«Δόμηση εκτός σχεδίου» στη Λευκάδα

Η έντονη τουριστική ανάπτυξη των τελευταίων δεκαετιών στις νησιωτικές περιοχές της χώρας μας, η οποία έγινε χωρίς κανένα σχέδιο, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση αντιλήψεων και νοοτροπιών γύρω από θέματα ανάπτυξης και τρόπου ζωής, οι οποίες οδήγησαν στην απαξίωση του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, στην περιθωριοποίηση της τοπικής δόμησης που είχε αναφορά στην ανθρώπινη κλίμακα και τον τοπικό πολιτισμό, την αστικοποίηση μεγάλων παράκτιων ζωνών με ταυτόχρονη εγκατάλειψη των ορεινών παραδοσιακών οικισμών, την τουριστικοποίηση και τυποποίηση για εύκολη κατανάλωση της τοπικής παράδοσης και του πολιτισμού και τέλος τη δραματική υποχώρηση των παραδοσιακών δραστηριοτήτων του πρωτογενούς τομέα, καθώς κάθε κομμάτι καλλιεργήσιμης γης παραδίδεται σαν οικόπεδο βορά στο μαζικό τουρισμό.

Άραγε ποιο μπορεί να είναι το μέλλον ενός τόπου που έχει παραδοθεί άνευ όρων στον τουρισμό εξοβελίζοντας όλες τις άλλες αναπτυξιακές του δυνατότητες και μάλιστα με τη δημιουργία και υπόθαλψη συνθηκών τέτοιων που δεν προσελκύουν τον αληθινό τουρισμό που σημαίνει περιήγηση, ανακάλυψη, σεβασμό στον τόπο και αναζήτηση της ψυχής του, αλλά τον εύκολο τουρισμό της κατανάλωσης του τόπου, του φυσικού του πλούτου και των ανθρώπων του;

Προσπαθώντας να απαντήσουμε στο παραπάνω και να προστατεύσουμε το περιβάλλον μας υιοθετήσαμε ως εργαλεία τον έλεγχο δια του Νόμου και τη χρήση ενός άκρως δύσχρηστου και αναποτελεσματικού εργαλείου (ΓΟΚ) το οποίο αντί να ανοίγει τους δρόμους για δημιουργία σε βιώσιμη και αειφόρο βάση προσπαθεί να υποτάξει, καθοδηγήσει και επιβάλει συγκεκριμένες προαποφασισμένες λύσεις. Ο θάνατος της ελπίδας και των κινήτρων για προβληματισμό και συνεισφορά στις επόμενες γενεές αλλά και για την ανάπτυξη της ίδιας της Τέχνης και Επιστήμης της Αρχιτεκτονικής.

Η φιλοσοφία στην οποία αναπτύσσεται ο ΓΟΚ είναι βασισμένη στον ολοκληρωτικό τρόπο σκέψης υιοθετώντας όχι μια διαδικασία προβληματισμού και συνδιαλλαγής προς ένα αποτέλεσμα του οποίου η μορφή θα αναπτυχθεί σύμφωνα με την προσέγγιση του προβλήματος από το μελετητή αλλά μια προσπάθεια πάταξης οποιασδήποτε απρόσμενης 'συμπεριφοράς' από τον δημιουργό.

Είναι ουσιαστικό και απαραίτητο να παραδεχθούμε ότι η παραπάνω προσέγγιση είναι απαραίτητη με σκοπό τη διασφάλιση του δημόσιου συμφέροντος από τη στιγμή που το Ελληνικό Κράτος επιτρέπει οι αρχιτεκτονικές μελέτες να παράγονται από μη αρχιτέκτονες, μελετητές δηλαδή που δεν έχουν εκπαιδευτεί και δεν έχουν διδαχτεί τρόπους προσέγγισης και αντιμετώπισης των προβλημάτων που ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός καλείται να επιλύσει.

Ο 'ασφαλής' ολοκληρωτισμός της μηχανικής σκέψης και λογικής όμως, εντελώς παράλογος αλλά υπαρκτός, μπορεί να πάρει και μορφές φαινομενικά αντίθετες από αυτές που καταστρέφουν το περιβάλλον (οικοφασισμός / απαγόρευση δόμησης). Αλλά το αποτέλεσμα θα είναι εντέλει το ίδιο. Αργά η γρήγορα ο ολοκληρωτισμός έχει μια μοναδική τάση να είναι καταστροφικός - διαλυτικός, αφού αντιφάσκει στην ίδια τη φύση του Είναι που είναι διαλεκτική συνύπαρξη. 

Η μηχανή είναι αποτέλεσμα του ανθρώπινου νου. Δεν υπάρχει στη φύση αυτούσια παρά μόνο μέσα από τον άνθρωπο. Ο εξωτερικός (κακόηχος) θόρυβος που παράγει αντανακλά τη μηχανική-γραμμική-ολοκληρωτική σκέψη και τον εσωτερικό θόρυβό της (μιας συγκεχυμένης και δυσαρμονικής - αντισυνυπαρκτικής δηλαδή, λειτουργίας του ανθρώπινου νου). 

Ο οποιοσδήποτε ολοκληρωτισμός δεν μπορεί παρά να έχει ένα καταστροφικό και διαλυτικό-αποσυνθετικό αποτέλεσμα ακόμη και σε 'κείνον που τον εφαρμόζει στην πράξη. Η αιτία βρίσκεται ότι αντιφάσκει στο δομικό στοιχείο της Ζωής και του Είναι και άρα υπονομεύει τα ίδια τα θεμέλια στα οποία και αυτός στέκεται.

Ένα κατεξοχήν αποτέλεσμα της μηχανής είναι η ομοιομορφία του παραγόμενου προϊόντος κάτι που δεν παρατηρείται στη φύση που είναι πραγματικά μια έκρηξη ποικιλότητας. Αντανακλά κι αυτό, τον ολοκληρωτισμό της νοητικής αφαίρεσης των ποικίλων διαφοροποιήσεων των όντων όπως υφίστανται στην πραγματικότητα και η αντιμετώπισή τους ως λειτουργίες-εργαλεία. Η κοινή γνώμη, τα κοινά κυρίαρχα πρότυπα ζωής, οι τελετουργικές κοινές και κενές σκέψεις και πράξεις είναι ενδεικτικά της μηχανικής αντίληψης. 
Η μηχανή απολιθώνει τη ζωή αφαιρώντας την στην ουσία, τη μετα-ποιεί όπως η Μέδουσα στο μύθο του Περσέα. Τα έβλεπε όλα με το ίδιο πνεύμα που βλέπει τη ζωή και ο σημερινός μας πολιτισμός απολιθώνοντάς τα, πτωματοποιώντας τα (εξού και η αισθητική δυσαρμονία των βιομηχανικών προϊόντων). Στην ουσία η μηχανική σκέψη αποσυνθέτει.  (1)

Παρόλο που, σύμφωνα με τα παραπάνω, δεν πιστεύουμε ότι η προσπάθεια Νομοθεσίας που βρίσκεται εν ισχύ  μπορεί να επιδιορθώσει τη λαθεμένη αντίληψη της Ελληνικής κοινωνίας, στην οποία βασίζεται ο τρόπος 'ανάπτυξης μας, ή να αποσοβήσει την καταστροφή του εναπομείναντος φυσικού περιβάλλοντος ή την ανάπτυξη των μικρότερων πόλεων στα πρότυπα της Αθήνας, η βελτίωση του παρόντος νομοθετικού πλαισίου είναι δυνατή με απλές παρεμβάσεις που περιγράφονται στο παρακάτω κείμενο (σελ 72).
Η παρουσιαζόμενη πρόταση προτείνεται ως λύση προσωρινή (παυσίπονο) μέχρι την πραγματοποίηση του βασικού στόχου επαναφοράς μας στην κοινή λογική, ενός ΓΟΚ ο οποίος βασίζεται στην δημιουργία δομημένου περιβάλλοντος μέσω εργασίας επιστημόνων-μελετητών βασιζόμενης στο πεδίο γνώσης και  εκπαίδευσης του κάθε μηχανικού και στη συνεργασία μεταξύ των διαφόρων ειδικών επί της παραγωγής δομημένου περιβάλλοντος, η οποία θα βασίζεται στον ευκρινή  καταμερισμό και αναγνώριση του ιδιαίτερου ρόλου και ευθύνης του καθένα μας και στο σεβασμό και προστασία όχι μόνο της ιδιαίτερης επιστημονικής επάρκειας των μελετητών, αλλά της τιμής και υπόληψής της επιστήμης στη χώρα μας, της επιστημονικής δημιουργίας και προσφοράς, κατ' επέκταση, της τιμής και υπόληψης της χώρας μας και της κοινωνίας μας της ίδιας.

Σημείωση: το κείμενο δημοσιεύτηκε στην περιόδικη έκδοση "ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ" Τεύχος 69 - Mάιος/Ιούνιος 2008  και παραχωρήθηκε για αναδημοσίευση από το συγγραφέα.


Κώστας Γράψας
MPhil αρχιτέκτων (Cambridge)

(1) Άρθρο Γιώργου Μαυρουλέα, πολιτικού επιστήμονα Μέλος της Μ.Κ.Ο. Σόλων