Μια κινητή μεγαδομή για την αποκατάσταση του περιβάλλοντος

Η αδιατάρακτη πορεία της τεχνολογίας με μετασχηματισμούς και εξελικτικά άλματα στο ιστορικό διηνεκές καταδεικνύει την χρήση της ως εργαλείο: μεταλλαγής της πραγματικότητας που περιβάλλει τον άνθρωπο και προσαρμογής της στις ανάγκες του, και συνεπώς στην επιβίωση του. Η συσσώρευση των τεχνολογικών πηγών και η πολυδιάστατη χρήση τους χρησιμοποιήθηκε πάντα από τα εξουσιαστικά συστήματα για την διευκόλυνση του ελέγχου και την διεύρυνση της εκμετάλλευσης. Η εργασία μετατράπηκε έτσι σε μια εργαλειακή, αυτοματοποιημένη δραστηριότητα ενώ η χρήση της τεχνολογίας για την αλλαγή της δομής της απασχόλησης οδήγησε σε κοινωνικές διαιρέσεις και αποκλεισμούς αλλά και στην διάσωση του Κεφαλαίου από πλήρη κατάρρευση (βλ. ευέλικτη συσσώρευση).

Όταν λοιπόν απάντησα τυχαία την μελέτη: «Πολύ Μεγάλη Δομή» (VLS) του Manuel Dominguez τής ομάδας zuloark, -η οποία αποτελεί και την πτυχιακή του εργασία στην αρχιτεκτονική σχολή της Μαδρίτης-, ήμουν αρκετά επιφυλακτικός.

Η πρώτη, επιφανειακή άποψή μου ήταν αρνητική καθώς η κινητή πόλη που πρότεινε για την ανανέωση αστικών και αγροτικών περιοχών της Ισπανίας διέθετε έναν υπερβολικά επιβλητικό όγκο 560 μέτρων μήκους, 150 μέτρων πλάτους και 180 μέτρων ύψους με ένα σχεδιαστικό αποτέλεσμα που μετεωρίζονταν μεταξύ  δομικού εξπρεσιονισμού του  Centre Pompidou και ενός αθέλητου μπρουταλισμού μιας κοινής πλατφόρμας εξόρυξης πετρελαίου. Ο συνδυασμός δε με τον τρόπο κίνησής της, η οποία αφήνει στο διάβα της βαθειά ίχνη χαράζοντας το έδαφος, μου ανακάλεσε αυθορμήτως το σύστημα υφαρπαγής της γης (βλ. το πρόσφατο παράδειγμα της Σαρδηνίας) που αντιμετωπίζει το έδαφος ως προϊόν κατανάλωσης και εκμετάλλευσης προνομιούχων και όχι ως συλλογικό αγαθό και δομικό συστατικό ή και παλίμψηστο της ανθρωπότητας.

Έτσι θεώρησα, ευτυχώς πρόσκαιρα, ότι επρόκειτο για μια κυνική φουτουριστική αυταρχική προσέγγιση της πόλης η οποία αφού θα απομυζούσε πόρους από το προσκείμενο περιβάλλον θα μεταφέρονταν σαν ένα γιγαντιαίο παράσιτο σε νέα πρόσφορα περιβάλλοντα για να απομυζήσει εκ νέου φυσικούς πόρους και εργατικό δυναμικό αφήνοντας πίσω χέρσα γη και κοινωνική καταστροφή.

Μια δεύτερη, πιο προσεκτική προσέγγιση αλλά και η εμβάθυνση της όλης μελέτης με έκανε να αναθεωρήσω. Ο Dominguez ξεκινώντας από την ιδέα της κινούμενης πόλης των Archigram και του Ron Herron (ένα από τα πρώτα σκίτσα του το 2003 αποδεικνύει την εμφανή σχεδιαστική επιρροή του) προτείνει μια αυτόνομη κινούμενη μεγαδομή ικανή να διαδρά με το φυσικό αλλά και αστικό περιβάλλον που διασχίζει αλλάζοντάς το, όπως θα δούμε, προς το καλύτερο. Το αποτέλεσμα της συνέργειας αυτής λειτουργεί σε πολλαπλά επίπεδα και συνοψίζεται στην εξασφάλιση στέγασης και εργασίας, στην ανάπτυξη ενός εναλλακτικού μοντέλου οικονομικής αλλά και αστικής ανάπτυξης και μια συνολικά βιώσιμη προσέγγιση, όσο το δυνατόν περισσότερο, φιλική προς το περιβάλλον.

Η μεγαδομή είναι μια τεράστια γερανογέφυρα ή μια πειραματική πλατφόρμα, για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του εμπνευστή της, η οποία αποτελείται από τρία επίπεδα συνολικού βάρους 65.000 τόνων.

Το πρώτο, που απέχει 81 μέτρα από το έδαφος έχει την αποκλειστική χρήση διαχείρισης των φορτίων και των αποθηκευτικών χώρων καθώς και την κατασκευή και συναρμολόγηση πρωτοτύπων. Το δεύτερο που ξεκινά από τα 102μ. από το έδαφος χρησιμοποιείται ως βάση διανομής αποθηκευμένων πόρων όπως ενέργειας, αερίου, νερού, κλπ. Το τρίτο επίπεδο που ξεκινά από τα 111μ. από το έδαφος είναι ένα πλέγμα που υποδέχεται και ελέγχει τις νέες τυπολογίες κατοικίας που εφευρίσκονται στο πρώτο επίπεδο του VLS και μπορεί να τις διασυνδέσει με τις υποδομές του δεύτερου επιπέδου (η αποθηκευτική ικανότητα της όλης δομής αγγίζει τους 170.000 τόνους). Από την στιγμή που όλα βαίνουν καλώς, οι επιμέρους μικροδομές εγκαθίστανται στο περιβάλλον με μια πράξη που προσομοιάζει τον αστικό βελονισμό.

Οι τελευταίες ομαδοποιούνται σε οκτώ κατηγορίες οι οποίες πιστεύω ότι αξίζει να αναφερθούν. Οι πύργοι των 72 μέτρων ύψους που προσφέρουν περιστασιακό κατάλυμα σε 220 άτομα αλλά και χρησιμοποιούνται για την τάχιστη επαναπύκνωση νέων αστικών κέντρων ονομάζονται Sociopolis. Η δεύτερη κατηγορία είναι κάθετα θερμοκήπια 33 μέτρων ψηλά με στόχο την προσφορά περιστασιακού καταλύματος και εργασίας αλλά και την προμήθεια μεσαίων μεγέθους πόλεων με λαχανικά και καλλιεργούμενα φυτά. Έπονται δύο κατηγορίες με εμπορική χρήση ύψους 12 και 15 μέτρων αντίστοιχα. Η μία δημιουργεί μια στεγασμένη λαϊκή αγορά και μια δημόσια πλατεία, ενώ η άλλη χρησιμοποιείται ως εμπορικός κόμβος που θα  επικαθορίζει διαύλους ροής στην πόλη. Η πέμπτη, έκτη και έβδομη κατηγορία είναι αφιερωμένες αποκλειστικά στην στέγαση, είτε με πλατφόρμες που υπερίπτανται δασών (πρόδηλη η επιρροή από τον Terunobu Fujimori) είτε με προκατασκευασμένες κατοικίες που ανά τέσσερις δημιουργούν μονάδες συναρμογής μεγαλύτερων δομών μέγιστου ύψους 24 μέτρων, είτε ακόμα με μονάδες συλλογικής κατοίκησης διαφορετικών πυκνοτήτων. Η τελευταία κατηγορία είναι ένας κοινός συλλογικός χώρος εστίασης και επικοινωνίας ύψους 27 μέτρων.

Η όλη πλατφόρμα εδράζεται σε 32 γιγαντιαίες ερπύστριες ύψους 15 μέτρων. Ο τρόπος προσαρμογής στα πέδιλα έδρασης εμπνέεται από τις πλατφόρμες εξόρυξης Pelegrino (BM-C7) του κόλπου Basin της Βραζιλίας ενώ οι ερπύστριες παραπέμπουν ευθαρσώς στους ερπυστριοφόρους μεταφορείς διαστημοπλοίων της NASA που σχεδίαζε και κατασκεύαζε η εταιρία Marion Power Shovel.

Η μεγαδομή του Dominguez σχεδιαστικά συνθέτει την ιδέα ενός τάνκερ, ενός υπερωκεανίου και μιας πλατφόρμας εξόρυξης πετρελαίου ή ενός γερανού εξόρυξης ορυκτών σε μια άρτια λειτουργική υπεριπτάμενη βάση. Αντί όμως λειτουργήσει όπως οι προαναφερθείσες μηχανές, δηλαδή να αποσπάσει και να αποστραγγίσει ύλη ερημώνοντας ολόκληρες περιοχές, αυτή αντιστρέφει την φορά της ενέργειας προσφέροντας στο περιβάλλον ό,τι αυτό χρειάζεται: «Επαναφυτεύει» όπου χρειάζεται πράσινο, καλλιέργειες, κατοικίες, θέσεις εργασίας. Την ίδια στιγμή ανακουφίζει περιοχές με την διαρκή της κίνηση (αποκλειστικά με αεροτουρμπίνες και φωτοβολταϊκά συστήματα) καθώς αυτή η κινούμενη πόλη εμπεριέχει νοσοκομεία, εστιατόρια, βιβλιοθήκες, πανεπιστήμια, γήπεδα, κλπ.

Η πρόταση του αρχιτέκτονα βέβαια απευθύνεται στην περιοχή που ορίζεται από την περιφέρεια της Valladolid και χαρακτηρίζεται από μέρη όπως Santervas de Campos ή San Juan de la Encinilla, εγκαταλελειμμένες κοινότητες που έχουν απομείνει με λίγες δεκάδες κατοίκων και περιβάλλονται από εκτενή εδάφη χωρίς βλάστηση. Η στρατηγική λοιπόν της μεγαδομής του  Dominguez βασίζεται στην αγροτική αναδόμηση (αναδάσωση 30.000τ.χ., δημιουργία και προώθηση φυσικών τόπων αναψυχής, μαζική δημιουργία καλλιεργούμενων εκτάσεων), στην αποκατάσταση κτηρίων, στην ενημέρωση παλαιών πολεοδομικών σχεδίων και στην έμφαση στην επικοινωνία  μεταξύ των κοινοτήτων. Όλα αυτά με προσεκτική διαχείριση αποβλήτων (κομποστοποίηση, ανακύκλωση, κλπ.) και έμφαση στην ενεργειακή παραγωγή (παραγωγή και κατανάλωση βιόμαζας, υδρόλυση, ανεμογεννήτριες, ηλιακοί συσσωρευτές, κλπ.).

Δεν ξέρω βέβαια πώς αυτή η πρόταση θα μπορούσε εύκολα να προσαρμοστεί σε διαφορετικά περιβάλλοντα, τι περιβάλλον θα δημιουργούσε μια υποθετική παγκόσμια εφαρμογή της, ή το κατά πόσο οι αρχικοί της στόχοι δεν θα αλλοιώνονταν από εξουσιαστικές πρακτικές. Πάντως δεν θα την χαρακτήριζα ουτοπική.

Ο ενδελεχής και πολυεπίπεδος σχεδιασμός, από τα αμορτισέρ των ερπυστριών μέχρι την τυπολογία των κατοικιών και την στατικότητα της όλης δομής ή ο υπολογισμός των αντιστάσεων του αέρα κατά την κίνηση της μεγαδομής δεν αφήνουν αμφιβολίες. Πρόκειται για μια εξαίρετη πρωτότυπη μελέτη που υπερβαίνει κατά πολύ αντίστοιχες πτυχιακές εργασίες και πρωτίστως μπορεί να υλοποιηθεί υπό προϋποθέσεις. Είναι μια πρόταση ιδεαλιστικού επανακαθορισμού της αρχιτεκτονικής ως αέναη, κινητική και εργαλειακή πράξη όχι επιβίωσης (βλ.Archigram) αλλά αποκατάστασης μιας χαμένης ισορροπίας.

Μας λείπουν τέτοιες «υψηλές» προτάσεις (βλ. το μότο του Dominguez: Semper Ad Summum), ίσως γιατί μας λείπει η φαντασία, ίσως γιατί ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια έχουμε διαρκώς στραμμένο το βλέμμα μας προς τα κάτω...

του Νικόλα Μιτζάλη, δρ.αρχιτεκτονικής ΕΜΠ

Ευχαριστώ τον Manuel και προτείνω σε όλους σας την δουλειά των zuloark (www.zuloark.com και www.zuloark.es)