ΔΑΜΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ

«Αδύνατον ευρεθήναι εν τη κτίσει εικόνα απαραλλάκτως εν εαυτή τον τρόπον της αγίας τριάδος παραδεικνύουσαν. Το γαρ κτιστόν, και σύνθετον και ρευστόν και περιγραπτόν και σχήμα έχον και φθαρτόν, πως σαφώς δηλώσει την πάντων τούτων απηλλαγμένην υπερούσιον θείαν ουσίαν».
Ιωάννης Δαμασκηνός.

Γίνεται σαφές πως για την ορθόδοξη παράδοση στην «κτίση» ανήκει το «κτιστόν», στο οποίο προσδίδονται ορισμένα χαρακτηριστικά εξαιτίας της ιδιότητας του, να είναι απαλλαγμένο από «υπερούσιον θείαν ουσίαν».
Διαχωρίζεται επομένως το «κτιστόν» από το «Ά-κτιστον», το οποίο συγκεντρώνεται στην αγία Τριάδα -Θεός- καθώς είναι Αυτός που φέρει την «ουσίαν» και συνεπώς παρουσιάζει χαρακτηριστικά αντιστρόφως ανάλογα του κτιστού.

Σχηματίζονται λοιπόν αντιθετικά ζεύγη. Το κτιστό ορίζεται ως πεπερασμένο, περιγραπτό, ανθρώπινο και άρα φθαρτό. Το Ά-κτιστο από την άλλη απαντάται ως απέραντο, απερίγραπτο, θε’ι’κό και άρα άφθαρτο. Στο τελευταίο αυτό κρύβεται η έννοια – κλειδί, αυτή του χρόνου. Αυτή η ίδια παράδοση αβαφέρει οτι ο Θεός είναι αέναος, δεν έχει χρόνο και άρα είναι άφθαρτος. Η έλευση του χρόνου είναι αυτή που επιφέρει τη φθορά στο κτιστό.

Συνοπτικά, κτιστό είναι το σύμπαν (ή τα «σύμπαντα») στο οποίο πραγματώνεται η ύπαρξη μας. Είναι γύρω μας, είναι μέσα μας, το γνωρίζουμε. Αντιθέτως, η γνώση του Α-κτίστου νοείται ορθόδοξα ως πάθος/ πάθημα.

Για να θέλω να πω λοιπόν, οτι το κτιστό και το άκτιστο βρίσκονται σε αλυσίδα και το πρώτο ακολουθείται από το δεύτερο ως κατάσταση. Με άλλα λόγια στο φθαρτό «χαρίζεται» η αφθαρσία, η αθανασία, μέσα από την άρνηση της έλευσης του χρόνου και μέσα από την εμπειρική (πάθημα) μετοχή στην «Αλήθεια».

Ο χρόνος ο ίδιος γίνεται το εργαλείο για να επέλθει η συνέπεια του – η φθορά ως πάθημα. Είναι τότε που ερείπιο πια ο άνθρωπος – το κτιστό, μέσα από το ίδιο του το πάθος – αυτό του ερειπίου, κατακτά την αιωνιότητα, την αφθαρσία και άρα το θε’ι’κό – Ά-κτιστο.

Σε αυτήν ακριβώς την εικόνα – αρχιτεκτονική έννοια θέλω να εστιάσω για να βρω την έκφραση των θεολογικών – φιλοσοφικών σκέψεων περί κτιστού και ακτίστου, στην Αρχιτεκτονική. Στο ερείπιο.
Ένα κτίσμα αρχίζει να «ζει» από τη στιγμή που κατασκευάστηκε και χρησιμοποιείται. Υπάρχει και αυτό στην κλίμακα του χρόνου. Η φθορά αρχίζει απο την πρώτη μέρα. Θα ολοκληρωθεί όμως αφού το εγκαταλείψουν οι χρήστες του, το ερημώσουν. Είναι η στιγμή που το πρώιν κτίριο αφού έχει «πάθει» χαρακτηρίζεται ως ερείπιο. Ο χρόνος έχει σταματήσει. Ό,τι και να γίνει, όσος καιρός και να περάσει, αυτές οι πέτρες, αυτά τα μπετά παραμένουν ερείπια. Το «κτίριο» ως ερείπιο πέρασε στην αιωνιότητα, στο Ά-κτιστο.

Και το ελληνικό τοπίο διαρκώς αυτό μαρτυρά. Έχει περάσει όλο μαζί στην Ιστορία, στην Αθανασία, μέσα από τα ερείπια του, που βρίσκονται σπαρμένα παντού τριγύρω. Υπήρχαν πριν γεννηθούμε, υπάρχουν και θα υπάρχουν και για τις επόμενες γεννιές εκεί, ως τέτοια. Αυτό μαρτυρά και ο μικρός «οικισμός» στα «κατουνάκια» του Αγίου Όρους, ως ζώσα κατάσταση ερειπίου. Μόνο άνθρωποι «ερείπια» από το δικό τους «εγώ», απαλλαγμένοι από το βαρύ «υπάρχω», θα μπορούσαν να ζήσουν σε καλύβες – ερείπια. Εκεί γίνονται όλα Ένα και το Ά-κτιστο χαρίζεται στο κτιστό.

Του Στέλιου Τσαπάρα-archeste

Σκίτσα: Τσαπάρας Στέλιος