Τετάρτες Βράδυ στη Ξάνθη και “Καταφύγια Αρχιτεκτονικής”

Τετάρτες βράδυ· αίθουσα 1ου έτους· Αρχιτεκτονική Σχολή Δημοκριτείου στη Ξάνθη· Ακαδημαϊκό έτος 2008-2009.

Στο συγκεκριμένο χρόνο, χώρο και τόπο, έχει δημιουργηθεί, ένα πεδίο συνάντησης, συζήτησης και παρουσίασης, με μια διάθεση εμπρομπτί, για άνοιγμα και επέκταση του προγράμματος σπουδών σε μια πιο συνειδητή επιλογή συμμετοχής του φοιτητικού σώματος στην αρχιτεκτονική σκέψη, αυτό δηλαδή που η αρχιτεκτονική ακαδημία αποζητά από τους φοιτητές, όταν εκτός από επαγγελματικά πτυχία μηχανικού, θέλει να τους οδηγήσει και προς μία αρχιτεκτονική συνειδητότητα, ή λίγο διαφορετικά, μια κι ο όρος συνειδητότητα μπορεί να μας οδηγήσει σε άλλες ατραπούς, να τους κάνει ενεργούς αρχιτέκτονες – πολίτες του κόσμου που θα επιλέξουν να ζήσουν.

Θέματα που έχουν τεθεί σε αυτές τις συναντήσεις περιλαμβάνουν τίτλους όπως: Φαινομενική και Κυριολεκτική Διαφάνεια, Cabinets de Curiosités & Bricolage, Φιλοσοφία και Αρχιτεκτονική, η έννοια του Ορίζοντα, Έρωτας και Αρχιτεκτονική, η έννοια του Μονοπατιού και Μινιμαλισμός, ή έννοια της Ανατροπής στην Αρχιτεκτονική κ.α., έχοντας κάνει οικεία ονόματα και σκέψεις αρχιτεκτόνων και στοχαστών όπως του Colin Rowe, του Andrea Palladio, του Francesco Borromini, του Levi-Strauss, του Hegel, του Heidegger, του Isaiah Berlin, του Foucault, του Mark Jarzombek, του Paul Feyerabend, του Sverre Fehn, του Glen Murcutt, του Alberto Pérez-Gómez, της Rosalind Krauss κ.α.

Ξεκινώντας αυτές τις Τετάρτες αυτοσχέδια και πρόχειρα στα διαδικαστικά, χωρίς ίχνος όμως έκπτωσης ή επιφανειακής προσέγγισης στην ουσία αυτών που παρουσιάζονταν, τα “αντιμαθήματα” – καθώς έτσι τα βάφτισε το φοιτητικό σώμα – άνοιξαν από τους ίδιους τους φοιτητές και σε διαλέξεις από άλλους καθηγητές, που σε συνδυασμό με τους τομείς τους παρουσίασαν το έργο τους και επίσης σε αρχιτέκτονες εκτός σχολής που μοιράστηκαν τις αρχιτεκτονικές του εμπειρίες και εξέθεσαν τις απόψεις τους.

Μια τέτοια Τετάρτη λοιπόν, βράδυ της 6ης Μαΐου του 2009, και μια εβδομάδα πριν τα εγκαίνια της μεγάλης έκθεσης του έργου του Frank Lloyd Wright, στην 50η επέτειο του Μουσείου Guggenheim στη Νέα Υόρκη, και για τα 50 χρόνια από τον θάνατο του, έτσι τυχαία και γλυκά συνωμοτικά – όπως συμβαίνει αυτά τα δυο πάντα να συμπορεύονται, αν ασχοληθείς με την ουσία και προσφέρεις χωρίς αντάλαγμα - ο Άρης Γεωργίου, καθηγητής στη σχολή του Frank Lloyd Wright, βρέθηκε άτυπα καλεσμένος μας και παρουσίασε τα “καταφύγια αρχιτεκτονικής” και μαζί το εκπαιδευτικό σύστημα και πρόγραμμα του Taliesin.

Σε μια ασφυκτικά γεμάτη αίθουσα, με καθαρό λόγο κι ένα χείμαρρο εικόνων που για πρώτη φορά βλέπαμε όλοι, μας κευρανοβόλησε με αρχές όχι ενός δόγματος – που αν μη τι άλλο κάποιος θα περίμενε από μια σχολή που φτιάχτηκε από έναν μαέστρο της Αρχιτεκτονικής – αλλά της ίδιας της εκπαίδευσης.

Μίλησε για την εξισορρόπηση θεωρίας και πράξης, πράξης που μένει στο σχέδιο και πράξης στο ένα προς ένα, έμπνευσης και κατασκευής, οράματος και λύσης, ανατροπής και λογικής συνεκδοχής· για την διάκριση απέναντι σε αυτό που ζητείται να γίνει κτήμα με μίμηση και σε αυτό που κατακτιέται με αφαίρεση και μεταγραφή· για την ανάγκη να μαθαίνουμε τον σπουδαστή να μαθαίνει, κι όχι να ακολουθεί· για την αμφισβήτηση ως γόνιμης και αναγκαστικής διαδικασίας του διδασκόμενου απέναντι στον διδάσκοντα· και τέλος για την αμφίδρομη σχέση των εμπλεκομένων μερών, διδασκόντων και διδασκόμενων δηλαδή, στην αρχιτεκτονική σκέψη που μόνο αν γίνουν συνοδοιπόροι μπορεί η εκπαίδευση να περάσει στο ουσιαστικό της επίπεδο· στη μεθοδολογία προς τη γνώση δηλαδή και ίσως την αναζήτηση της αλήθειας...

Θέματα πιο ειδικά που άγγιξε ο Άρης Γεωργίου είχαν σχέση με τις αρχές του Frank Lloyd Wright και τον τρόπο που μέσα στις τρεις περιόδους της σχολής (Α περίοδος όταν ο Frank Lloyd Wright ζει ακόμα, Β περίοδος όπου η σχολή καθοδηγείται από την χήρα του Olgivanna και Γ περίοδος μετά τον θάνατο της και μέχρι σήμερα) άλλοτε εξελίχθησαν χωρίς να χάσουν την δυναμική τους κι άλλοτε έγιναν είδωλα στείρας μίμησης.

Εξήγησε τον όρο Οργανική Αρχιτεκτονική και πώς εμπλέκονται σε αυτόν η κατασκευή και τα υλικά. Επεσήμανε την προσήλωση του Frank Lloyd Wright στο Χώρο και πώς υλικά και περιβάλλον και κτιστό συνδέονται ή καλύτερα πώς θα μπορούσαν να συνδέονται για να επιτευχθεί ένα αρμονικό αποτέλεσμα. Θύμισε την πίστη του Frank Lloyd Wright στην κάτοψη ως αρχής και τέλους όλου του αρχιτεκτονικού εγχειρήματος και το πώς η Αρχιτεκτονική είναι Σύνθεση και Βίωμα και Κατασκευή και Οικειοποίηση. Κατέληξε να μας μιλά για το πείραμα της “συναναστροφής” ή “κοινότητας” του Taliesin καθώς Fellowship την ονόμαζε ο Frank Lloyd Wright και την ισορροπία της θεωρητικής κατάρτισης με διατομεακά άλματα στα πεδία του χορού, της μουσικής, της φιλοσοφίας, των μαθηματικών και της ανθρωπολογίας, με την πρακτική εμπειρία των καταφυγίων (shelters) που δεν είναι μακέτες, ούτε και ουτοπίες ένα προς ένα ή ρομαντικά σχόλια, αλλά θέματα που τέθηκαν προς επίλυση και έφτασαν ως και την κατασκευή τους βασισμένα σε ανάλυση του τόπου και του συγκείμενου, του προϋπολογισμού και του προσανατολισμού, της οικονομίας των υλικών και της ίδιας της κατασκευής, των προσωπικών επιλογών κι ίσως και κάποιων “εμμονών”, μιας κεντρικής ιδέας τελικά, την οποία και υπηρέτησαν...

Κι ύστερα από διόμισυ ώρες ενός ρυθμικού “ινδιάνικου” χορού μιας και μιλάμε για Αριζόνα εδώ και Hopi μαζί και Cherokee Red (το αγαπημένο κόκκινο χρώμα του Frank Lloyd Wright), σε μια διακοπή για μια ανάσα και για να δει αν υπάρχουν κάποιες ερωτήσεις, φούντωσε ο χώρος από μάτια και χέρια κι όλοι ήθελαν να μάθουν κι άλλα και γιατί δεν φτιάχνουμε κι εμείς καταφύγια κι έτσι μόνο μπαίνει κι η οικοδομική κι η σύνθεση μαζί και πότε το ξεκινάμε κι εδώ και να μη φύγει ο Άρης ποτέ να μείνει εδώ μαζί μας για να κάνουμε πανιά και να συνεχίσει να μας πει κι άλλα για την Αμερική που ίσως να μην είναι τελικά μόνο ουρανοξύστες και starchitects...

Είναι βέβαια η ευχέρεια που έχει ο Άρης Γεωργίου να μαγεύει και να συγκινεί με το λόγο του· Ήταν επίσης το θέμα – αυτό το απλό και συγχρόνως πανίσχυρο μυστικό της εκπαίδευσης του Frank Lloyd Wright: το καταφύγιο· Ήταν σίγουρα το κοινό, παρόν συνειδητά για να ακούσει κι όχι αναγκαστικά γιατί έπρεπε· Ήταν επίσης μια υπενθύμιση: πως η αρχιτεκτονική εκπαίδευση γίνεται παντού, κάθε στιγμή κι ίσως πολύ πιο έντονα με ένα “impromptu curricullum”, έξω από το ακαδημαϊκό πρόγραμμα σπουδών, που περιλαμβάνει συζητήσεις στα café, κριτικές στη σύνθεση πάνω σε λαδόκολα, ολονύχτια στο studio, εξορμήσεις σε grand tours της νέας εποχής, διαπροσωπικές σχέσεις ανάμεσα σε διδάσκοντες και διδασκόμενους με βάση την αρχιτεκτονική την ίδια...

Ένα βασικό θέμα που προέκυψε από τη συζήτηση που ακολούθησε ήταν και αυτό της εκπαίδευσης στην αρχιτεκτονική: του τρόπου που γίνεται, του τι περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα σπουδών, του τι είναι αναγκαίο και τι περιττό.

Το πώς διδάσκεται η Αρχιτεκτονική είναι ένα ερώτημα που έχει τεθεί. Λύση, μια και μοναδική δεν έχει βρεθεί, ούτε και έχει τεθεί ως στόχος. Θα μπορούσαμε όμως όλοι να συμφωνήσουμε στη συνέχεια αυτής της συζήτησης που έρχεται κι επανέρχεται. Ίσως οι “Τετάρτες Βράδυ” της Ξάνθης και οι αντίστοιχες των άλλων σχολών, να μπορέσουν να βρουν ένα διαδικτυακό χάραμα.

Του Κωστή Κεβεντσίδη-Αρχιτέκτονα, διδ. (407/80) ΔΠΘ

Σχετικά:
ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ
Το εκπαιδευτικό κληροδότημα του Frank Lloyd Wright. (παραδείγματα καταφυγίων)
Του Άρη Γεωργίου, Καθ. Αρχιτεκτονικής, Taliesin