Κρίση ταυτότητας

Ο δρόμος ήταν κλειστός και για να φτάσω στον προορισμό μου έπρεπε να ακολουθήσω παράκαμψη. Ευτυχώς. Περνώντας μέσα από κάποια χωριά λοιπόν, αναγκάστηκα αρκετές φορές να κάνω στάση, μη μπορώντας να συνεχίσω την πορεία μου αν δεν φωτογράφιζα ορισμένα από τα παλιά κτίρια - κατοικίες που εντόπιζα.

Ο δρόμος είχε ξανανοίξει πλέον για σκέψεις λίγο - πολύ γνώριμες, οι οποίες ωστόσο ήταν υπεύθυνες για χρονικές, αυτή τη φορά, παρακάμψεις που με οδηγούσαν κατευθείαν στην αργοπορία.

Εν πάσει περιπτώσει, όντας αποφασισμένος να υποστώ μια ακόμα ανελέητη επιδρομή λογισμών, για την ορθότητα των οποίων πάντα αναρωτιέμαι, συμπέρανα ότι η διάρκεια της μορφής και της τυπολογίας καθώς και η έλλειψη γρήγορης αλλαγής, χαρακτηρίζουν αυτές τις ανώνυμες κατοικίες. Φυσικά, το φαινόμενο αυτό είναι σύνθετο και οπωσδήποτε καμία εξήγηση δεν επαρκεί από μόνη της.

Εδώ θα ήθελα να σχολιάσω κάτι: δεν διέκρινα πουθενά κάποια βασανιστική αγωνία ή βίαιη ανάγκη για αλλαγή ή αναζήτηση στις μορφές. Αντιθέτως, όποια αλλαγή και αν επέρχονταν με την πάροδο του χρόνου, έμοιαζε να έχει «χωνευτεί» από το κοινωνικό σύνολο, σε τέτοιο βαθμό που θεωρώ ότι δεν γινόταν καν αντιληπτή. Απλώς συνέβαινε. Σε αυτό το σημείο, για να είμαι ειλικρινής, δεν κατάφερα να αποφύγω τη σκέψη ότι σήμερα πρέπει να έχεις «βγάλει» πολυτεχνείο για να έχεις πιθανότητες να συνθέσεις μια αρμονική προσθήκη σε «παραδοσιακό» περιβάλλον. Πόσο μακριά είμαστε άραγε από το πνεύμα μιας εποχής που ήταν απαλλαγμένη, στην αρχιτεκτονικής της, από μάταιες και οδυνηρές περιπλανήσεις για το τι είναι σωστό και τί λάθος μορφολογικά;

Έχω την εντύπωση επιπλέον, ότι για απάντηση σε μια σημερινή ερώτηση του τύπου: «πού ήταν η ελευθερία έκφρασης και το «δικαίωμα» στην επιλογή της φόρμας;», ο ανώνυμος κτίστης, αφού θα έριχνε ένα συμπονετικό βλέμμα στον ερωτώντα, θα τον χτυπούσε στην πλάτη παρηγορητικά και σχηματίζοντας ένα μειδίαμα σιγουριάς στα χείλη τότε, δεν θα μιλούσε, αλλά θα του έδειχνε μόνο μια ξερολιθιά, μια πρόσοψη, ένα χαγιάτι, έναν φούρνο. Και τότε, αυτός ο ίδιος ο ερωτών, ύστερα από το σοκ του θιγμένου εγωισμού, θα έπρεπε να διακρίνει (με όση διαύγεια ψυχής του έχει απομείνει) ένα και μόνο: την ταπεινότητα του δημιουργήματος. Με άλλα λόγια, τη συνείδηση της ταυτότητας του για το τι είναι, για ποιόν λόγο έγινε, αλλά και μέχρι ποιο βαθμό μπορεί να σημαίνει.

Έτσι λοιπόν, στο μυαλό μου αποκαλύφθηκε το σπίτι ως ένας θεσμός και όχι απλώς μια κατασκευή και άρα η μορφή του σχετίζεται με το πολιτιστικό περιβάλλον στο οποίο ανήκει. Βεβαίως, παίζουν τον δικό τους ρόλο η οικονομία, η τοποθεσία, το κλίμα, τα υλικά και η τεχνολογία, όμως οι παράγοντες αυτοί παρουσιάζονται μάλλον αδυνατισμένοι σε σχέση με την πιο πάνω παράμετρο, του πολιτιστικού περιβάλλοντος. Μια προσεκτική ματιά σε πληθώρα παραδειγμάτων θα μας απεδείκνυε ότι ενώ το άμεσο φυσικό περιβάλλον προσδιόριζε συγκεκριμένα υλικά, τεχνολογίες κλπ., έγινε τελικά επιλογή της μορφής και της οργάνωσης με βάση κοινωνικά στερεότυπα, πολιτιστικά ταμπού και χαρακτηριστικά μιας κουλτούρας. Αν μπορούσα να το πω διαφορετικά, η μορφή και οι χωρικές σχέσεις μιας κατοικίας είναι το όραμα της ιδανικής ζωής που έχουν οι άνθρωποι.

Με αυτήν την απλουστευμένη διατύπωση γίνεται εμφανής η σημασία της ύπαρξης και ανάπτυξης κριτηρίου. Ένα κριτήριο που θα στοχεύει όχι μόνο στην ορθή και σφαιρική ερμηνεία του πράγματι και του εν δυνάμει, αλλά κυρίως στην αυτογνωσία. Ας μην κρυβόμαστε επομένως πίσω από το δάκτυλό μας: αν δεν αντέχουμε την πόλη γύρω μας, είναι γιατί κάπου δεν αντέχουμε τον ίδιο μας τον εαυτό και την κραυγαλέα έλλειψη αυτογνωσίας. Αποπροσανατολιστήκαμε αφού χάσαμε το «κριτήριο». Και αν μου επιτρέπεται να τα ανακατέψω λίγο ακόμα: να αντιδράσουμε και να τα σπάσουμε όλα γύρω μας αφού δεν μας αρέσουν, αλλά πρώτα να κοιτάξουμε και λίγο - όχι τον εαυτό μας, αλλά την «ανθρωπιά» μας, που θα έλεγε και ο Καζαντζάκης.

Στέλιος Τσαπάρας _Αρχιτέκτονας Μηχανικός
Μάιος  2010 _Ναύπλιο

Φωτογραφίες: Στέλιος Τσαπάρας