Ο ΕΝ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΩ ΧΩΡΟΣ…

Είναι αληθές πως μέσα στο σώμα της πόλης, το ίδιο το περιβάλλον με κίβδηλο τρόπο σου προσθέτει την αγωνία της αναζήτησης για μιαν αρχιτεκτονική που να ξέρει να «στέκεται», να γνωρίζει το «είναι» της, την ερμηνεία της. Για να θέλω να πω πως το σύγχρονο άστυ βρίσκεται στη θέση του προϊόντος μιας στεγνής τεχνοκρατικής αντίληψης περί του κτίζειν και στοιβάζειν αδιαφορώντας φυσικά για το πρωταρχικό ερώτημα «γιατί», αυτό της σοφίας και της δημιουργίας. Και με άλλα λόγια, και σε άλλη γλώσσα (για να καταλαβαινόμαστε…)

Where is the Life we have lost in living?

Where the wisdom we have lost in knowledge?

Where is the knowledge we have lost in information?

Η αγωνία για την ερμηνεία του «είναι» της αρχιτεκτονικής γιγαντώνεται καθώς αφήνεις πίσω σου το πλάνο τοπίο της πόλης – που με τα ύψη των κτιρίων , τα πλάτη των δρόμων, τα βάθη των υπογείων και τις απρόσωπες γωνιές της σε οδηγεί σε μια ρηχή και επιδερμική ανάγνωση της έννοιας αρχιτεκτονική – και εισχωρείς στην πλατιά ελληνική φύση με τα όρη-όρια και τις κοιλάδες.

Μέσα σε αυτή τη θέα, αποξενωμένος από τις παραπλανητικές εικόνες της πόλης, έχεις για εχθρό και βοηθό για να αγγίξεις το «υπάρχειν» της αρχιτεκτονικής, πέτρες και χαράδρες, δέντρα και σκιές, οργανισμούς και φωλιές, φως και ζέστη, σκοτάδι και ψύχρα, μονοπάτια και στάσεις, ήχους και μύθους και πλούσιο χώμα σπαρμένο με λογής-λογής θραύσματα – «αποσπάσματα» κατά τον Π. Κούρο στη διδακτορική διατριβή του «αισθητική του αρχιτεκτονικού ερειπίου»- από το παρελθόν.

Σε όλα τα παραπάνω και με έμφαση στο τελευταίο, το ερείπιο, και στις συνθέσεις τους, απαντώνται τα πιο γενικά νοήματα της αρχιτεκτονικής, όπως η ανόρθωση της ύλης, το περιέχειν και το πέρασμα ως εμπειρία ορίου. Ο Π.Α. Μιχελής στη μελέτη «η γλώσσα των εικόνων στην αρχιτεκτονική», στα αισθητικά θεωρήματα, προσπαθεί να δώσει το ερείπιο ως μίμηση εικόνων κάποιου «…δέντρου, ενός σμήνους πουλιών, του ανοίγματος μιας σπηλιάς, ή του σώματος του ζώου» (όπως παρατηρεί και ο Π. Κούρος).

Π. Α. Μιχελής:

«Ορθώσατε στο χώρο μια στήλη, έχετε ήδη ένα αρχιτεκτονικό στοιχείο, για να μην πω ένα μνημείο, όπως τα Μενχίρ των προϊστορικών χρόνων. Διότι αποτελεί κατάκτηση του ανθρώπου να στήσει όρθιο εκείνο που από φυσικού του θα ‘μενε πλαγιασμένο στο χώμα, κατάκτηση τεχνική και καλλιτεχνική. Η στήλη τώρα αποτελεί έκφραση μιας νίκης απάνω στη δύναμη της βαρύτητας, αφού ισορροπεί όρθια, σφηνωμένη στη γη ή εδραζόμενη πάνω στη μικρή επιφάνεια της διατομής της και υψώνεται μέσα στο τοπίο κατακόρυφη, αντιτιθέμενη στο οριζόντιο επίπεδο της γήινης επιφάνειας. Παρατάξατε τώρα δυο στήλες, τρεις, τέσσερεις, έξι και έχετε ένα αίσθημα καινούργιο άμα τις αντικρύσετε, το αίσθημα του ρυθμού. Το επαναλαμβανόμενο αυτό στοιχείο δημιουργεί μια ρυθμική σειρά, μιαν εναλλαγή από πλήρη και διάκενα. Βέβαια, μέσα κει το στοιχείο της στήλης ατονεί, δεν είναι πια μόνη της ένα μνημείο, γιατί υποτάσσεται στο σύνολο, άλλα όλες μαζί οι στήλες αποτελούν ένα έργο, μια νέα αρχιτεκτονική κατάκτηση όπως στις μακρές σειρές των Μενχίρ ή των Σφιγγών που πλαισιώνουν σε δυο στίχους παράλληλους το δρόμο που οδηγεί στους αιγυπτιακούς ναούς.
Ανάμεσα από τα πλήρη και τα διάκενα πάλλεται τώρα ο χώρος, φανερώνεται δηλαδή το δοχείο υποδοχής, η αγκαλιά, η μήτρα, που μπορεί να περιλάβη και τούτο και κείνο και το άλλο και ό,τι άλλο, τόσο μεγάλη και απέραντη είναι. Στο χώρο μέσα χωράει ο κόσμος όλος… Το στοιχείο αυτό της δοκού επί στύλων δίνει και την εντύπωση της πύλης. Αποχωρίζει ένα κόσμο πίσω της και ένα κόσμο μπροστά της και αυτή στέκει ανάμεσα όχι μόνο ως ένα διαχώρισμα – όπως ένας τοίχος – αλλά και ως ένας σύνδεσμος των δυο αυτών κόσμων. Μας προσκαλεί να περάσουμε από μέσα της περισσότερο έντονα από ό,τι το κατορθώνουν δυο μεμονωμένες στήλες, γιατί περνώντας θα χαρούμε και μιαν άλλη της κατάκτηση, ότι κατόρθωσε να σηκώσει ένα δοκάρι και να το ξαπλώσει οριζόντιο πάνω από το κενό, να καταστήσει δηλαδή την βαριά την ύλη αιωρούμενη.»

Στο παραπάνω απόσπασμα ο Π. Κούρος παρατηρεί εύστοχα «…θα συνοψίζαμε τις σημασίες που συγκροτούν την ιδιαιτερότητα της αρχιτεκτονικής τέχνης: την ανόρθωση ως θετική έκβαση της συνεχούς διαπάλης μεταξύ φύσης και μορφής, το χωρείν του χώρου (για να αποδώσουμε έτσι την καθολική ιδέα του περιέχειν, που δεν ταυτίζεται αναγκαστικά με την ύπαρξη εσωτερικού χώρου) και το πέρασμα ως εμπειρία ορίου».

Γίνεται λοιπόν κατανοητή, μέσα από το πρίσμα της σύνθεσης και σύνδεσης του ερειπίου με τη φύση, από τον Π. Α. Μιχελή και της ανάγνωσης και ερμηνείας του παραπάνω από τον Π. Κούρο, η μερική προσέγγιση του «είναι» της αρχιτεκτονικής.

 Χωρίς αμφιβολία οι πιο πάνω τρεις βασικές αρχές αποτελούν νοητική κατάκτηση στην πορεία της ανακάλυψης της αρχιτεκτονικής που ίσταται. Ωστόσο, η ολοκλήρωση της διαδικασίας αυτής, δεν θα μπορούσε να παραβλέψει την έννοια του «κατοικείν», έτσι όπως την παραθέτει ο Heidegger. Στο έργο του «Είναι και Χρόνος» ο συγγραφέας διατυπώνει την άποψη ότι το κατοικείν είναι η δραστηριότητα μέσω της οποίας ο άνθρωπος συνειδητοποιεί τη θέση του στον κόσμο. Έρχεται λοιπόν και συμπληρώνει η έννοια του βιωμένου χώρου ως οικείωση των στοιχείων που συγκροτούν το περιβάλλον του ατόμου , του συνόλου.

  Συνοψίζοντας, η ύπαρξη του χώρου δημιουργείται ως ανόρθωση υλικού, ιδέα του περιέχειν και πέρασμα ως εμπειρία του ορίου και αντιστοιχεί ανθρωπομορφικά στο σώμα, στο «ίστασθαι» της αρχιτεκτονικής, ενώ η έννοια του «κατοικείν» (μια έννοια ευρύτερη από το σπίτι ως κατάλυμα) προσθέτει την απαραίτητη «ζωντάνια» - «ψυχή» θα λέγαμε το «είναι» της αρχιτεκτονικής.

Του Στέλιου Τσαπάρα-archeste