Η αρχιτεκτονική του φωτός και η πόλη τη νύχτα (Μέρος Γ’)

  
<<Δείτε Α Μέρος & Β Μέρος

Η ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος αποτελεί ένα κρίσιμης σημασίας θέμα. Ζητήματα όπως η άναρχη ανάπτυξη του αστικού ιστού, οι δυσκολίες στις μεταφορές και τις μετακινήσεις, οι ελείψεις σε υποδομές, ελεύθερους χώρους και πράσινο, η ατμοσφαιρική ρύπανση, κ.α. αναζητούν επιτακτικά ουσιαστικές και γενναίες αποφάσεις – λύσεις. Οι χώροι πράσινου, είναι από οικολογικής και κοινωνικής άποψης, αναγκαίοι στον αστικό χώρο. Καλύπτουν με ιδάνικό τρόπο τις ανάγκες των ανθρώπων για αναψυχή προσφέροντας χώρους ανάπαυσης, άθλησης, εκπαίδευσης, ανάπτυξης κοινωνικών και ατομικών αξιών, συνεισφέροντας έτσι στη σωματική και ψυχική υγεία των ατόμων.

Μέσα στο πλαίσιο αυτό, παρατηρείται τα τελευταία χρόνια η ύπαρξη έντονου ενδιαφέροντος για την ποιότητα του φωτισμού των δημόσιων ανοικτών χώρων πράσινου στο αστικό περιβάλλον (πάρκα, κήποι, κ.α.) και είναι πλέον αποδεκτό ότι οι κατάλληλα διαμορφωμένοι χώροι αναβαθμίζουν την ποιότητα ζωής στις πόλεις. Υπό το πρίσμα αυτό , ο ‘κατάλληλα σχεδιασμένος’ τεχνητός φωτισμός πρέπει να είναι αρχικά λειτουργικός, να εξασφαλίζει δηλαδή άριστες συνθήκες για την ασφαλή και άνετη κίνηση, παραμονή και δραστηριότητα στους εξωτερικούς χώρους και ευέλικτος, να μπορεί δηλαδή να ανταποκρίνεται τόσο στις διαφορετικές χρήσεις των χώρων όσο και στις διαφορετικές ανάγκες και διαθέσεις εκείνων που τους χρησιμοποιούν.
Εξίσου σημαντικό είναι ο φωτισμός να λειτουργεί αρμονικά με την αρχιτεκτονική τοπίου, να αναδεικνύει τις ιδιαίτερες ποιότητες αυτής καθώς και να δημιουργεί μια συνολικά ενδιαφέρουσα νυκτερινή εικόνα του χωρου. Ο επαγγελματικά σχεδιασμένος αρχιτεκτονικός φωτισμός (σε αντίθεση με τις ‘δωρέαν’ μελέτες που προσφέρονται από εμπορικές εταιρίες που μετακυλύουν το κόστος στο προσφερόμενο εξοπλισμό εκτοξεύοντας τον προυπολογισμό ενός έργου στα ύψη) επανεξετάζεται με κύριο στόχο όχι μόνο την αισθητική αναβάθμιση της αστικού τοπίου αλλά και για να ξαναδώσει στο δημόσιο χώρο χαμένες αστικές ιδιότητες, να το ξανακάνει οικείο, ασφαλή και προσιτό σε όλη τη διάρκεια του διευρυμένου αστικού χρόνου.

 
Στη χώρα μας έχει σωρευθεί πλούσια αρνητική εμπειρία από την πρόχειρη και ‘λαικίστικη’ προσέγγιση και εφαρμογη του δημοτικού φωτισμού ως μέσου επίδειξης της κάθε τοπικής αρχής και του ενδιαφέροντος και της φροντίδας αυτής για την ποιότητα του δημόσιου χώρου και ιδίατερα της νυκτερινής εκδοχής αυτού. Ως αποτέλεσμα ιστοί φωτισμού κάθε σχήματος, προέλευσης και τεχνολογίας ξεφυτρώνουν χρόνια τώρα χωρίς σχέδιο μέσα σε κάθε δημόσιο χώρο. Επιπλέον με ανεπαρκή ή ακατάλληλο φωτισμό ολόκληρες περιοχές μεταμορφώνονται κατά τη διάρκεια της νύκτας σε ‘μαύρες τρύπες’ ευνοόντας εγκληματικές πράξεις. Ο ομοιόμορφος φωτισμός από παρατεταγμένους προβολείς στη σειρά μπορεί να μειώσει σημαντικά το οπτικό ενδιαφέρον και να κάνει τους χώρους αφιλόξενους. 

Η μελέτη φωτισμού ενός δημόσιου χώρου πράσινου ξεκινάει ουσιαστικά με τη λεπτομερή ανάλυση της γεωμετρίας και δομής του χώρου και τον καθορισμό των βασικών αξόνων και σημείων που θα εστιαστεί ο τεχνητός φωτισμός για να δημιουργηθεί μια ενδιαφέρουσα νυκτερινή εικόνα.

Πιο συγκεκριμένα, ο φωτισμός ενός πάρκου αφορά κυρίως τρεις τομείς:

• Το φωτισμό δέντρων, θάμνων και παρτεριών.

• Το φωτισμό των εισοδων/εξοδων του πάρκου καθώς και των κύριων αξόνων διακίνησης των επισκεπτών σε αυτό με ιδιαίτερη έμφαση στις προσβάσεις στους άξονες αυτούς.

• Το φωτισμό ανάδειξης σημαντικών στοιχείων που βρίσκονται στο χώρο του πάρκου όπως για παράδειγμα αρχιτεκτονικών στοιχείων, αγαλμάτων, γλυπτών, σιντριβανιών, μικρών λιμνών, κατασκευών κλπ.

Ο φωτισμός των κυρίων αξόνων διακίνησης παρέχει ικανοποιητικά επίπεδα φωτισμού για την ασφαλή και άνετη κίνηση των επισκεπτών στο χώρο, κάνοντας το χώρο πιο αναγνωρίσιμο και τονίζοντας την τοπογραφία του. Ο ομοιόμορφος φωτισμός όλων ανεξαιρέτως των μονοπατιών μπορεί να καταστρέψει τη γραφικότητα του υπαίθριου χώρου. Τα φωτιστικά σώματα που συνήθως χρησιμοποιούνται έχουν τη μορφή υψηλών ή χαμηλών κολώνων φωτισμού, φωτιστικών στηριγμένων στο έδαφος και χωνευτών φωτιστικών εδάφους. Οι συμπαγείς λαμπτήρες φθορισμού και οι λαμπτήρες μεταλλικών ατμών με αλογονίδια χρησιμοποιούνται συνήθως στις εφέαρμογές αυτές κυρίως λόγω της υψηλής φωτεινής τους απόδοσης σε συνδυασμό με τη χαμηλή κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας. Για την ανάδειξη της φόρμας, του όγκου, του χρώματος και της σημασίας των επιμέρους στοιχείων ενός πάρκου χρησιμοποιούνται συνήθως λαμπτήρες αλογόνου με ανακλαστήρες είτε τάσης δικτύου είτε χαμηλής τάσης.

Στο σχεδιασμό του φωτισμού ανοικτών δημόσιων χώρων πράσινου το επιδιωκόμενο αισθητικό αποτέλεσμα είναι πάντοτε πολύ σημαντικό. Αυτό σημαίνει προσεκτική εξέταση των χρωμάτων, του επιπέδου και της θέσης του φωτισμού. Το χρώμα είναι ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας. Ο πετυχημένος φωτισμός χώρων πράσινου πρέπει να εξασφαλίζει ένα μείγμα ψυχρών και θερμών πηγών φωτός: ψυχρών για το φωτισμό των φυτών και θερμών για τους  χώρους που διέρχονται ή αναπαύονται οι επισκέπτες του πάρκου. Σε γενικές γραμμές τα επίπεδα φωτισμού θα πρέπει να είναι χαμηλά για την αποφυγή της πρόκλησης τόσο φωτορυπανσης όσο και ενοχλητικών λάμψεων (βλέπε πρόκληση θάμβωσης). Οι πηγές φωτός θα πρέπει να είναι κατά το δυνατό καλυμμένες και τοποθετημένες χαμηλά. Σημεία φωτισμού έμφασης θα πρέπει να είναι προσεκτικά τοποθετημένα ώστε να τονίζουν στοιχεία του κήπου και να προσθέτουν ζωντάνια και ατμόσφαιρα. Ο συνολικός χώρος του κήπου θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μια σειρά από συνδεόμενους χώρους και όχι ως ενιαίο χώρο που θα πρέπει να φωτιστεί ομοιόμορφα.

Κάθε επιμέρους στοιχείο του χώρου πράσινου θα ωφεληθεί από το φωτισμό ανάδειξης. Ένα δέντρο, ένα τοίχος καλυμμένος με κισσό, ή ένα σιντριβάνι μπορούν να μεταμορφωθούν σε υπέροχες εστίες φωτός τη νύκτα. Το φως μπορεί να χρησιμοποιηθεί για το τονισμό των αντιθέσεων στην υφή και για τη δημιουργία ενδιαφερουσών σκιών. Φυλλωσιές φωτισμένες από πίσω και φωτισμένα διακοσμητικά αντικείμενα προσθέτουν μια εντυπωσιακά θεατρική διάσταση στο χώρο. Τα μεγέθη και οι αναλογίες μπορούν επίσης να τροποποιηθούν για παράδειγμα μια σειρά από φανάρια που χάνονται στο βάθος του κήπου θα κάνουν το κήπο να φαίνεται μεγαλύτερος και πιο μυστηριώδης από ότι είναι στην πραγματικότητα.

Τα φυτά ενός πάρκου από τους μικρούς θάμνους μέχρι τα μεγάλα δέντρα δείχνουν καλύτερα εάν φωτιστούν από χαμηλά είτε με μικρά σποτ στηριγμένα στο έδαφος είτε με χωνευτά στο έδαφος φωτιστικά. Τα φυτά που είναι πιο πυκνά και οι μεγάλοι θάμνοι ίσως να χρειάζονται περισσότερα από ένα φωτιστικά για να τονισθεί το μέγεθος και το σχήμα τους. Ένα δέντρο φωτισμένο από πίσω, έτσι ώστε να διαγράφεται μόνο η σιλουέτα του μπορεί να είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό ειδικά εάν πρόκειται για τα γυμνά κλαδιά φυλλοβολών δέντρων το χειμώνα. Ο φωτισμός από εμπρός τονίζει τα φύλλα καλύτερα αλλά μπορεί να αφήνει την κορυφή του δέντρου στο σκοτάδι.

Το σχήμα του πάρκου καθορίζει σε μεγάλο βαθμό και το φωτισμό του για παράδειγμα μακρόστενα πάρκα είναι προτιμότερο να φωτίζονται γραμμικά δηλαδή με μια σειρά από φωτιστικά σώματα τοποθετημένα στην μεγάλη τους διάσταση. Ένας τρόπος για το φωτισμό των παρτεριών είναι να φωτισθούν από ομοιόμορφα κατανεμημένα φωτιστικά χαμηλού ύψους τύπου bollard έτσι ώστε να τονισθεί η περίμετρος τους. Εναλλακτικά τα φωτιστικά αυτά μπορούν να βρίσκονται με διάφορους σχηματισμούς στο εσωτερικό των παρτεριών δημιουργώντας ενδιαφέρουσες εστίες φωτός. 

Θεόδωρος Δ Κοντορήγας MBA MSc PLDA SLL
Θ. Κοντορήγας και Συνεργάτες Αρχιτέκτονες Φωτισμού
Λεζάντες φωτογραφικού υλικού : Bruce Munro, Cast, Yann Kersale, Hess, Speirs and Major Associates.

<<Δείτε Α Μέρος & Β Μέρος