ΠΕΡΙ ΑΓΙΑΣ ΦΩΤΕΙΝΗΣ ΜΑΝΤΙΝΕΙΑΣ. Μια κατάθεση ψυχής από τον Αρχιτέκτονά της

Το άρθρο δημοσιεύεται για πρώτη φορά, ενώ παρουσιάζει ένα χαρακτηριστικό και έντονα προσωπικό ύφος, ως προς τον τρόπο γραφής αλλά και το περιεχόμενο.
Ο λόγος για τον οποίο αναρτάται το συγκεκριμένο γραπτό δεν σχετίζεται σε καμία περίπτωση με κάποια ενδεχόμενη ταύτιση ως προς την ανάγνωση και ερμηνεία του περιβάλλοντος και της αρχιτεκτονικής. Ωστόσο, αναγνωρίζεται το δικαίωμα στην ελεύθερη απόδοση των νοημάτων στα πράγματα από τους δημιουργούς.

Η προσωπική φιλία που διατηρώ με τον κ. Παπαθεοδώρου με φέρνει σε θέση να γνωρίζω και να εκτιμώ την αυτοθυσία που δείχνει προκειμένου να προκύψει η αρχιτεκτονική του, καθώς και να εμπνέομαι σε θέματα αφοσίωσης και πίστης στο «καθήκον», ασχέτως συμφωνίας ή διαφωνίας ως προς τις μορφές και τη σημειολογία. Αυτό αποτελεί και το ζητούμενο της δημοσίευσης, αυτής της –μάλλον – αυτοβιογραφικής αναφοράς.

Στέλιος Τσαπάρας

ΠΕΡΙ ΑΓΙΑΣ ΦΩΤΕΙΝΗΣ ΜΑΝΤΙΝΕΙΑΣ.
Μια κατάθεση ψυχής από τον Αρχιτέκτονά της

«Η Αγία Φωτεινή δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα μικρό λιθαράκι, το οποίο κύλησε απ’ τα έλατα του διπλανού Μαινάλου. Ήθελε άραγε να βρει τον Θεό; Μήπως έτσι είναι και ο άνθρωπος μέσα στη διαρκή κίνηση του για να επανεύρει τον εαυτόν του και σιγά σιγά και τον Θεό;

Θέω (στα αρχαία ελληνικά) σημαίνει «τρέχω» και η λέξις Θεός προέρχεται από αυτό το υπέροχο ρήμα.
Την επανεύρεση αυτή την κατακτά ο άνθρωπος με σκληρή θυσία της προσωπικής του ζωής.
Αυτή τη θυσία ονειρευόμουνα κι εγώ απ’ τα εφηβικά μου χρόνια και το βλέμμα μου το είχα στραμμένο πάντοτε πίσω στην αρχαιότητα, στο κτίσιμο της Ευρώπης.
Έτσι, όταν ο «Σύνδεσμος»  μου ανέθεσε τη μελέτη του ναού, έτρεξα αμέσως να ιδώ την αρχαία πόλη της Διοτίμας, που ήξερα απ’ το «Συμπόσιον» του Πλάτωνος και του μεταγενέστερου Αντινόου, που το άγαλμά του θαύμαζα στο μουσείο της Χαλκίδας.
Ήμουν τότε 32 ετών (το 1969) και άρχισα να ζω για το έργο αυτό.

Στην κάτοψη έδωσα κατ’ αρχήν την αμφιβολία, για να περάσω στην ελπίδα.
Ήθελα με τις ελαφρώς οξείες και αμβλείες γωνίες της κατόψεως να βρω την ελπίδα, ότι σιγά σιγά θα φθάσω στην ορθή γωνία δηλαδή σε έναν συμβολισμό της πίστεως.
Και έτσι ο ναός δίνει την εντύπωση ότι θα πέσει… είναι αυτό το τρεμούλιασμα, που αισθανόμαστε όταν ελπίζουμε ότι κάποια στιγμή θα φθάσουμε στη βεβαιότητα, στην απολυτότητα.
Μετά από πολλές αρχιτεκτονικές «περιπέτειες» ο ναός καταλήγει σε ιδιότυπα ελαφρά αετώματα (εντελώς μαρμάρινα), που με άβαλαν σε μεγάλη δοκιμασία όταν τα συνέθετα και τα κατασκεύαζα, διότι ήθελα να κάμπτονται, αφού ήξερα ότι κουβαλάνε το τεράστιο βάρος των πολλών Αγίων πάνω στις πλάτες τους. Είναι σαν τα ωμόπλινθα καλυβάκια που λυγίζουν οι στέγες τους στον κάμπο της Μαντινείας απ’ το πολύ χιόνι, διότι είναι με πολύ απλή δίρρηχτη σκεπή.
Βρήκα μια συγγένεια ανάμεσα στην πτωχότητα, την απλότητα και την αγιότητα.
Αυτές τις ιδιότητες τις ανέβασα ψηλά επάνω στην πυργοειδή απόληξη του ναού.
Είναι πάρα πολλά τα αρχιτεκτονικά μυστικά στο ναό, δεν μπορώ, όμως εδώ να επεκταθώ, όσο θα ήθελα.
Οι μορφές του ναού, του ηρώου, του Φρέατος, του αυλείου χώρου κλπ. εξελίχθηκαν μαζί με την ορμή, να συνενώσω τον αρχαίο, αθώο, ανθρώπινο τρόπο εκφράσεως της έννοιας του Θεού με την ευκολότερα κατανοητή ενανθρώπισή Του – την έλευση στη γη του υιού Του.
Από την αρχή επεδίωξα ώστε ο ναός να κινείται σαν ζωντανός οργανισμός, που εκφέρει λόγο προσωπικό.

Ο ναός με τα άλλα κτίσματα που τον συνοδεύουν είναι Άγιοι, που μαρμαρώσανε μέσα στην αρχαία πόλη της Μαντινείας ονειρευόμενοι τα ουράνια… και παριστάνονται σα να είναι σε στάση προσευχής.
Έτσι όπως είναι τα κτίρια – μορφές Αγίων μαρμαρωμένων – στέκονται έρημα μέσα στην αρχαία πόλη και μας κοιτάζουν!!! Ναι! Εκείνα κοιτάζουν εμάς, που απλώς περιδιαβαίνουμε δίπλα τους αναζητώντας την αλήθεια εναγωνίως…
Αυτήν την δυσερμήνευτη αλήθεια θέλησα να ενσταλάξω κρυφά μέσα στα μάρμαρα και τις χειροποίητες οπτοπλίνθους, στις πέτρες από τοποθεσίες ειδικής ακτινοβολίας και στα δοκάρια – από καστανιές – που βαστάζουν σχιστόπλακες από Ηπειρώτικα βουνά.

Είχα υπέροχους βοηθούς από τα μέρη της Αρκαδίας και ήμουν από πάνω τους όλη την ημέρα.
Δουλεύαμε από πολύ πρωί ως αργά το απόγευμα.
Κοιμόμασταν έξω από τον ναό σε αυτοσχέδιες καλύβες.
Μάλιστα, όταν ζωγράφιζα και έφτιαχνα τα ψηφιδωτά δάπεδα μόνος μου, έμενα (κοιμόμουνα) μέσα στον ναό, όπου με ξυπνούσαν οι κουκουβάγιες και η μουσική των βατράχων από τις γύρω μικρές λίμνες.
Έψαχνα και εγώ τότε να βρω αυτήν την περίφημη, μυστηριώδη «αλήθεια».

Το ηρώον που βρίσκεται νοτιοδυτικά του ναού αναφέρεται στην εγκάρδια εν Χριστώ ειρήνη του ανθρώπου με δικές του κινήσεις – ολόκληρο από μάρμαρο… εν εξελίξει.

Το φρέαρ είναι ο αιώνιος εν κύκλω χορός, η χαρά της ζωής γύρω απ’ το αντλούμενο ύδωρ, τον Λόγο Του, που σε ξεδιψάει.

Το κτίσμα του Φρέατος είναι κυκλικό, οκτακιόνιο, μαρμάρινο.
Κάθε ένας από τους κίονες του έχει κίνηση και μορφή ιδιαίτερη, προσωπική – νύμφες εν χορώ.
Η ζωή εδώ έρχεται και φεύγει αλλά ξανέρχεται πάλι στην αρχή.
Ο κορμός του έργου αυτού περιβάλλεται από μια σειρά μαρμάρινων εδωλίων ενός θεάτρου, του οποίου η ορχήστρα και το προσκήνιον καταλαμβάνονται μονίμως από την πηγή του «ζώντος ύδατος»… είναι μια «εισαγωγή» στη βασιλεία του Θεού.

Με τέτοιον τρόπο σκέψεως συνομιλούσα με τους μεγάλους μαρμάρινους όγκους, που έπαιρνα από λατομεία και σχιστήρια, από δωρεές και προσφορές: ήθελα το υλικό να συμμετέχει στη διαμόρφωση που κάναμε δουλεύοντας με εργαλεία παλαιού τύπου. Προσπαθούσα να πλησιάσω, όσο μπορούσα περισσότερο τον τρόπο εργασίας των αρχαίων Ελλήνων.
Έτσι κατασκευάσαμε όλους τους κίονες, κιονόκρανα, επιστύλια, ζωφόρους, γείσα, οδόντες, κυμάτια, πολλά γλυπτά στοιχεία κλπ.
Σε όλο το έργο έδινα μια πνοή παλαιότητας, για να είναι μεν καινούργιο, να αποπνέει όμως, και την χαρά των αναμνήσεων από την ιστορία, κυρίως δε την ελπίδα, ότι ο κόσμος μπορεί ακόμη και σήμερα να ζωογονηθεί από μια καινούργια αρχαιότητα».

Κωνσταντίνος Ι. Παπαθεοδώρου
Ναύπλιο
Ιούλιος – Αύγουστος 2009

Φωτογραφίες: Κωνσταντίνος Ι. Παπαθεοδώρου