Ο Σχεδιασμός του Ακραίου Αστικού και Περιαστικού Χώρου των Ελληνικών Πόλεων:

ΧΑΡΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ,
Δρ Αρχιτέκτονας – Πολεοδόμος ΑΠΘ

Περίληψη

Στην παρούσα εργασία γίνεται μία κριτική ανασκόπηση των θεσμικών ρυθμίσεων, που έχουν ως ένα βαθμό καθορίσει τη χωροταξική και πολεοδομική οργάνωση της περιφέρειας των ελληνικών πόλεων τα τελευταία τριάντα χρόνια. Μέσα από μία ιστοριο-γεωγραφική προσέγγιση από τη χωροταξική μέχρι και την πολεοδομική κλίμακα γίνονται επισημάνσεις για τη συγκρότηση του οικιστικού χώρου με ιδιαίτερες αναφορές στον ακραίο αστικό και περιαστικό χώρο της Θεσσαλονίκης, στις κοινωνικές προβλέψεις του σχεδιασμού, σε οργανωμένα προγράμματα κατοικίας, καθώς και σε ανεξάρτητες πολιτικέςπου έχουν επηρεάσει την κατοίκηση της αστικής περιφέρειας.
Εντούτοις, αναδεικνύονται οι συνθήκες που επέτρεψαν τις κάθε είδους παρεμβάσεις, το μέτρο εφαρμογής του θεσμικού πλαισίου και τον ρόλο των φορέων, καθώς και οι κυρίαρχες αντιλήψεις της αστικοποίησης.
Τα στοιχεία αυτά είναι απαραίτητα για τη στοιχειώδη κατανόηση και την ανάλυση των διαδικασιών αστικής συγκρότησης και των διαδοχικών μετασχηματισμών της περιφέρειας της Θεσσαλονίκης και εν γένει των ελληνικών πόλεων. Περιγράφουν με ευκρίνεια το ανολοκλήρωτο και μη βιώσιμο πλαίσιο σχεδιασμού, που παράγει την ελληνική εκδοχή της αστικής εξάπλωσης και διάχυσης.

Είναι ευρέως αποδεκτό ότι τόσο η χωροταξική, όσο και η πολεοδομική πολιτική στη χώρα μας είναι «ισχνή», αφού υπάρχει διάσταση ανάμεσα στη θεωρία, την προωθούμενη νομοθεσία και τις διατάξεις εφαρμογής (αποσπασματικές κανονιστικές ρυθμίσεις, εκ των υστέρων εντάξεις περιοχών αυθαίρετων, εφαρμογή ανεξάρτητων πολιτικών κλπ βλ. Οικονόμου 2000α: 51, Οικονόμου 2000β). Ωστόσο, ο σχεδιασμός των ελληνικών πόλεων με το πλήθος των πρακτικών και παρεμβάσεων που τον συνοδεύουν, έχει πλέον αναγνωρίσιμα χωρικά αποτελέσματα, που μπορούν να κωδικοποιηθούν με αφετηρία τη συνδυασμένη μελέτη, αφενός των εξελίξεων στο θεσμικό πλαίσιο που αναφέρεται στο χωρικό σχεδιασμό, αφετέρου εκείνου του απροσδιόριστου (σε αριθμό και είδος) πλήθους από αποσπασματικές ή έμμεσες ρυθμίσεις διαφορετικών ζητημάτων στον χώρο που εντάσσονται σε άλλους τομείς άσκησης πολιτικής χωρίς τον προαπαιτούμενο συντονισμό. Όμως, πάλι η μεμονωμένη μελέτη της νομοθεσίας και των ανεξάρτητων πολιτικών και ‘χωρικών συμβάντων’ έξω από το ευρύτερο κυρίαρχο κλίμα διαδικασιών της κάθε περιόδου δεν μπορεί να εξηγήσει ή ακόμη και να τεκμηριώσει τον τρόπο, που έχουν συγκροτηθεί μέχρι σήμερα συγκεκριμένες περιοχές κατοικίας στον ακραίο αστικό και περιαστικό χώρο, δίνοντας την ελληνική εκδοχή της αστικής εξάπλωσης και διάχυσης.

Στην εργασία αυτή γίνεται μία ανασκόπηση των θεσμικών ρυθμίσεων1 που ως ένα βαθμό καθόρισαν τη χωροταξική και πολεοδομική οργάνωση της περιφέρειας των ελληνικών πόλεων τα τελευταία τριάντα χρόνια, καθώς και ειδικότερα εκείνων των ρυθμίσεων που επηρέασαν τη διάρθρωση της περιμέτρου του Πολεοδομικού Συγκροτήματος Θεσσαλονίκης (ΠΣΘ). Από τη χωροταξική μέχρι και την πολεοδομική κλίμακα γίνονται επισημάνσεις για τη συγκρότηση του οικιστικού χώρου με ιδιαίτερες εμφάσεις και αναφορές στον περιαστικό και ακραίο αστικό χώρο της Θεσσαλονίκης, στις κοινωνικές προβλέψεις του σχεδιασμού, σε οργανωμένα προγράμματα κατοικίας, καθώς και σε ανεξάρτητες πολιτικές που έχουν επηρεάσει την κατοίκηση της αστικής περιφέρειας.

Η περιοχή μελέτης στην περίμετρο του ΠΣΘ αναφέρεται σε κατοικημένη έκταση 1.400 Ηα2 που εντοπίζεται πέρα από το όριο του σχεδίου πόλης του 19793. Η προσέγγιση που υιοθετήθηκε είναι ιστοριο-γεωγραφική4 και αναλυτική ως προς τις διαδικασίες και την εφαρμογή του σχεδιασμού. Εντούτοις, αναδεικνύονται οι συνθήκες που επέτρεψαν τις κάθε είδους παρεμβάσεις, το μέτρο εφαρμογής του θεσμικού πλαισίου και το ρόλο των φορέων, καθώς και οι κυρίαρχες αντιλήψεις της αστικοποίησης. Τα στοιχεία αυτά είναι απαραίτητα για τη στοιχειώδη κατανόηση και ανάλυση των διαδικασιών οικιστικής συγκρότησης και των διαδοχικών μετασχηματισμών της περιφέρειας της Θεσσαλονίκης και εν γένει των ελληνικών πόλεων, της ελληνικής εκδοχής της αστικής εξάπλωσης και διάχυσης.

Δείτε ολόκληρο το κείμενο ΕΔΩ (pdf)

ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2008