Αναφορές ερειπίων

Είναι αποδεκτό ότι η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη της δημιουργίας ενός τόπου και επομένως η έκφραση της είναι άμεσα συνδεδεμένη με τον τρόπο συνύπαρξης της ανθρώπινης παρουσίας, της ιστορικότητας, των παροντικών δεδομένων, αλλά και της μνήμης και της επιθυμίας.

Όλες αυτές οι συνιστώσες που χαρακτηρίζουν τις ποιότητες της αρχιτεκτονικής θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε  ότι, συμπτωματικά (;), απαρτίζουν και τη γενικότερα συνολική οντότητα του ερειπίου. Εάν επιπλέον παραδεχτούμε ότι το ερείπιο αποτελεί εργαλείο για την αντίληψη της καταγωγής του έργου και της συγκρότησής του, μέσω των συνθηκών ζωής και των μεθόδων κατασκευής αλλά και του τρόπου που το ίδιο προσλαμβάνεται, αντιμετωπίζεται ή και χρησιμοποιείται, τότε θα μπορούσαμε να διακρίνουμε τρεις πιθανές κατηγορίες αρχιτεκτονημάτων - ερειπίων.

Έτσι λοιπόν, ανάλογα και με τον βαθμό κατά τον οποίο επέρχεται η ερειπιοποίηση διαφαίνεται η περίπτωση των έργων που ανήκουν στην προ-βιομηχανική και πρώτη βιομηχανική περίοδο. Εδώ, το ερείπιο «συγκρατεί» την ερειπιότητά του, καθώς πέτρες, ξύλα, μπετόν και μεταλλικές κατασκευές αποδίδουν τις συνθήκες και την ταυτότητα της αντίστοιχης περιόδου. Αυτό ακριβώς που συμβαίνει είναι ότι το ίχνος της άμεσης σωματικής σχέσης με το υλικό - αντικείμενο[1] αποκαλύπτεται πάνω στα συστήματα δόμησης.

Στη δεύτερη περίπτωση έργων ανήκουν τα «ερείπια» της μεταβιομηχανικής περιόδου. Εδώ, επιβάλλονται τα πλαστικά κελύφη, τα πλεξιγκλάς και τα καλώδια αναρτήσεων. Μια πιο προσεκτική ματιά στα πράγματα επιτρέπει την εξής παρατήρηση: τα πιο πάνω μέσα δόμησης λαμβάνουν το ρόλο των, μάλλον, απαξιωμένων και διαβρωμένων βοηθητικών εξαρτημάτων, παρά των ερειπιομένων αρχιτεκτονικών μελών. Θα μπορούσαμε συμπληρωματικά να ισχυριστούμε ότι οι γερασμένες αυτές κατασκευές αποτελούν τα «μη ερείπια», αφού σε αυτές έχουν εκφυλιστεί οι συνιστώσες της αντικειμενικής λειτουργίας της δομής και της «σημαίνουσας» καταγωγής.

Στη τρίτη και τελευταία περίπτωση έργων ανταποκρίνονται εκείνα που πραγματώνονται στην εποχή της ψηφιακότητας. Εδώ, εξαρχής είναι δυνατή η αφαίρεση οποιασδήποτε ερειπιότητας από το αρχιτεκτονικό προϊόν αυτής της περιόδου. Αυτό συμβαίνει επειδή αφ ενός μεν το ίχνος της καταστροφής μπορεί να μην είναι ορατό στην εικονική πραγματικότητα - η οποία στερείται υλικού αντικρίσματος - αφ εταίρου δε, απουσιάζει η αναφορά στο κατοικείν του βιωμένου και υλικά κατασκευασμένου χώρου. Ουσιαστικά, αναφερόμαστε στην ερειπιοποιημένη αποθηκευμένη πληροφορία, της οποίας ο τρόπος του κατοικείν αποτελεί σύγχρονο ερευνητικό πεδίο για την αρχιτεκτονική.

Ο διαχωρισμός των πιο πάνω κατηγοριών και η κριτική στάση απέναντι στα επιμέρους φαινόμενα δίνει ώθηση στο διάλογο για της συνθήκες που διαμορφώνουν το κτιστό περιβάλλον, αλλά και τις διαστάσεις  και τις παραμέτρους που μπορούν να αποδοθούν σήμερα στο κατοικείν της έννοιας του κτιστού, ώστε να αποδίδεται τόπος.

Στέλιος Τσαπάρας
Αρχιτέκτων

Σημείωση [1] Βλ. D. A. Fatouros, "Notes sur la construction des choses. Essai de description minutieuse", Societe 15, Sept. 1985