Η παρέκκλιση του Παραρτήματος και η πόλη

Τι είναι η πόλη; Αν μη τι άλλο οι άνθρωποι, πρωτίστως, και ο δημόσιος χώρος δευτερευόντως. Τα κτήρια συναπαρτίζουν το όλον, πάντα -ή σχεδόν πάντα- με επικουρική λειτουργία. Ο δημόσιος χώρος, σύμφωνα και με την αρχαιοελληνική γραμματεία, είναι η ίδια η πόλις, δηλαδή το πεδίο όπου δραστηριοποιούνται οι ίσοι μεταξύ ίσων και όπου, σύμφωνα με την Χάνα Άρεντ, εκδηλώνεται η όψη της ανθρώπινης κατάστασης που αντιστοιχεί στην ελευθερία. Ο δημόσιος χώρος δεν συναπαρτίζεται μόνο από τις πλατείες ή τους δρόμους αλλά και από τα κτήρια εκείνα που προορίζονται για δημόσια χρήση, όπως τα πανεπιστημιακά συγκροτήματα που πολλές φορές του προσδίδουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.

Το Παράρτημα του Πανεπιστημίου Πατρών στην οδό Κορίνθου, αποτελεί έναν τέτοιο χώρο. Δημόσιο, με κοινή χρήση σύμφωνα και με το άρθρο 970 του αστικού κώδικα και κυρίως, ελεύθερο. Επί δικτατορίας υπήρξε πόλος αντίστασης και ακόμα όταν έπαψε να ανήκει στο πανεπιστήμιο -και δια μέσου της νομαρχίας παραδόθηκε στον οργανισμό σχολικών κτηρίων-, το Παράρτημα παρέμεινε χώρος δημόσιος. Δημόσιος, φορτισμένος με ιστορικές μνήμες κοινωνικών αγώνων αλλά αναξιοποίητος από το κράτος, όπως η Δημοτική Αγορά της Κυψέλης στην Αθήνα που ανά τακτά χρονικά διαστήματα οικειοποιείται από διάφορες ομάδες (από μαθητές, φοιτητικούς συλλόγους και κομματικές παρατάξεις μέχρι αντιεξουσιαστές και αναρχικούς) οι οποίες πραγματοποιούν δράσεις κυρίως πολιτικής και πολιτιστικής φύσεως (συναυλίες, προβολές, συζητήσεις, θεατρικά δρώμενα, κ.α.) χωρίς αντίτιμο και πάντα διατηρώντας την αυτονομία του, την ακώλυτη χρήση του και την ελευθερία πρόσβασης και χρήσης από τον οποιονδήποτε. Οι δράσεις στο Παράρτημα δεν αλλοίωσαν την αρχιτεκτονική μορφολογία του κτηρίου και ουδέποτε υπήρξαν ή κρατήθηκαν μυστικές. Αντιθέτως προπαγανδίζονταν πάντα με αφισοκολλήσεις και με μικροφωνικές εγκαταστάσεις καλώντας όποιον θέλει να συμμετάσχει ή απλά να παρακολουθήσει. Άρα, η βασική συνθήκη της εγκληματικότητας, που του έχει αποδοθεί κατά καιρούς, εδώ εκλείπει.

Η παρέκκλιση του αυτοδιαχειριζόμενου χώρου του Παραρτήματος είναι η ίδια της Αγοράς της Κυψέλης που εκκενώθηκε βιαίως τον Αύγουστο που μας πέρασε: απεκδυόμενο την κηδεμονία των κυρίαρχων αρχών επιχείρησε ως πολύμορφη διαφορετικότητα να αξιοποιηθεί από τους ίδιους τους πολίτες, άμεσα και αδιαμεσολάβητα, χωρίς να περιμένει για δεκαετίες την όποια «αξιοποίησή» του. Η παρέκκλιση αυτή, ως προς το εξουσιαστικό πλαίσιο κανονικότητας, λαμβάνει τον χαρακτήρα μιας άποψης, μιας γνώμης που προσπαθώντας να πείσει για το δίκιο της γίνεται πολιτική και καθόλου παράνομη, θα έλεγα, καθώς ούτε παρεμποδίζει την ελεύθερη πρόσβαση και χρήση πολιτών, ούτε διατάραξε ή διέκοψε τυχόν προηγούμενες δημόσιες λειτουργίες καθώς αυτές δεν υπήρχαν. Κυρίως όμως αποτελεί μια έμπρακτη απόδειξη της αδυναμίας του κράτους που αφήνει αναξιοποίητους δεκάδες δικούς του χώρους ανά την επικράτεια και ταυτοχρόνως μια εμπράγματη αμφισβήτηση του ως αποκλειστικός τόπος του πολιτικού και ως προς την εξουσιαστική του φύση καθώς ο αντιιεραρχικός και αντισυγκεντρωτικός χαρακτήρας της κατάληψης μπορεί να θεωρηθεί ως μια κοινωνική ρηγμάτωση στο σώμα ενός συστήματος που αποδεικνύεται καθημερινά άδικο, άνισο και αδιέξοδο.

Η παρέκκλιση της κατάληψης Παραρτήματος δεν χρήζει καταστολή, ούτε εκκένωση, όπως και κανένα άλλο εγχείρημα που ωφελεί το όλον της πόλης. Όταν οι ανάγκες της κοινωνίας επείγουν δεν νομίζω ότι είναι τόσο τραγικό να μένουν αντιεμπορικοί και κάποιοι χώροι που εκπληρώνουν πολιτιστικές και πολιτικές ανάγκες έκφρασης και δημιουργίας. Εκτός εάν το ζητούμενο είναι η αποκατάσταση και μόνο της τυπικής νομικοπολιτικής αρχής και του εξουσιαστικού πλαισίου ενός κράτους που ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια συνεχώς απογοητεύει τους πολίτες του.

του Νικόλα Μιτζάλη, δρ.αρχιτεκτονικής Ε.Μ.Π.