Τα “ανθρώπινα απορρίμματα” του πολέμου κατά της τρομοκρατίας και η πόλη. Η περίπτωση της Πάτρας.

Οι νέοι ανισοσθενείς πόλεμοι της Νέας Τάξης, οργανικό μέρος της σύγχρονης ηγεμονικής στρατηγικής, σε συνδυασμό με την άκρατη επέλαση του νεοφιλελευθερισμού και της ελεύθερης αγοράς, προκάλεσαν από τα τέλη του 20ού αιώνα ανεξέλεγκτα κύματα μετανάστευσης ιδιαίτερα προς τις Ευρωπαϊκές χώρες. Οι μετανάστες με την προσέλευσή τους εξασφάλισαν ένα σημαντικό μέρος της αύξησης του πληθυσμού των αστικών και παραγωγικών κέντρων και ιδιαίτερα των πρωτευουσών, ενώ παράλληλα οι περιφερειακές ανισότητες οξύνθηκαν. Οι εθνικές κουλτούρες των ευρωπαϊκών κρατών, σαφώς πιο κλειστές από εκείνες των Ηνωμένων Πολιτειών αναγκάζονται τα τελευταία χρόνια να “ανοιχθούν” καθώς δεν θα μπορούσαν να σφραγίσουν επ΄αόριστω τα σύνορά τους (θυμάστε τα τραγικά γεγονότα στην Αδριατική την δεκαετία του '90). Άλλωστε η μετανάστευση, κυρίως από τα ανατολικά, χρησιμοποιήθηκε ως αντίμετρο στην αυξανόμενη γήρανση της Ευρώπης και στην πλήρωση εργατικών θέσεων σε συγκεκριμένες περιοχές και επαγγέλματα.    

 Επιπλέον ο μετανάστης με την έλευσή του, ουσιαστικά δίνει ζωή στα μικρά χωριά και τις κωμοπόλεις της επαρχίας και της υπαίθρου όπως π.χ. στην Brescia ή στο Abruzzo στην Ιταλία ή στην Αργολίδα και αλλού στην Ελλάδα. Στην Ιταλία, αλλά και στην Γερμανία, σε περιοχές με μεγάλη εγκατάλειψη το ποσοστό των μεταναστών αγγίζει και το 20% των κατοίκων. Πέρα από την περιφέρεια, οι μετανάστες στα αστικά κέντρα καταλαμβάνουν αρχικά και για μεγάλο χρονικό διάστημα τα υπολειπόμενα μέρη της πόλης: Εγκαταλελειμμένες βιομηχανικές περιοχές, ακτές ποταμών, σκουπιδότοπους. Αργότερα, οι περισσότεροι καταφέρνουν να μείνουν σε ενοίκιο, ενώ μια μικρή μειοψηφία (το 15%) μονάχα καταφέρνει να αγοράσει κατοικία. Αυτό το μικρό ποσοστό αγοράζει χαμηλής ποιότητας σπίτια που αλλιώς θα έμεναν απούλητα αναβαθμίζοντας και επαναπροσδιορίζοντας προς τα πάνω τις τιμές των ακινήτων σε συγκεκριμένες περιοχές της πόλης. Συνήθως οι αγορές γίνονται σε υποβαθμισμένες περιοχές των ιστορικών κέντρων για κατοικίες σε κακή κατάσταση ή για κατοικίες στα προάστια. Πρώην δεύτερα ή τρίτα εξοχικά σπίτια αστών που δεν μπορούν να αποδώσουν οικονομικά και βρίσκονται σε αχρηστία. Οι επιλογές είναι αναγκαστικές. Η εκμετάλλευση της πρωταρχικής ανάγκης για κατοικία δημιουργεί μια υπό-αγορά που προσαρμόζεται στα μέτρα του μετανάστη.

 Η Ελλάδα έχει μια μακρά παράδοση μεταναστεύσεων και προσφυγιάς. Στην Πάτρα υπάρχουν ακόμα άτομα που θυμούνται την προσφυγική εισροή των Μικρασιατών προσφύγων και την μεταπολεμική μαζική εσωτερική μετανάστευση. Παρόλαυτά, η -από το 1997- συσσώρευση 2.000 περίπου προσφύγων / λαθρομεταναστών στη δυτική πλευρά της πόλης σε συνδυασμό με την αναποτελεσματικότητα  των πολιτικών σχεδιασμών οδήγησαν τον τελευταίο καιρό σε ένα τραγικό αδιέξοδο τους μετανάστες και σε μια ευρύτατη κοινωνική όξυνση που κατέληξε με μια οργανωμένη επιχείρηση της αστυνομίας. Το σχέδιο, με προσαγωγές σε σιδηροδρομικούς σταθμούς του ΟΣΕ, του προαστιακού και σε σταθμούς του υπεραστικού ΚΤΕΛ στην Αττική, είχε σαν σκοπό την απομάκρυνση των αλλοδαπών από την παραλιακή οδό Ηρώων Πολυτεχνείου. Ήδη με προσαγωγές έχουν κοπεί οι δίοδοι προς το λιμάνι, κέντρο προώθησης των μεταναστών δια μέσου της λαθραίας διακίνησης, στην Ιταλία, η λιμενική περιοχή έγινε ελεγχόμενη ζώνη: από το Διοικητήριο έως το μόλο Αγ.Νικολαόυ και από τον μόλο έως την πύλη 7 του λιμανιού, ενώ επιχειρήθηκε και κατεδάφιση της παραγκούπολης που είχε δημιουργηθεί.

 Κάνοντας ένα χρονικό άλμα παρατηρούμε ότι η μικρασιατική εισροή του 1922, αν και συντελέστηκε υπό διαφορετικές συγκυρίες, είχε παρόμοια χαρακτηριστικά: Ανέτοιμο το κράτος και η πατρινή κοινωνία, οδήγησαν στην συσσώρευση των τότε προσφύγων σε αποθήκες και σχολεία, ενώ μαρτυρίες της εποχής αναφέρουν ότι έμεναν μέχρι και κάτω από τις στοές της κάτω πόλης, στην πλατεία Όλγας και στην Β.Γεωργίου. Και πάλι υπήρχαν διαμαρτυρίες για την εικόνα της πόλης, ενώ επιχειρηματίες διαμαρτύρονταν εντόνως στις δημοτικές αρχές με το πρόσχημα της επιχειρηματικής κάμψης που παρουσίαζαν τα καταστήματά τους. Αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία του πρώτου αστικού προσφυγικού συνοικισμού, οι λεγόμενες Παράγκες κοντά στο Πτωχοκομείο στην περιοχή των Ιτεών και κατόπιν η υλοποίηση των τεσσάρων συνεχόμενων προσφυγικών συνοικισμών στα ανατολικά της πόλης με ελλιπέστατες υποδομές και φυσικά περιμετρικά του κέντρου ώστε να επιτευχθεί και η επιθυμητή απομάκρυνση. Οι πρόσφυγες αποτέλεσαν τα εργατικά χέρια του όλου εγχειρήματος ενώ η διάχυτη αυτοκατασκευή και αυθαίρετη δόμηση στη άνω πόλη σε συνδυασμό με την τροφοδότηση της ντόπιας βιομηχανίας με εργατικά χέρια, μπόρεσε να ενσωματώσει σταδιακά αυτούς τους 12.000 περίπου πρόσφυγες στην ήδη πολυπολιτισμική κοινωνία της πόλης.

 Σήμερα, οι Αφγανοί και Παλαιστίνιοι πρόσφυγες που καταφεύγουν στην Πάτρα λόγω του λιμανιού και της ελπίδας για λαθραία μετάβαση στην Ιταλία και στην κεντρική Ευρώπη, παραμένουν εγκλωβισμένοι στην περιοχή του λιμανιού. Χωρίς δουλειά και μέριμνα για την στέγασή τους βρίσκουν καταφύγιο στο εγκαταλελειμμένο ξενοδοχείο “Μωρέας” της παραλιακής και στα παλαιά, εξίσου εγκαταλελειμμένα σπίτια γύρω από το Ρωμαϊκό Αμφιθέατρο τα οποία έχουν δεσμευθεί και απαλλοτριωθεί εδώ και χρόνια από την Αρχαιολογική Υπηρεσία προκειμένου να κατεδαφιστούν για να αποκαλυφθεί το  αρχαίο Αμφιθέατρο κατά μήκος της οδού Ηφαίστου. Σε πολλές περιπτώσεις υπάρχουν παράπονα ότι αφαιρούν οικοσκευές ενώ υπάρχει και καταγγελία ότι αφαιρέθηκαν και μηχανήματα από παλαιό εργοστάσιο που λειτουργούσε στην περιοχή προκειμένου να τα πουλήσουν σε χυτήριο. Όλα τα σπίτια αυτά, της άνω πόλης, και επί της οδού Ηφαίστου και Γεροκωστοπούλου διαθέτουν κλειδαριές και αλυσίδες για να προστατευτούν (πληροφορούμαστε ότι έχουν οξυγονοκολληθεί μάλιστα και πόρτες). Η αναζήτηση στέγης είναι διακαής πόθος και πρωταρχική ανάγκη των μεταναστών και η παραγκούπολη που φτιάξανε μόνοι τους ντροπιάζει την κοινωνία και τους θεσμούς που αρνούνται να συνειδητοποιήσουν τις αλλαγές στην δομή των πόλεων του 21ου αιώνα.

 'Έπειτα από επίκαιρες ερωτήσεις των βουλευτών Αχαΐας Ν.Τσούκαλη και Ν.Καραθανασόπουλου και από την απάντηση του αρμόδιου υφυπουργού μάθαμε ότι υπάρχουν 19 Κέντρα Φιλοξενίας σε όλη την χώρα και  3 νέοι χώροι που δημιουργούνται στην Αττική. Μετά όμως; Τί μέλλει γενέσθαι;

 Η πόλη, δεν μπορεί και δεν πρέπει να δημιουργεί θύλακες περιθωριοποιημένων κοινωνικών ομάδων. Το μεταναστευτικό είναι μια πραγματικότητα και η ενσωμάτωση είναι το ζητούμενο. Πρέπει να υπάρξει προσφορά και όχι δυσπιστία αλλιώς όλα τα μέτρα καταστολής και αποτροπής είναι ατελέσφορα. Οι μετανάστες θα επιστρέφουν διεκδικώντας το δικαίωμα τους για επιβίωση που μεταφράζεται με τον πηγαιμό τους σε τόπο κατοικίας και εργασίας. Θα μπορούσε να δοθεί σε όσους επιθυμούν να παραμείνουν, δικαίωμα πρόσβασης σε εργατικές κατοικίες και για τους υπόλοιπους να επιταχυνθούν οι διαδικασίες διεκπεραίωσης των απαραίτητων εγγράφων  προκειμένου να μπορέσουν να ταξιδέψουν νόμιμα στον επιθυμητό προορισμό τους. Έτσι θα καταπολεμηθεί και η εκμετάλλευσή τους από τους διάφορους επιτήδειους μεσάζοντες.

 Οι νέοι αυτοί παρίες του άκρατου καπιταλισμού, ενώνονται με τους νεόπτωχους και την εργατιά των 700 ευρώ για να καταδείξουν τα αδιέξοδα του νεοφιλελευθερισμού και την ανάγκη για καινούργιους δρόμους αλληλεγγύης και ριζική επανεκτίμηση και επανακαθορισμό των αξιών και των μεθόδων προς ένα πιο κοινωνικό κράτος.  

Νίκος Μιτζάλης, Δρ.Αρχιτέκτων Ε.Μ.Π., διδάσκοντας (407/80) στην Αρχιτεκτονική σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.