Άγιος Πέτρος Ηρακλείου

Ο Ναός του Αγίου Πέτρου χτίστηκε κατά της αρχές της Ενετοκρατίας στο Ηράκλειο ως Καθολικό της Μονής του Τάγματος της Μονής του Τάγματος των Δομηνικανών. Αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο που χρησιμοποιούσαν οι Δομηνικανοί κατά τον 13ο αιώνα, ένα τύπο ο οποίος ακολουθούσε στοιχεία της αρχιτεκτονικής των Κιστερκιανών Μοναχών του 12ου αιώνα. Στην αρχική του μορφή ήταν Ναός μονόκλιτος, ξυλόστεγος και με ελαφρά προεξέχον εγκάρσιο κλίτος έμπροσθεν του Πρεσβυτερίου. Το τελευταίο ήταν ορθογώνιο, καλυπτόμενο από δύο χαμηλά σταυροθόλια και πλαισιούμενο από δύο συμφυή τετράγωνα παρεκκλήσια. Την ανατολική του πλευρά διαμόρφωνε όχι ημικυκλική, αλλά τετράγωνη και κοσμημένη σε όλο της το πλάτος με ένα μεγάλο τρίλοβο άνοιγμα...

Καθόλη τη διάρκεια της Ενετοκρατίας, τόσο στο εσωτερικό δάπεδο του Ναού όσο και εξωτερικά, περιμετρικά των τοίχων του, εγίνονταν ταφές επιφανών πολιτικών και πνευματικών ηγετών του Ηρακλείου.

Η τολμηρή αρχιτεκτονική του μνημείου, ως προς το μήκος (54μ.), το πλάτος (15μ.) και το ύψος (12μ.) του κεντρικού του κλίτους, σε συνδιασμό με την απουσία αντιρρίδων κατά μήκος του βορείου και του νοτίου τοίχου του, φαίνεται ότι συνετέλεσαν στην εν μέρει κατάρρευσή του τρεις φορές από σεισμούς, κατά τις αρχές του 14ου αιώνος, στις αρχές του 16ου και μάλλον κατά τον 18ο. Παρά τις ταλαιπωρίες του όμως αυτές, το μνημείο διατηρεί τα σημαντικότερα αρχιτεκτονικά στοιχεία της αρχικής του μορφολογίας...

Με την έλευση της Τουρκοκρατίας αμέσως σε μουσουλμανικό τέμενος στην μνήμη του Σουλτάνου Ιμπραχήμ και του προστέθηκε εξωτερικά στην ΝΔ γωνία μιναρές.

Κατά το σεισμό του 18ου αιώνα καταστράφηκαν: 1)η στέγη, 2)το μεγαλύτερο μέρος του βορείου τοίχου, 3) το ΒΑ παρεκκλήσιο του 14ου αιώνος, 4)το ΝΔ παρεκκλήσιο του 15ου αιώνα, 5)το ανατολικό σταυροθόλιο με τμήμα του τριλόβου παραθύρου, 6)η ΒΔ εξωτερική παραστάδα και 7)το άνω μέρος του δυτικού τοίχου του Ναού...

Από τις εργασίες που πραγματοποιήθηκαν στο μνημείο κατά το 1993, εκτός από τον εντοπισμό των ιστορικών του φάσεων, προέκυψε επίσης ότι η επιμέρους πολλαπλές ιδιομορφίες του μνημείου φανερώνουν συγγένειες με απολύτως σύγχρονα κτίσματα της Κινστερκιανής αρχιτεκτονικής στη Γαλλία και στην Ιταλία του 13ου αιώνος στο Silvanes, το Venzone και το Rieti. Το γεγονός αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το μνημείο του Ναού του Αγίου Πέτρου είναι ένα από τα παλαιότερα εν γένει μνημεία της κατηγορίας του και σημαντικό παράδειγμα με ευρύτερο ευρωπαϊκό ενδιαφέρον για την πορεία της αρχιτεκτονικής του 13ου αιώνα και την παρουσία της τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα.

Χαρακτηριστικό επίσης είναι ότι ειδικά ως προς την διόροφη διάταξη των αρχικών παρεκκλησίων του Ιερού, αυτή δεν έχει εντοπιστεί σε άλλο μνημείο της κατηγορίας του. Ήδη στην Κρήτη, ο Ναός του Αγίου Πέτρου έχει αποτελέσει πρότυπο για τον Ι.Ν. του Αγ. Νικολάου Χανίων κατά το γύρισμα του 13ου προς το14ο αιώνα.

Φεβρουάριος 1994

Δημήτρης Καλομοιράκης
Επιμελητής αρχαιοτήτων 13ης Εφορείας Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων του ΥΠ.ΠΟ.