Green In-Flows : Ουτοπία ή Ευτοπία?

Ψυχογεωγραφικός χάρτης μίας εισ-ροής.

Η αρχιτεκτονική είναι ο πιο απλός τρόπος για ν' αρθρώσουμε το χρόνο με το χώρο, να ρυθμίσουμε την πραγματικότητα, να πλάσουμε όνειρα, να πετύχουμε όχι μόνο πλαστικές αρθρώσεις και ρυθμούς που εκφράζουν μια πρόσκαιρη ομορφιά, αλλά και μία διαμορφωτική ρύθμιση που εγγράφεται στην αιώνια καμπύλη των ανθρωπίνων επιθυμιών και των προόδων που έχουν γίνει προς την πραγμάτωσή τους.Guy Debord, Ιnternationalle Situationniste, Το Ξεπέρασμα της Τέχνης, Ντοκουμέντα πριν από την ίδρυση της Κ.Δ., Γιάννης Ιωαννίδης(μτφρ), Ύψιλον, Αθήνα, 1999

A.why green?
Ζούμε σε μία εποχή όπου βιώνουμε μία διαρκή μετάλλαξη της κοινωνίας, η οποία έχει τις ρίζες της στη βιομηχανική επανάσταση. O παγκόσμιος πληθυσμός τριπλασιάστηκε μέσα σ' έναν αιώνα και τα τελευταία 60 χρόνια το 50% του πληθυσμού της γης ζει σε πόλεις, ένα ποσοστό που ολοένα αυξάνεται. Αυτή η υπερπυκνότητα σε πληθυσμό και σε υποδομές δημιούργησαν μία αρχιτεκτονική συμφόρησης - μία κουλτούρα συμφόρησης, τη μητρόπολη.

 

"Η κουλτούρα της συμφόρησης".

 

Όλοι γνωρίζουμε τί είναι η μητρόπολη, ένας ζωντανός οργανισμός με ασαφή όρια, χωρικά και κοινωνικά, που διαρκώς μεγαλώνει. Μετά τη μητρόπολη ήρθε η μετάπολη και μετά η διάχυτη πόλη[1], όμως τα προβλήματα που χαρακτηρίζουν την κατοίκηση σ' ένα τέτοιο μέρος είναι πολυδιάστατα και παραμένουν, ανεξαρτήτως ορισμού. Οι κοινωνικές σχέσεις δεν συγκροτούνται πλέον με βάση τις αξίες του προμητροπολιτικού τοπίου, αλλά ρυθμίζονται και παράγονται με τον τρόπο που το σύγχρονο πολιτικό - οικονομικό πρότυπο ορίζει

 

"Δίκτυο τύπου Crystaller με ιεραρχική δομή των πόλεων", "«Μεταπολιτικό» δίκτυο με επίκεντρα".

 

Ο αστός του 20ου αιώνα στα μάτια του Walter Benjamin που περιγράφει τον πλάνητα[2] του Beaudelaire, είναι ένας άνθρωπος, που χωρίς ψυχή περιφέρεται μέσα στην πόλη και ανήκει σε μία άμορφη μάζα περαστικών, ο blasé[3] του Simmel τριγυρνάει αδιάφορος και νευρικός ψάχνοντας κάτι να τον συγκινήσει. Την ίδια εποχή, ο Adorno και ο Horkheimer, πρσπαθούν να διερευνήσουν το λόγο για τον οποίο δε μπόρεσε ο δυτικός πολιτισμός, παρά την επιστημονική και τεχνολογική πρόοδό του, να κτίσει ένα κόσμο απαλλαγμένο από την πείνα, τον πόλεμο, τη δυστυχία και την καταπίεση. Η απάντηση γι' αυτούς σχετίζεται με την παρακμή της θεωρητικής συνείδησης, και την εδραίωση της κυριαρχίας της υλικοτεχνικής προόδου πάνω στη φύση. Η έννοια της προόδου μεταλλάσσεται και γίνεται μέσο καταδυνάστευσης και χειραγώγησης πρωτίστως της σκέψης και κατ' επέκταση της ζωής.

Είναι γεγονός πως «Τα σοβαρότερα προβλήματα της σύγχρονης ζωής προέρχονται από τη δυσκολία του ατόμου να διατηρήσει την αυτονομία και την ατομικότητά του απέναντι στις συνθληπτικές κοινωνικές δυνάμεις, την ιστορική κληρονομιά, τον περιβάλλοντα πολιτισμό και τη διαδικασία της καθημερινής ζωής» G.Simmel,"Πόλη κ' Ψυχή", Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος (μτφρ.), Έρασμος, Αθήνα, 1993.σ.13

Μία από τις μεγάλες συνέπειες που προκύπτουν από τη συνύπαρξη σε αυτήν την κλίμακα είναι η έλλειψη σε ζωτικό χώρο, πράγμα το οποίο συνάδει και με την έλλειψη πρασίνου. Σήμερα, είτε λόγω της γενικής οικονομικής πολιτικής, είτε της έλλειψης πολεοδομικού σχεδιασμού, οι πόλεις αναπτύσσονται άναρχα και επιβλητικά και η φύση έχει περιοριστεί σε νησίδες που σώζονται σε μία θάλασσα κτισμάτων όπως αναφέρει και ο Παύλος Λέφας στο ‘Χωρίς Όρια : οι αχανείς εκτάσεις των αθηναϊκών προαστίων'. Tο φυσικό αντικαθίσταται από το τεχνητό με αποτέλεσμα ο άνθρωπος πολλές φορές να μη διαχωρίζει εύκολα το αληθινά φυσικό από τα υποκατάστατα[4].

 

«Σύγκριση ποσοστών πρασίνου και ποδηλατοδρόμων στην Αθήνα-Ευρώπη».

ο άνθρωπος έχει δαμάσει τη φύση κατά τέτοιο τρόπο, όπου βιώνει τα αποτελέσματα της άγριας αστικής ζωής ατόφια. Μurray Bookchin, Τα όρια της πόλης, Γιώργος Νταλιάνης (μτφρ.), Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα, 1979

 

«artificial mother nature».

 

Επιπλέον, για τις ανάγκες της παραπάνω διαδικασίας, ολοένα και περισσότερο καταστρέφουμε το χώρο στον οποίο ζούμε, ρίχνοντας σε μία καθολική φθορά και το τελευταίο προπύργιο, του περιβάλλοντος. Η ατμόσφαιρα διαρκώς μολύνεται και οι τάσεις μαρτυρούν καταστροφικής σημασίας συνέπειες για ολόκληρο το οικοσύστημα.

 

«Dejected Monster, Jason Gurley».

 

But what really is a metropolis?
«Οι πόλεις είναι κάστρα της ελευθερίας, εστίες της ελευθερίας»Jean luc Pinol

Η λέξη «μητρόπολη» είναι ελληνική και προέρχεται από τις λέξεις «μήτρα+πόλη», είναι, λοιπόν, εξ' ορισμού ο χώρος που εκκολάπτονται οι αξίες, οι ιδέες, ο πολιτισμός και η επιστήμη. Το μέρος όπου η δημιουργία και η τέχνη βρίσκονται στο ζενίθ. Για ποιό λόγο, λοιπόν, θα πρέπει να βιώνουμε μόνο την αρνητική της υπόσταση? Για ποιό λόγο δεν μπορούν οι μητροπόλεις να γίνουν βιώσιμες, όμορφες και υγιεινές?

 

«The metropolis of Tomorrow», Hugh Ferriss, 1929.

 

Ιστορικά, πολλοί πολεοδόμοι και αρχιτέκτονες συνειδητοποίησαν το πρόβλημα και έψαξαν για τρόπους επαναφοράς της φύσης κοντά στον άνθρωπο και μέσα στην πόλη, αναδιαμορφώνοντας ταυτόχρονα τις διαδικασίες παραγωγής κι εργασίας. Όλοι γνωρίζουμε για την Broadacre City του Frank Lloyd Wright, την Contemporary city του Le Corbusier ή την Garden City του Ebenezer Howard. Κοινός παρονομαστής όλων αυτών, ότι μιλούσαν για περιορισμένο αριθμό ατόμων και οργάνωση σε κοινότητες[5] σε αρμονία με το φυσικό περιβάλλον.

B) Why Ιn-flows
H στρεβλή ανάπτυξη της πόλης, δημιουργεί και ανακολουθίες στην αστική δομή, πράγμα το οποίο επιδρά και στις πράσινες περιοχές. Ο δημόσιος χώρος γνωρίζει μία ποιοτική μετάλλαξη η οποία μετασχηματίζει το συλλογικό υποσυνείδητο αλλά και συνειδητό, δίνοντάς του χαρακτηριστικά όπως η παθητικότητα, η απομόνωση και η αποξένωση. Ο Guy Debord στα 1968 απέναντι στους αποξενωμένους και φοβισμένους πολίτες θα σπεύσει να αντιπροτείνει τον παίζων άνθρωπο (homo ludens[6]), ο οποίος απαλλαγμένος από τις μικροαστικές αντιλήψεις και τα νεύρα ζει την ημέρα του περιπλανώμενος, παίζοντας, ελεύθερα και συνδημιουργεί με τους γείτονές του τη δική του ζωή.

A green grid...
Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να δούμε ξεχωριστά αλλά και συνολικά -ταυτόχρονα- διαφορετικές περιοχές της πόλης και να τις αντιμετωπίσουμε ως συνοικίες - μικρές κοινότητες. Oι πράσινοι χώροι σε μία πόλη είναι τόποι συνεύρεσης, κοινωνικοποίησης, παιχνιδιού, δημιουργίας, έρωτα, αλληλεγγύης αλλά και αποδοτικότερης εργασίας. Ένας εργαζόμενος που κατοικεί σ' ένα υγειές-πράσινο περιβάλλον, είναι πάντα πιο αποδοτικός και πιο συγκροτημένος. Επίσης, προσφέρουν μία διαφορετική αισθητική, οξυγόνο, πιο καθαρή ατμόσφαιρα, φυσικά υλικά, κήπους, playgrounds, ενώ δίνεται η δυνατότητα καλλιέργειας της τροφής σε μικρή κλίμακα ανά ομάδες, όπου είναι εφικτό.

Η αλλαγή περιβάλλοντος φέρνει στην επιφάνεια καινούριες συναισθηματικές καταστάσεις, που αρχικά τις νιώθουμε παθητικά και στη συνέχεια καθώς μεγαλώνει η συνείδηση, καταφέρνουν ν'αντιδράσουν εποικοδομητικά. Τευχος 3 I.S., Ιnternationalle Situationniste, Το Ξεπέρασμα της Τέχνης., Γιάννης Ιωαννίδης(μτφρ), Ύψιλον, Αθήνα, 1999

 

«Geen in-flows" M.M.Siouti.

 

Εισροές από πάρκα, πεζόδρομους, ποδηλατόδρομους, κήπους και λαχανόκηπους που εντάσσονται στον αστικό ιστό σε μία nonstop ροή και γίνονται κομμάτι του, θα μπορούσαν να εξυπηρετούν λειτουργίες της πόλης αλλά και να είναι τόποι απλής περιπλάνησης, μέσα από διαδρομές δίχως αρχή και τέλος. Η φύση δεν εμφανίζεται πια υπολειμματικά και αποσπασματικά-ως ξένο σώμα, όπως συνήθως συμβαίνει, αλλά μαζί με την πόλη ως ένας ενιαίος ζωντανός οργανισμός. Σε αυτόν τον ζωντανό οργανισμό, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για συμμετοχή, διάδραση και επαφή με την αληθινή φύση αλλά και τον συνάνθρωπο. Δημιουργούνται οι συνθήκες του βιώματος, και η ψυχογεωγραφία είναι εφικτή.

Ανάμεσα στa ψηλά κτίρια, συνεχή κομμάτια φύσης μπορούν να δημιουργήσουν καταστάσεις 2 ταχυτήτων. Τα δένδρα -και η νέα βιοποικιλότητα που προσφέρουν- απορροφούν τους ήχους και περιορίζουν την οπτική ρύπανση. Στο τέλος, η φύση εισβάλλει - εισρέει παντού στη ζωή του αστού, μαθαίνοντάς τον ποιά είναι και ποιό μέρος καταλαμβάνει ο καθένας στο ευρύτερο οικοσύστημα.

Περιβαλλοντικά, τα πλεονεκτήματα θα είναι πολλά. Δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για αμιγώς βιοκλιματικές προσεγγίσεις και συστηματοποίηση των εναλλακτικών πηγών ενέργειας. Ενώ μακροπρόθεσμος στόχος είναι η πλήρης ανεξαρτητοποίηση από παραδοσιακές πηγές ενέργειας οι οποίες αποδεικνύονται ρυπογόνος. Οι «Πράσινες» πόλεις αποτελούν την εκκίνηση για ‘sustainability' και αυτάρκεια σε ενεργειακό επίπεδο. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσε μακροπρόθεσμα να δημιουργηθεί ένας τεράστιος πράσινος ιστός που θα κάλυπτε όλη την πόλη. Κατέχουμε τη γνώση, έχουμε την τεχνολογία, το μόνο που μένει είναι η μετάβαση.

Έκανα αυτό το project το 2008, χωρίς να γνωρίζω τί θα επακολουθήσει μέχρι το 2011. Από τότε μέχρι και σήμερα τα περιβαλλοντικά αλλά και κοινωνικά προβλήματα αντί να μειώνονται αυξάνονται. Αυτή τη στιγμή, η Ελλάδα διανύει μία εποχή μίας μεγάλης όχι μόνο οικονομικής αλλά και κοινωνικής κρίσης. Αυτή η κρίση δεν αφορά μόνο την Ελλάδα αλλά σαν ντόμινο αρχίζει να απασχολεί όλη την Ευρώπη, την Αμερική και την Ασία. Βρισκόμαστε, λοιπόν, σε μία κατάσταση όπου ο οι αρχιτέκτονες καλούνται να δώσουν λύσεις σε πρακτικό και εννοιολογικό επίπεδο, αποδίδοντας και την πρέπουσα σημασία στον δημόσιο χώρο, αφού ως μέσο συζήτησης, διάδρασης και αλληλοβοήθειας, προσλαμβάνει μεγαλύτερη σημασία από ποτέ.

Is this a Utopia?
ουτοπία : oυ + τόπος = μη τόπος
ευτοπία : ευ + τόπος = καλός - ευτυχισμένος τόπος
Στα ελληνικά η λέξη ουτοπία απέχει μόνο ένα γράμμα από τη λέξη ευτοπία -που σημαίνει ευτυχισμένος τόπος. Το όνειρο ξεκινάει από την πραγματικότητα και πραγματώνεται σ' αυτήν.

 

της Μέλανι Μαρία Σιούτη

Πηγές εικόνων
- Ψυχογεωγραφικός Χάρτης μίας Ροής (in-flow), Μέλανι - Μαρία Σιούτη
- Rem Koolhaas "Η κουλτούρα της συμφόρησης", Γ. Αίσωπος(μτφρ), («Life in the Metropolis or The Culture of Congestion», Architectural Design 47, αρ. 5, Αύγουστος, 1997)
- "Δίκτυο τύπου Crystaller με ιεραρχική δομή των πόλεων"3."«μεταπολιτικό» δίκτυο με επίκεντρα", Άσπα Γοσποδίνη, Ηλίας Μπεριάτος, Τα νέα αστικά τοπία και η ελληνική πόλη, Κριτική, Αθήνα, Μαϊος, 2006, σελ. 107
- Διαγράμματα ποσοστών πρασίνου και ποδηλατοδρόμων στην Ευρώπη, Σιούτη Μαρία Μέλανι, Σεπτέμβριος 2011
- Artificial Mother Nature, 2005, http://ifected.devianart.com/
- Dejected Monster, Jason Gurley http://my.qoop.com/store/Jason-Gurley-9667377954444676/Dejected-Monster-copy-jpg-qpps_126186230142138/
- he metropolis of Tomorrow, Hugh Ferriss, 1929, http://www.mexicanpictures.com/headingeast/2006/03/metropolis-of-tomorrow.html
- "Green In-Flows", Σιούτη Μαρία Μέλανι, σχεδιάγραμμα, Σεπτέμβριος 2011

Παραπομπές
[1] Σχετικά με τη ροή «μητρόπολη-μετάπολη-διάχυτη πόλη» υπάρχει εκτενής ανάλυση στην ερευνητική εργασία: : Σιούτη Mαρία-Μέλανι, «Άνθρωπος - Πόλη - Φύση», ενότητα Δ, Πανεπιστήμιο Πατρών, 2007,σελ. 126.
[2] «Ορισμένα μοτίβα στον Beaudelaire» στο βιβλίο W. Benjamin, Σαρλ Μπωντλαίρ: Ένας λυρικός στην ακμή του καπιταλισμού, Κώστας Λιβιεράτος, Λευτέρης Αναγνώστου (επιμ.), Γιώργος Γκουζούλης (μτφρ.), Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1994, σελ. 167.
[3] Georg Simmel, Πόλη και Ψυχή, Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος (μτφρ.), Έρασμος, Αθήνα, 1993.
[4] Aναφορά στη Δ ενότητα, ερευνητική εργασία, Σιούτη Mαρία-Μέλανι, «Άνθρωπος - Πόλη - Φύση», ενότητα Δ, Πανεπιστήμιο Πατρών, 2007.
[5] Aναφορά στη Γ ενότητα, ερευνητική εργασία, Σιούτη Mαρία-Μέλανι, «Άνθρωπος - Πόλη - Φύση», Πανεπιστήμιο Πατρών, 2007.
[6] Homo ludens: παίζων άνθρωπος, έννοια που αναφέρεται στο Ιnternationalle Situationniste, Το Ξεπέρασμα της Τέχνης., Γιάννης Ιωαννίδης(μτφρ), Ύψιλον, Αθήνα, 1999.