ΜΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΗ

Ο ΦΡΟΥΡΟΣ

Του Fredric Brown

Ήταν μούσκεμα, βρώμικος και γεμάτος λάσπη, και πεινούσε και κρύωνε, και βρισκόταν πενήντα χιλιάδες χρόνια φωτός μακριά από το σπίτι του.

Ένας ξένος ήλιος έδινε ένα παγερό, γαλάζιο φως και η βαρύτητα, διπλή από κείνη που ήξερε, μεταμόρφωνε την κάθε του κίνηση σε αγωνία.

Όμως, ύστερα από δεκάδες χιλιάδες χρόνια, αυτή η γωνιά του πολέμου δεν είχε αλλάξει. Ήταν βολικιά για τους αεροπόρους, με τα καλογυαλισμένα διαστημόπλοιά τους και τα υπερόπλα τους. Σε τελευταία ανάλυση, όμως, πάντα έπρεπε να επέμβει ο πεζός, ο φαντάρος, να πιάσει μια θέση και να την κρατήσει με το αίμα του, σπιθαμή με σπιθαμή, όπως σ’ αυτόν τον καταραμένο πλανήτη ενός αστερισμού που δεν ήξερε ούτε καν τ’ όνομά του ως την ημέρα που τον ξεμπαρκάρανε εκεί. Και τώρα ήταν «ιερόν έδαφος» γιατί είχε φτάσει εκεί και ο εχθρός. Ο εχθρός, η μοναδική άλλη έξυπνη ράτσα του Γαλαξία… αιμοβόρα, σιχαμένα, αποκρουστικά τέρατα.

Η πρώτη επαφή είχε γίνει κοντά στο κέντρο του Γαλαξία, μετά από τον αργό και δύσκολο αποικισμό εκατοντάδων πλανητών. Και έγινε πόλεμος, αμέσως. Εκείνοι είχαν αρχίσει να χτυπούν χωρίς να κάνουν την παραμικρή προσπάθεια για κάποια συμφωνία, κάποια ειρηνική λύση.

Τώρα, πλανήτης με πλανήτη, έπρεπε να πολεμούν, με τα δόντια και με τα νύχια.
Ήταν μούσκεμα, βρώμικος και γεμάτος λάσπη και πεινούσε και κρύωνε και η μέρα ήταν πελιδνή και σάρωνε τα πάντα ένας βίαιος άνεμος που του πονούσε τα μάτια. Μα οι εχθροί προσπαθούσαν να εισχωρήσουν και κάθε προχωρημένο φυλάκιο είχε ζωτική σημασία.

Κάθονταν με τα νευρά τεντωμένα, με το ντουφέκι έτοιμο. Πενήντα χιλιάδες χρόνια φωτός μακριά από την πατρίδα του, να πολεμά σ’ έναν κόσμο ξένο και ν’ αναρωτιέται αν θα τα κατάφερνε ποτέ να γυρίσει ζωντανός πίσω.
Και τότε είδε έναν από Εκείνους να σέρνεται προς το μέρος του. Σημάδεψε και πυροβόλησε. Ο εχθρός ούρλιαξε μ’ εκείνον τον ανατριχιαστικό, φρικαλέο τρόπο που ούρλιαζαν όλοι τους και δεν σάλεψε πια.

Το ουρλιαχτό και το θέαμα του νεκρού τον κατατάραξαν. Πολλοί, με το πέρασμα του χρόνου, είχαν συνηθίσει, δεν τους ένοιαζε πια. Μα εκείνος όχι. Ήτανε πλάσματα πολύ σιχαμένα, με δυο χέρια μόνο και δυο πόδια, κ’ εκείνο το δέρμα, εμετικά ασπρουλιάρικο και χωρίς λέπια.

Ελλην. μετ. εκδ. ΓΑΛΑΞΙΑ (1961)

Το απόσπασμα είναι γραμμένο στο τρίτο πρόσωπο, ως αφήγηση του συγγραφέα. Ωστόσο, είναι φανερό ότι επιχειρείται μια ταύτιση του άγνωστου όντος με τον συντάκτη του κειμένου. Ο τελευταίος δίνει μια περιγραφή για την αντικειμενική κατάσταση του ήρωα, λέγοντας πόσο πεινούσε, πόσο βρώμικος ήταν, πόσο κρύωνε, ενώ παρακάτω – ίσως και με μια λυρική διάθεση στην ερμηνεία – αφήνει να εννοηθεί και ο ψυχισμός του, λέγοντας για έναν ήλιο ψυχρό, για μια γη με διπλάσια βαρύτητα, για έναν άνεμο με ορμητικές διαθέσεις εναντίον του, για έναν «ξένο» τόπο. Επιπλέον, τον τοποθετεί πρώτον και αρχαιότερον καταπατητή, καθώς τον ξεχωρίζει από τον άλλον, τον εισβολέα άνθρωπο. Αυτός κρίνεται ως τέρας, αφού αρκεί να έχει δυο χέρια, δυο πόδια και δέρμα ασπρουλιάρικο και χωρίς λέπια. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες ομοιότητες αυτών των δυο, παρόλη τη διάθεση του συγγραφέα να τονίσει κάτι το διαφορετικό – το οποίο παρατηρείται και στην άνιση σχολαστικότητα της περιγραφής. Είναι και οι δυο «έξυπνοι», έχουν τους ίδιους τρόπους να πολεμούν, φιλόδοξοι και οι δυο.

Ουσιαστικά, αυτή η μάχη διεξάγεται ανάμεσα σε δυο χρονικές περιόδους. Αυτές είναι οι πρωταγωνίστριες. Ο Fredric Brown, αμερικανός, έγραψε το μυθιστόρημα του περίπου την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Όπως έχει χαρακτηριστικά δηλώσει ο Richard Wolin στο βιβλίο του «Η Γοητεία του Ανορθολογισμού», «…ο πόλεμος κατάφερε ένα θανάσιμο πλήγμα στις βεβαιότητες του 18ου αιώνα για την αναγκαία σχέση που θεωρούσαν ότι υπήρχε ανάμεσα στην αλήθεια, τον ορθό λόγο και την πρόοδο.» Ο συγγραφέας λοιπόν, παρακολουθεί την κοινωνία να μεταλλάσσεται σταδιακά και σχολιάζει ακριβώς το πέρασμα από τον μοντερνισμό, του οποίου κύριο χαρακτηριστικό είναι ο ορθός λόγος ενός intentio auctoris, στο ντελίριο του intentio lectoris του μεταμοντερνισμού.
Είναι λοιπόν αυτές οι δυο εποχές που παρουσιάζονται. Η κριτική που δέχτηκε ο εξωγήινος είναι αποτέλεσμα ορθού λόγου και μιας αλήθειας, αφού κάνεις δεν μπορεί να αμφισβητήσει το πώς νιώθει (βρώμικος, πεινασμένος, μούσκεμα). Αντιθέτως, αυτός που έρχεται από το μέλλον – και συναντάει το παρελθόν (είχε προλάβει να καταλάβει τον πλανήτη ο εξωγήινος) – κρίνεται με την αρχή της «διαφορετικότητας» του Maistre, βασικός και σημαντικός πρόδρομος της «πολιτικής της διαφοράς» (Richard Wolin, Η Γοητεία του Ανορθολογισμού). Στο ίδιο βιβλίο αναφέρεται: «Η πρόταξη του γενικού έναντι του ειδικού γίνεται ιδιαίτερα εμφανής στην ιδέα του sensus communis που πρόβαλε ο Διαφωτισμός.» Όλο το κείμενο του Wolin εξετάζει τη σχέση του Διαφωτισμού με τον μεταμοντερνισμό, σε ακραίες εκφάνσεις της δεξιάς και της αριστεράς και σε γενικότερες ακραίες συνθήκες, όπως είναι ο πόλεμος, το σκηνικό δηλαδή μπροστά από το οποίο διαδραματίζεται και το έργο του Fredric Brown. Στο τελευταίο έγκεινται και οι ομοιότητες που παρατηρήθηκαν στην αρχή.

Εάν λοιπόν ισχύει το λεχθέν: «θεωρία είναι μια τάξη για μια ποικιλία φαινομένων», τότε είναι προφανής η σχέση των φαινομένων των κινημάτων στις τέχνες και στην αρχιτεκτονική (ως υπερσύνολο) με το απόσπασμα του Fredric Brown.

Και για να θέλω να πω το πανάρχαιο και αυτονόητο, «η ομορφιά είναι υποκειμενική».


Σημείωση:

Το πιο πάνω απόσπασμα του Fredric Brown αποτέλεσε την εκφώνηση για τις εξετάσεις του Ιουνίου 2008, στο μάθημα «Θεωρία της Αρχιτεκτονικής Κριτικής» που το διδάσκει ο κ. Πέτρος Μαρτινίδης στο τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Α.Π.Θ.

Ο πιο κάτω σχολιασμός του είναι ο βασικός κορμός της απάντησης που είχε δοθεί από τον υπογράφοντα αυτού του άρθρου ως εξεταζόμενου.

Ο λόγος που το αναφέρω και το δημοσιεύω δεν είναι άλλος από το να κοινοποιηθούν τα δρώμενα και κάποιες κατευθύνσεις μιας σχολής Αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα, έτσι όπως πιστεύω ότι οι παραγόμενες ροπές μέσα στο χώρο του Πανεπιστημίου πρέπει να διοχετεύονται προς τα έξω για να γίνεται η ζύμωση και ο εμπλουτισμός ιδεών, για ένα συλλογικό και συνολικό ανέβασμα.

Εκτός λοιπόν από δείκτη αναφοράς της υπάρχουσας κατάστασης το δημοσιευμένο (πλέον) κείμενο δείχνει και κάτι ακόμα που θέλω να πω και που προσπαθώ εδώ και δυο χρόνια να το κάνω μέσα από τη στήλη «Συσχετισμοί Ζωής». Πως η Αρχιτεκτονική είναι η δομή που συνθέτει καθετί που βρίσκεται μέσα σε μικρά και μεγάλα πράγματα, κτιστά και άκτιστα και που υπάρχουνε στην καθημερινότητα του καθενός, είτε γνωρίζει να τα «διαβάζει», είτε όχι.
Και που αυτό είναι τελικά που θέλω να πω, ότι ο Αρχιτέκτονας οφείλει να είναι πάνω απ’ όλα Αναγνώστης του πράγματι και του εν δυνάμει, έτσι που να μπορεί και κάθε φορά να συνδέει όλα εκείνα τα βιώματα και αναγνώσματα (εντός και εκτός εισαγωγικών) για να συνθέτει και να κτίζει «με λογισμό και μ’ όνειρο» που λέει και ο Σολωμός.

Στέλιος Τσαπάρας
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Φωτογραφία: Photograph courtesy NASA/Tod Strohmayer (GSFC)/Dana Berry (Chandra X-Ray Observatory)