωτών πάνελ ή ως κυρτά φίλα αλουμινίου, χαλκού, ακριλικών, γυαλιού. Ογκώδη ψηφιακά επεξεργασμένα αντικείμενα, σμιλεύονται από ξύλο, αλουμίνιο η εξάγονται από καλούπια ρητίνης, καουτσούκ ή μετάλλων. Η δίοδος μεταξύ μορφικής πληροφορίας και μηχανής παραγωγής είναι πια άμεση.

Στο παραπάνω αναφερόμενο πλαίσιο, η κατανόηση της μονάδας ως πανομοιότυπη επαναλαμβανόμενη ενότητα, φαντάζει άκαιρη. Παράλληλα, ποτέ  άλλοτε η ανάγκη τυποποίησης της κατασκευαστικής διαδικασίας και οικοδομικών προϊόντων δεν ήταν μεγαλύτερη, απ ότι στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο γίγνεσθαι . Θα μπορούσε λοιπόν η μονάδα να οριστεί πράγματι ως ευμετάβλητη παραμετρική οντότητα, ικανή να προσαρμόζεται στις ανθρώπινες απαιτήσεις; Και αν αυτό αποτελεί γεγονός, εξακολουθεί η τυποποίηση της κατασκευής να αποτελεί βασικό συστατικό έλεγχου και καθορισμού στην αρχιτεκτονική διαδικασία;

- Berger, E., ed. (1986) Parthenon-Kongress Basel, 2 Vols, Mainz: Philipp von Zabern
- Herbers Jill “Prefab Modern“
- Herbert G. “The dream of the Factory-Made house”
- Ludwig Matthias “Mobile Architektur”
- Nerdinger W. “Walter Gropius”- Peterson Fred W. “Homes in the Heartland: Balloon frame Farmhouses in the Upper Midwest”
- Rich & Brucar “General Panel System“
- Vitruvius “book IV”
- Verb “natures”
- Zellner Peter “Hybrid Space / New Form in Digital Architecture”