131.15 Υδάτινα τοπία στη ρεματιά Χαλανδρίου

Φοιτήτρια: Βάσω Κανελλοπούλου
Επιβλέπουσες καθηγήτριες: Μαρία Μαρλαντή, Ειρήνη Κλαμπατσέα
Σύμβουλοι καθηγητές: Κωνσταντίνος Καραδήμας, Κωνσταντίνος Μωραΐτης
Ευχαριστώ θερμά τους: Μπούκη Νουκάκη - Μπαμπάλου, Αρχιτέκτων, Καθηγήτρια ΕΜΠ, Ηώ Καρύδη, Αρχιτέκτων ΕΜΠ, MA AA, Διδάκτωρ ΕΜΠ, Ανδριάνα Δημητρίου, Εικαστικός, Θεοφάνης Λώλης, Δρ Αρχιτέκτων Μηχ/κός, Υπάλληλος ΥΠΕΚΑ, Αντώνης Χαζάπης, Αρχιτέκτων ΕΜΠ, Υποψήφιος διδάκτωρ ΕΜΠ για την πολύτιμη συμβολή τους.
Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ
Ημερομηνία παρουσίασης: 01/04/2015

Ο ρόλος των χειμάρρων μέσα στον αστικό ιστό είναι πολλαπλός και ταυτόχρονα πολύ σημαντικός. Εκτός από την φυσική απορροή των όμβριων της κάθε υδρολογικής λεκάνης, αποτελεί πνεύμονα πρασινού συντηρώντας ένα πλούσιο οικοσύστημα. Στην περίπτωση της ρεματιάς Χαλανδρίου, η α-συνέχεια που προκύπτει λόγω της έντονης οικιστικής ανάπτυξης των τελευταίων χρόνων και των τεχνικών έργων που έχουν αλλοιώσει τη φυσική κοίτη δημιουργεί έντονα πλημμυρικά φαινόμενα καθώς και υποβάθμιση του φυσικού αποθέματος.

Το τμήμα, που εξετάζεται στην παρούσα διπλωματική, αποτελούσε τη φυσική συνέχεια του κλάδου δευτερευόντων χειμάρρων που πήγαζαν από την Πεντέλη και κατέληγαν στον ποταμό Ποδονίφτη. Σήμερα, ανήκει διοικητικά στο δήμο Χαλανδρίου. Οι λόγοι που το κάνουν ιδιαίτερα σημαντικό είναι η στενή σχέση με την πόλη και το κέντρο της όπως επίσης η ποικιλομορφία του ανάγλυφου της κοίτης. Η ρεματιά μοιάζει να ασφυκτιά και να συρρικνώνεται γιατί το Χαλάνδρι, πλέον, αποτελεί έναν υπερτοπικό πόλο και έναν πολυσύχναστο συγκοινωνιακό κόμβο.

Αφορμή για τη μελέτη και καταγραφή των στοιχείων που απαρτίζουν την ρεματιά αποτελούν τα έντονα πλημμυρικά φαινόμενα των τελευταίων ετών. Το ρέμα, ως φυσικός σχηματισμός απορροής όμβριων υδάτων, έχει ανάγκη την ανεμπόδιστη ροή. Ο εγκιβωτισμός του σε δύο σημεία εντός του δήμου προκαλεί δυσλειτουργία και υπερχείλιση στις κατάντι περιοχές. Σε περίπτωση βροχόπτωσης προστίθενται τα όμβρια ύδατα της πόλης μέσω των κλειστών αγωγών που καταλήγουν απ'ευθείας στο ρέμα, γεγονός που προκαλεί ραγδαία αύξηση της ποσότητας που πρέπει να διοχετευθεί και εστία μόλυνσης λόγω των εισερχόμενων στοιχείων. Τα όρια της περιοχής της ρεματιάς έχουν διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά γεγονός που δυσχεραίνει την πρόσβαση και τη θέα προς αυτήν.

(Κάντε κλικ για μεγέθυνση)

Η πρόταση έχει διττό χαρακτήρα και αφορά τη διαχείριση των ομβρίων υδάτων τόσο σε πολεοδομικό επίπεδο για την προστασία της ρεματιάς όσο και εντός της κοίτης με τις ιδιότητες της ρεματιάς.
Σε μια προσπάθεια σύνδεσης των πράσινων χώρων με το ρέμα και «μεταφοράς» των ιδιοτήτων του στην πόλη, προτείνεται η κατασκευή καναλιών όπου συλλέγονται τα όμβρια ύδατα, φιλτράρονται και αποθηκεύονται σε υπόγειες δεξαμενές ώστε να επαναχρησιμοποιηθούν για πότισμα. Στόχος είναι τα όμβρια ύδατα της πόλης να παραμείνουν στο επίπεδο της και να μην επιβαρύνουν το ρέμα.

Ο σχεδιασμός αποσκοπεί στην ανάδειξη της ρεματιάς και έχει τις εξής κατευθύνσεις:

- την αντιμετώπιση της πλημμύρας με κατασκευές εντός της κοίτης, που εκτείνεται κατά μήκος του κλάδου με σκοπό την αποσυμφόρηση των κατάντι περιοχών
- την εξέλιξη της βλάστησης όπως αυτή θα προκύψει μετά τις υδραυλικές επεμβάσεις και θα εξυπηρετεί στη συγκράτηση των φερτών υλικών και των πρανών,
- την κίνηση του πεζού κατά μήκος της κοίτης με τη διαμόρφωση μονοπατιών στα πρανή
- το βλέμμα του επισκέπτη με σημειακές κατασκευές.

Στόχος είναι η επίλυση του υδραυλικού προβλήματος και η βελτίωση της σχέσης των κατοίκων και επισκεπτών με τον υγροβιότοπο. Για την εξυπηρέτηση των παραπάνω στόχων επιλέγονται τρία σημεία επέμβασης τα οποία ονομάζονται βάσει της κίνησης που ακολουθεί το νερό.

1. Η «πτώση»
Το σημείο βρίσκεται στο Πολύδροσο, στα όρια του δήμου Χαλανδρίου με το Μαρούσι. Η κοίτη είναι φαρδιά και χωρίς νερό, υπό κανονικές συνθήκες, ενώ τα πρανή έχουν έντονη κλίση. Η βλάστηση είναι κυρίως πευκώδης και σε απόσταση δίνοντας την αίσθηση του ξέφωτου. Εγκάρσια στην κοίτη, προτείνονται χαμηλοί αναβαθμοί σε σταθερή απόσταση όπου το νερό πέφτει διαδοχικά σε χαμηλότερη στάθμη, μειώνοντας την ταχύτητα ροής και συγκρατώντας μικρή ποσότητα που ενισχύει την υδρόφιλη βλάστηση. Ο επισκέπτης μπορεί να προσεγγίσει το σημείο μέσω των μονοπατιών, που διαμορφώνονται στα πρανή και ακολουθώντας την προτεινόμενη ράμπα πάνω στον υπάρχοντα τοίχο από συρματοκιβώτια, να βρεθεί στο επίπεδο της πόλης. Στην απέναντι όχθη, ο πρόβολος δίνει τη δυνατότητα στον πεζό να κάνει ένα ακόμα βήμα, να «αιρωθεί» πάνω από το νέο υδάτινο τοπίο και να απολαύσει το φως και τη θέα.

2. Η «φραγή»
Στη θέση που βρίσκεται το Ευριπίδειο θέατρο ρεματιάς η κλίση της κοίτης κατά μήκος φτάνει το 5-6% όταν σε όλο τον υπόλοιπο κλάδο αγγίζει το 1-2% (με εξαίρεση τις πηγές, 7%). Το πλάτος είναι μεγάλο και στις όχθες παρουσιάζονται πλατώματα με ήπια κλίση. Ακόμα και σε περιόδους ξηρασίας στο σημείο υπάρχει νερό και η βλάστηση είναι πολύ υψηλή. Το ανάγλυφο εξυπηρετεί στη δημιουργία μιας «λεκάνης ηρεμίας» η οποία κλείνει με την κατασκευή ενός αναβαθμού. Η ορμή του νερού «φράσσεται» μέσα στη λεκάνη και αυτό συνεχίζει την κίνησή του υπερχειλίζοντας, δημιουργώντας έναν μικρό καταρράκτη. Στον αναβαθμό στηρίζεται μεταλλική γέφυρα που συνδέει το θέατρο με την απέναντι όχθη που καταλήγει στο σταθμό του μετρό. Μόνο το ένα σκέλος της γέφυρας καλύπτεται με μεταλλικό πλέγμα ενώ στο άλλο αποκαλύπτεται απρόσκοπτα το θέαμα του καταρράκτη. Στις εισόδους από την πόλη τοποθετούνται μεταλλικά πανέλα με το σήμα του ρέματος μέσα στα κανάλια απορροής.

3. Η «εκτόνωση»
Ένα τμήμα της ρεματιάς γειτνιάζει με το κέντρο του Χαλανδρίου και μετά εγκιβωτίζεται. Εκεί είναι το πιο προβληματικό κομμάτι της μελέτης. Η κοίτη είναι στενή και ρηχή ενώ συχνά δέχεται μεγάλο όγκο ομβρίων υδάτων με αποτέλεσμα την υπερχείλιση. Τα πρανή αντιστηρίζονται από συρματοκιβώτια και καλύπτονται κυρίως από ευκαλύπτους. Η διεύρυνση της κοίτης είναι μια λύση αλλά περιορίζεται λόγω των όμορων ιδιοκτησιών. Επιπλέον προστασία προσφέρουν φυτεμένα αναχώματα με υδρόφιλη βλάστηση στις δύο όχθες. Πάνω στη γέφυρα, διευρύνεται το πεζοδρόμιο και τοποθετούνται στέγαστρα και πάγκοι για τη φιλοξενία περιοδικής αγοράς. Από εκεί, ο πεζός βρίσκει «πλατύσκαλα» και μέσω ραμπών φτάνει σε καθιστικά διαμορφωμένα από συρματοκιβώτια.

κατασκευαστικές λεπτομέρειες

Τέλος, η διπλωματική επιλύει τα κατασκευαστικά ζητήματα των προτεινόμενων επεμβάσεων.