220.14 Αναιρώντας τον εγκλεισμό

Φοιτήτριες: Καραβασίλη Αδαμαντία, Μαυροειδή Άλκηστις
Επιβλέποντες καθηγητές: Βοζάνη Αριάδνη, Καραδήμας Κωνσταντίνος
Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
Ημερομηνία Υποστήριξης: 31 Ιουλίου 2014

Βασικός στόχος είναι η ενσωμάτωση των κέντρων σωφρονισμού στο κοινωνικό σύνολο, και όχι ο αποκλεισμός τους, με τη συγκεκριμένη προσέγγιση να αποτελεί το πείραμα για την εξάπλωση πιο ανθρώπινων συνθηκών έκτισης των ποινών σε όλη την ελληνική επικράτεια.

Τα σωφρονιστικά καταστήματα αποτελούν ένα κομμάτι της σύγχρονης κοινωνίας  που χρήζει ιδιαιτέρως της  προσοχής μας. Ο λόγος είναι πως αντιμετωπίζονται σαν ξένο σώμα μέσα στο σύνολο, τόσο από κοινωνικής όσο και από αρχιτεκτονικής απόψεως. Συνεπώς, η μελέτη του θέματος αυτού στηρίζεται στην πεποίθηση ότι με την αναθεώρηση και την επεξεργασία της μορφής και της λειτουργίας των σωφρονιστικών ιδρυμάτων, μπορεί κανείς να συνεισφέρει στην επαναφορά τους ως ζωντανά σώματα σε μία κοινωνία και μέσω αυτών να επιτυγχάνεται αποτελεσματικότερα ο σωφρονισμός και η επανένταξη των τροφίμων.

 

 

«Δεν μπορεί κανείς να εκπαιδεύσει έναν άνθρωπο για την ελευθερία υπό συνθήκες εγκλεισμού.»

Sir Alexander Peterson

Ουσιαστικά, το βασικό ζήτημα που επαναπροσδιορίζουμε είναι η έννοια του εγκλεισμού. Ο εγκλεισμός, δηλαδή η στέρηση της ελευθερίας ως μέσο επιβολής τιμωρίας και απόδοσης δικαιοσύνης, συναντάται στις κοινωνίες ήδη από την αρχαιότητα. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις αποτελεί σκληρό μέτρο και κυρίως αναποτελεσματικό ως προς το σκοπό του (σωφρονισμός), κυρίως όταν δεν συνοδεύεται από την κατάλληλη διαδικασία σωφρονισμού και επανένταξης. Μεγάλη σημασία πρέπει να δίνεται και στην ψυχολογία του εγκλείστου καθώς δεν παύει να αποτελεί ένα μέλος της κοινωνίας που οφείλει να κατανοήσει το λάθος της παραβατικής του συμπεριφοράς και να επανενταχθεί στο σύνολο της κοινωνίας. Ένα τέτοιο θέμα πρέπει να προσεγγίζεται πάντα όχι μόνο με σχεδιαστική αλλά και κοινωνική ευαισθησία.

 

 

Έτσι, δύο υπήρξαν οι βασικοί άξονες της αντιμετώπισης του θέματος σχεδιαστικά αλλά και λειτουργικά: ο χρόνος και το όριο.

ο χρόνος
Από τα σημαντικότερα ζητήματα στη ζωή ενός κρατούμενου είναι η αξιοποίηση του χρόνου του κατά τη διάρκεια της έκτισης της ποινής του. Σύμφωνα με τους ψυχολόγους, ο χρόνος ενός κρατούμενου χωρίζεται στον φυσικό, τον κοινωνικό και τον ψυχολογικό χρόνο. Φυσικός είναι ο χρόνος της καθημερινότητας, που γεμίζει με δραστηριότητες και υποχρεώσεις, κοινωνικός ο χρόνος που αφορά κοινωνικά ζητήματα και τη συμμετοχή του κρατούμενου σε κοινωνικές διαδικασίες και ψυχολογικός ο χρόνος που ο κρατούμενος φαντάζεται τον εαυτό του μετά την αποφυλάκισή του, ενταγμένος πλέον ξανά στην κοινωνία. Με τη σημερινή μορφή των φυλακών, ο ψυχολογικός χρόνος σχεδόν μηδενίζεται και ο κρατούμενος αδυνατεί να δει τον εαυτό του ως μέλος της κοινωνίας ξανά. Η ενασχόληση με δραστηριότητες που θα του εξασφάλιζαν την αίσθηση αλλά και τη δυνατότητα της επανένταξης έχουν μειωμένο ρόλο και αδυνατούν να χτίσουν την αυτοπεποίθηση που απαιτείται στην ψυχολογία του. Έτσι, τα προγράμματα που θα υλοποιηθούν στο συγκεκριμένο σωφρονιστικό κέντρο έχουν ως στόχο όχι μόνο την μείωση του ποσοστού που επιστρέφει στις φυλακές (reoffending) αλλά την πραγματική ενσωμάτωση στην κοινωνία αργότερα μέσω της εξειδίκευσης αλλά κυρίως της αίσθησης στην ψυχολογία του ατόμου ότι θα είναι ενεργό και χρειαζούμενο μέλος στην κοινωνία μετά την αποφυλάκισή του. Τα προγράμματα αυτά έχουν ως βάση κυρίως τις αγροτικές εργασίες και ό,τι αφορά την παραγωγή προϊόντων σχετικών με αυτές, αλλά και εργασίες εξειδίκευσης και χειροτεχνίας, καθώς και σχολείο Β' ευκαιρίας.

το όριο
Από τα βασικότερα χαρακτηριστικά μιας φυλακής, αν όχι το πιο σημαντικό, είναι το όριό της.  Με τις φυλακές σήμερα να μοιάζουν φρούρια, με τριπλούς τοίχους έως και 6 μέτρα ψηλούς και κονσερτίνα στην περίμετρό τους, οι κρατούμενοι νιώθουν εντελώς αποκομμένοι από το εξωτερικό περιβάλλον. Αυτό τους καθιστά αυτόματα και εξ ορισμού "επικίνδυνους" για το κοινωνικό σύνολο, γεγονός υπερβολής και μισανθρωπισμού σε πολλές από τις περιπτώσεις κρατούμενων. Εδώ, το όριο απουσιάζει ως ένδειξη εμπιστοσύνης στο πρόσωπο των κρατούμενων αλλά και στη λειτουργία του εσωτερικού προγράμματος του κέντρου σωφρονισμού, στη βάση της πεποίθησης ότι οι κρατούμενοι δεν έχουν λόγο να δραπετεύσουν όταν η παρουσία τους εκεί δεν αποτελεί μέσο βασανισμού και εξευτελισμού, αλλά μια διαδικασία μέσω της οποίας θα επαναπροσδιορίζουν τις αξίες τους και θα προετοιμαστούν για να επιστρέψουν στην κοινωνία. Σε αυτή την εμπιστοσύνη, συμβάλλει όχι μόνο η θετική επίδραση της απασχόλησης και της εργασίας των κρατούμενων στα προγράμματα, αλλά και η αντιμετώπισή τους στο εσωτερικό της κοινότητας αυτής. Με την ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης, συνεργασίας και αμοιβαίου σεβασμού, μεταξύ των τροφίμων αλλά και των τροφίμων και των εργαζόμενων, αυτό το κέντρο σωφρονισμού δεν θα αποτελεί πλέον ένα ασφυκτικό περιβάλλον με μόνο στόχο την απόδραση.

ο τόπος και οι τρόφιμοι
Το εναλλακτικό αυτό κέντρο τοποθετείται στο Βόλο, σε ένα οικόπεδο λίγο έξω από το χωριό Αϊδίνι, όπου βρίσκεται και το ΑΣΚΑ Κασσαβέτειας. Εκεί, είχε ήδη ξεκινήσει η κατασκευή μιας ακόμα φυλακής, η οποία είχε σταματήσει με την ολοκλήρωση του περιμετρικού τείχους. Η τοποθεσία και το κλίμα ευνοούν απόλυτα τη λειτουργία του κέντρου ως ανοιχτό αγροτικό κέντρο σωφρονισμού και επιτρέπουν όλες τις αγροτικές διαδικασίες που προβλέπονται, όπως και την πιθανή συνεργασία του εναλλακτικού κέντρου με τις γύρω μονάδες αγροτικής παραγωγής αλλά πιθανώς και με το ΑΣΚΑ.

 

 

Οι τρόφιμοι έχουν επιλεχθεί να είναι γυναίκες, ανήλικες και ενήλικες, και ενδεχομένως μητέρες με τα παιδιά τους· ένας πληθυσμός κρατούμενων που έχει αφεθεί στο περιθώριο καθώς δεν υπάρχουν επαρκείς και ικανοποιητικές εγκαταστάσεις στα κτίρια των φυλακών της ελληνικής επικράτειας για την κράτησή τους. Οι γυναίκες που έχουν δικαίωμα να εκτίσουν την ποινή τους εδώ είναι όσες δεν καταδικάστηκαν για κάποιο έγκλημα βίας απέναντι σε συνανθρώπους τους, αλλά και όσες έχουν εκτίσει μέρος της ποινής τους σε άλλα κέντρα κράτησης και έχουν επιδείξει καλή διαγωγή.

σχεδιαστική προσέγγιση
Βασικό ρόλο στο σχεδιασμό του συγκροτήματος παίζει η χρήση των τοιχείων. Η σημασία τους επαναπροσδιορίζεται έτσι ώστε ο τοίχος που προηγουμένως χώριζε, τώρα να σηματοδοτεί· χωρικές ενότητες, εισόδους, σύνολα συγκροτημάτων, χώρους συγκεντρώσεων. Ο χώρος οργανώνεται έτσι που να προσφέρει διαβαθμίσεις στην ιδιωτικότητα των τροφίμων και στις ομάδες δράσης τους. Οι χώροι διαμονής τους είναι σε άμεση επαφή με τους χώρους καλλιέργειας, ώστε υπεύθυνοι για αυτούς να είναι οι τρόφιμοι καθ'όλη τη διάρκεια της ημέρας, σε άμεση πρόσβαση από τον προσωπικό τους χώρο. Οι μονάδες της διαμονής παρέχουν διαφορετικά δωμάτια ανάλογα με την ιδιότητα του τροφίμου και συλλογικούς χώρους για κοινές δραστηριότητες. Η μεγάλη πλατεία στο κέντρο της σύνθεσης αντιπροσωπεύει το άνοιγμα του κέντρου στον έξω κόσμο και τη δυνατότητα εισροής κόσμου και δραστηριότητας σε αυτό, όπως και τη δυνατότητα συγκέντρωσης όλων των τροφίμων σε αυτό το μεγάλο προαύλιο με στόχο την ενίσχυση της συλλογικής δράσης, αναψυχής και επικοινωνίας.

 

[λεζάντα: κάτοψη της οργάνωσης κάποιων από τους χώρους διοίκησης στο Γ (κατοικίες σωφρονιστικών υπαλλήλων, επισκεπτήρια, διοίκηση, αναρρωτήριο, χώροι ψυχοθεραπευτικής υποστήριξης)]

 

[λεζάντα: διαμήκης τομή, εσωτερική και εξωτερική όψη της οργάνωσης των παραπάνω χώρων]

 

[λεζάντα: κάτοψη των χώρων διαμονής των τρόφιμων μητέρων και των παιδιών τους - φαίνονται οι κοινόχρηστοι ισόγειοι χώρι και οι παραλλαγές στα δωμάτια με βάση των αριθμό των παιδιών ή την συγκατοίκηση 2 μητέρων]

 

[εγκάρσιες τομές στους χώρους διαμονής των μητέρων]

 

[διαμήκεις τομές και όψη των χώρων διαμονής των μητέρων]

 

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.