(191.11) Κατασκευαστική ανάλυση του αρχοντικού Κυρνάσιου στο Βαρούσι Τρικάλων και πρόταση νέας χρήσης

Φοιτητική ομάδα: Χάλαρη Ευαγγελία, Χατζηλυγερούδη Μαριάννα
Επιβλέποντες καθηγητές: Καραδήμας Κων/νος, Μονεμβασίτου Αλέκα
Πανεπιστήμιο: Ε.Μ.Π
Ημερομηνία παρουσίασης : 28/11/2011

Σκοπός της διπλωματικής μας ήταν να ασχοληθούμε με τη μελέτη και την αποκατάσταση ενός παραδοσιακού κτίσματος, το οποίο να εντάσσεται σ'ένα αντίστοιχο περιβάλλον. Στη διάλεξή μας επιλέξαμε να ασχοληθούμε μ' ένα παραδοσιακό και διατηρητέο σύνολο, το Βαρούσι των Τρικάλων και το κτίριο με το οποίο τελικά ασχοληθήκαμε , προέκυψε από την μελέτη αυτή. Από το σύνολο των κτιρίων, επιλέξαμε αυτό που θεωρούσαμε ότι ταίριαζε καλύτερα στη ιδιοσυγκρασία μας και στο μέγεθος μιας προπτυχιακής διπλωματικής εργασίας.

 

 

Επιλέξαμε να ασχοληθούμε με το αρχοντικό Κυρνάσιου, το οποίο βρίσκεται στη συμβολή των οδών Αγίων Αναργύρων και Ηλιοδώρου, ακριβώς απέναντι από την εκκλησία των Αγίων Αναργύρων. Το κτίσμα αυτό χρονολογείται γύρω στα 1896 και είχε από την αρχή ως κύρια χρήση την κατοικία.

Η είσοδος από το δρόμο γίνεται στην αυλή, από μια μεγάλη ξύλινη αυλόπορτα, όπως συμβαίνει στα περισσότερα σπίτια του Βαρουσιού. Από την αυλή εισέρχεται κανείς στο χώρο του ισογείου, όπου αποτελείται από έναν κεντρικό χώρο που  μοιράζει τις κινήσεις σε τρεις επιπλέον βοηθητικούς χώρους. Η επικοινωνία με τον πρώτο όροφο γίνεται με μια ξύλινη κλίμακα.

 

 

 

Στον επάνω όροφο συναντάμε την ίδια περίπου διάταξη. Η είσοδος γίνεται  σ'έναν κεντρικό χώρο που μοιράζει τις κινήσεις σε τρία δωμάτια, τις κάμαρες, οι οποίες χρησίμευαν κυρίως ως χώροι ύπνου. Μπορούμε να διακρίνουμε κάποια χαρακτηριστικά στοιχεία όπως το σαχνισί, που έχει πολλά ανοίγματα καθώς βλέπει νοτιοδυτικά και το χειμωνιάτικο δωμάτιο με το τζάκι.

Βλέποντας τις κατόψεις αλλά και τις όψεις και τομές, μπορεί κανείς να καταλάβει το ύφος του κτιρίου αλλά και κάποιες βασικές κατασκευαστικές αρχές.

Κατασκευαστική ανάλυση
Αναλύοντας λίγο πιο πολύ την κατασκευή ξεκινάμε κοιτώντας το αξονομετρικό του κτιρίου από κάτω προς τα πάνω:

 

 

Για τα θεμέλια του συγκεκριμένου κτιρίου δεν έχουμε σαφείς πληροφορίες. Γενικά για τον οικισμό όμως ισχύει ότι τα θεμέλια ήταν πρόχειρα φτιαγμένα και δεν ξεπερνούσαν τα 80 cm έως 1m.

Η λίθοδομή που κτίζονταν πάνω από το έδαφος ήταν κατά κανόνα πιο προσεγμένη. Οι λίθοι χτίζονταν σε οριζόντιες στρώσεις που διακόπτονταν κάθε 1m περίπου από ξυλοδεσιές. Οι ξυλοδεσιές αυτές αποτελούνταν από δύο ξύλινα δοκάρια τοποθετημένα στις δύο παρειές του τοίχου, τα οποία συνδέονταν μεταξύ τους με εγκάρσια ξύλα, τις κλάπες.

Όταν η λιθοδομή έφτανε στο ύψος του πατώματος, τα δοκάρια του πατώματος πατούσαν πάνω στην ξυλοδεσιά και λειτουργούσαν αυτά σαν κλάπες, κάτι το οποίο έδινε τη δυνατότητα στο σύνολο να έχει ενιαία συμπεριφορά σε ενδεχόμενες καταπονήσεις.

Τα ανοίγματα λαμβάνονταν υπόψιν κατά τη διάρκεια της ανέγερσης και οι κάσες τους τις περισσότερες φορές ενσωματώνονταν στην λιθοδομή. Αν η λιθοδομή έφτανε ως τη στέγη, όπως στο κτίριο μελέτης τότε η τελευταία ξυλοδεσιά ήταν η βάση πάνω στην οποία πατούσαν τα δοκάρια της στέγης. Οι στέγες στα Τρίκαλα ανήκουν στην κατηγορία της επικαθήμενης στέγης και συναντώνται ως δίρρικτες,τρίρρικτες ,τετράρικτες ή και πιο σύνθετες.

Η κατασκευή της στέγης γινόταν ως εξής:  Τα οριζόντια δοκάρια της στέγης στρώνονταν πάνω στην τελευταία ξυλοδεσιά, που έτρεχε γύρω από το κτίριο, και στους εσωτερικούς τοίχους που χώριζαν τα δωμάτια. Πάνω στα βασικά δοκάρια, πατούσαν ορθοστάτες, δευτερεύοντα δοκάρια και αμείβοντες που έφτιαχναν την «πυραμίδα» της στέγης και την τελική μορφή του σκελετού της. Τελικές στρώσεις αποτελούν οι τεγίδες, επιτεγίδες , πέτσωμα και τελικά τα κεραμύδια που αποτελούν και το μόνο υλικό επικάλυψης στεγών στα Τρίκαλα. Η στέγη του δικού μας κτιρίου παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα καθώς αποτελεί το συνδιασμό μιας τρίρριχτης και μιας μικρότερης τετράριχτης.

Σημαντικό και πολύ χαρακτηριστικό κομμάτι της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στα Τρίκαλα και ειδικά στο Βαρούσι, είναι το σαχνισί. Το σαχνισί, η ξύλινη προεξοχή κάποιων δωματίων δηλαδή, κατασκευάζεται ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που κατασκευάζονται και εσωτερικοί τοίχοι, με το λεγόμενο μπαγδατί.  Πάνω στα δοκάρια του πατώματος εδράζονται στρωτήρες πάνω στους οποίους πατάνε ορθοστάτες.Οι ορθοστάτες αυτοί συνδέονται μεταξύ τους με μικρότερα ή μεγαλύτερα ξύλα, οριζόντια ή λοξά, έτσι που να επιτυγχάνεται καλύτερα η ακαμψία τους. Πάνω σε αυτό το σκελετό στη συνέχεια, καρφώνονται μια σειρά από ξύλα μικρότερης διαμέτρου, κατακόρυφα στην περιοχή των Τρικάλων, δημιουργώντας μια εσχάρα πάνω στην οποία καρφώνονται οι μπαγατόπηχες, δηλαδή οι ξύλινες πήχες που θα επιχριστούν στη συνέχεια. Τέλος, αυτές οι πήχες επιχρίονται , άλλοτε με πολύ επιμέλεια κι άλλοτε πιο πρόχειρα ανάλογα με τη χρήση του χώρου.

 

 

Πρόταση _ σύνθεση
Αποκαθιστώντας το διατηρητέο αυτό κτίριο αναζητούσαμε ταυτόχρονα και την χρήση που θα μπορούσε να πάρει ώστε να αποκτήσει πάλι ζωή και να ενταχθεί στην καθημερινή ζωή των Τρικάλων. Αποφασίσαμε να το μετατρέψουμε σε ''μουσείο του ευατού του''. Προσπαθήσαμε για τον λόγο αυτό να το επαναφέρουμε όσο το δυνατόν πιο κοντά στην αρχική του μορφή διατηρώντας το αυθεντικό του υλικό και αντλώντας στοιχεία απο την μορφολογία του οικισμού. Για να ενισχύσουμε την χρήση αυτή και να εξασφαλίσουμε την ''ζωντάνια'' του μουσείου μας αποφασίσαμε την δημιουργία ενός ευρύτερου πολιτιστικού συνόλου. Τοποθετήσαμε λοιπόν σε προσθήκη νέων κτιρίων στο δίπλα οικόπεδο το διοικητικό τμήμα του Πολιτιστικού Οργανισμού του Δήμου Τρικκαίων και Εργαστήριο Δραστηριοτήτων για παιδιά.

Στόχος μας ήταν η έλευση των τρικαλινών στον οικισμό σε καθημερινή βάση. Η παρουσία παιδιών και σχολικών τάξεων μέσα στο Βαρούσι θα δώσει ζωντάνια στον οικισμό καθώς επίσης και η λειτουργία των γραφείων του Πολιτιστικού Οργανισμού τα οποία έχουν συναλλαγές με κοινό και προσελκύουν κόσμο.

Στο διατηρητέο κτίριο τοποθετούμε στον χώρο του ισογείου την υποδοχή, μια μικρή αίθουσα ιστορικής αναδρομής, τόσο του οικισμού όσο και του κτιρίου, καθώς και ένα μικρό αμφιθέατρο όπου μπορεί να συγκεντρωθεί μια σχολική τάξη για ενημέρωση.

 

 

Στον όροφο του διατηρητέου κτιρίου δημιουργούμε τα δωμάτια ενός παραδοσιακού βαρουσιώτικου αρχοντικού. Το σαχνισί με τα πολλά ανοίγματα ήταν το καλοκαιρινό δωμάτιο στο οποίο έμενε η οικογένεια τους καλοκαιρινούς μήνες. Το χειμωνιάτικο ήταν το δωμάτιο με το τζάκι για τον χειμώνα και ο χώρος του χαγιατιού που στην περιοχή ονομάζεται συχνά και σάλα.

Στο νέο κτίριο τοποθετούνται τα γραφεία του Πολιτιστικού Οργανισμού. Οι ανάγκες που υπάρχουν στον Οργανισμό είναι η στέγαση των διοικητικών υπηρεσιών. Τις διοικητικές υπηρεσίες αποτελούν το Γραφείο Δημοσίων Σχέσεων (απασχολούνται 3 άτομα) και το Γραφείο Εκδόσεων (απασχολούνται 2 άτομα). Δημιουργήθηκαν επίσης οι απαιτούμενοι βοηθητικοί χώροι, παρασκευαστήριο και χώροι υγιεινής.

Στο εργαστήριο παιδιών δημιουργήθηκαν δύο αίθουσες για δημιουργική απασχόληση, γραφείο εκπαιδευτικών, αποθήκη και χώροι υγιεινής.

ΣΕΝΑΡΙΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ
Δημιουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων με στόχο την εξοικίωση των παιδιών με τον οικισμό. Χρήση πολλών μέσων όπως χειροτεχνία, ζωντανή περιήγηση και παρατήρηση του οικισμού, οπτικοακουστικά μέσα. Αλλαγή θεματολογίας ανά 6μηνο ώστε μια τάξη να μπορεί μέχρι κ 2 φορές σε μια σχολική χρονιά να επισκεφθεί το Βαρούσι. Πέρα από τις βασικές θεματικές ενότητες που αφορούν τον οικισμό θα υπάρχει μια θεματολογία αντλούμενη από την ευρύτερη περιοχή  (ιστορικά πρόσωπα, επαγγέλματα περιοχής, θεσσαλικός κάμπος, καπνά, μετέωρα, αχελώος, βλάχοι, νερό, υλοτομία-δάση). Επίσης θα υπάρχουν θεματικές δραστηριότητες συνδεδεμένες με τις εποχές και τα έθιμα (χριστ-πασχα-αποκρ). Τις απογευματινές ώρες θα λειτουργούν οργανωμένα τμήματα για παιδιά που θα παρακολουθούν εκπαιδευτικά προγράμματα με πρωτοβουλία των γονέων τους.

ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΒΑΣΕΙΣ
Το Βαρούσι μπλέκεται με τον αστικό ιστό της πόλης των Τρικάλων. Εύκολη πρόσβαση των σχολείων.Μετάβαση μέχρι την οδό Κονδύλη με σχολικό λεωφορείο και περίπατος με τα πόδια. Δυνατότητα περιήγησης στον οικισμό πρίν την επίσκεψη στο μουσείο και τα εργαστήρια.

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΔΗΜΟΥ ΤΡΙΚΚΑΙΩΝ
Πρόκειται για έναν εξαιρετικά δραστήριο οργανισμό με μεγάλη δραστηριότητα.

-Δημοτική Βιβλιοθήκη-στεγάζεται στο Πνευματικό Κέντρο
- Δημοτικό ωδείο Τρικάλων-στεγαζεται σε κτίριο του Δήμου
- Δημοτική Φιλαρμονική-στεγάζεται στο Πνευματικό Κέντρο
- Δημοτικό Λαογραφικό Μουσείο-στεγάζεται σε διατηρητέο κτίριο
- Δημοτικό Χορευτικό Συγκρότημα-στεγάζεται στο Πνευματικό Κέντρο
- Δημοτική Χορωδία Τρικάλων-στεγάζεται στο Πνευματικό Κέντρο
- Δημοτικό Θέατρο-στεγάζεται στο Πνευματικό Κέντρο
- Κέντρο ελληνικής μουσικής τρικαλινών δημιουργών-στεγάζεται στο Πνευματικό Κέντρο
- Δημοτικό Κουκλοθέατρο και Θέατρο Σκιών-στεγάζεται στο Πνευματικό Κέντρο
- Εργαστήρι Τέχνης-στεγάζεται στο Μύλο του Ματσόπουλου
- Δημοτική Πινακοθήκη-στεγάζεται σε διατηρητέο κτίριο
- Δημοτική Πινακοθήκη θεόδωρου Μάρκελλου-συστεγάζεται με το λαογραφικό Μουσείο
- Δημοτικό Ιστορικό Αθλητικό Μουσείο -στεγάζεται σε κτίριο του Δήμου
- Κέντρο Πληροφόρησης Νέων-στεγάζεται στο Πνευματικό Κέντρο

Στις δράσεις του Οργανισμού περιλαμβάνονται επίσης Τομέας Εκδόσεων και Διοικητικές υπηρεσίες που οργανώνουν το σύνολο του Οργανισμού.

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.