ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ: Η ΦΥΣΗ ΩΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ (ΜΕΡΟΣ Β)

Ανά τις εποχές, ο όρος «οργανικό» έχει βρεθεί να στηρίζει σχεδόν κάθε αντιφατική αρχιτεκτονική τάση υπό τον ήλιο. Η γενικότητα και επιφανειακότατα των φυσιοκρατικών ποιητικών μεταφορών έχει αποτελέσει καθεαυτό κοινοτυπία. Το πεδίο συσχετισμού της βιολογίας με την αρχιτεκτονική παραμένει όμως ανοιχτό και ανεξερεύνητο, και η έλξη που ασκεί στον αρχιτεκτονικό κόσμο παραμένει ισχυρή.

<< ΜΕΡΟΣ Α'

Νιχιλισμός: Καρκινογενέσεις
Τις τελευταίες δεκαετίες σημειώνεται έξαρση της θεωρητικής συγγραφής και του φιλοσοφικού στοχασμού στο χώρο της αρχιτεκτονικής. Ανεξάντλητη και διευρυνόμενη βιβλιογραφία έχει ενταχθεί στο χώρο της περιβαλλοντικής κριτικής. Ιδιαίτερα ισχυρή και δημοφιλής υπήρξε η γαλλική επιρροή, με κυριότερες μορφές τον Derrida, και τους Deleuze και Guattari.

Οι νεώτερες φιλοσοφικές τάσεις που έχουν εισαχθεί στα πεδία της αρχιτεκτονικής, δίνουν υπόσταση και φιλοσοφική διάσταση σε φαντασιακές δομές ιδιαίτερα πολύπλοκες και ασαφείς εισάγοντας στο χώρο της διανόησης την έννοια της απροσδιοριστίας και του ατελούς, ως παραδεκτό καθεστώς και ως λογοτεχνική εκδοχή.

Δεν παύει όμως, όσο και να επιμένει κανείς να πρεσβεύει την αρχιτεκτονική μόδα που προάγουν τις γραφές αυτές, να εμμένει το ερώτημα αν είναι η προβαλλόμενη έννοια της οργανικότητας είναι καλοήθης ή κακοήθης - καρκινική. Αν η σύγχρονη αστική πραγματικότητα είναι εξαναγκαστικά αποδεκτή σε λειτουργικό επίπεδο, δεν είναι και αυτονόητα υγιής ή επιθυμητή ώστε να αποτελέσει έναυσμα για ιδεολογικό μανιφέστο.

Η κατόπιν ιδεολογικοποίηση της αστικότητας εξελίσσεται σε ακατάληπτη δεισιδαιμονική έκφανση, που δύναται να εντάξει στους κόλπους της παράγωγα οποιουδήποτε βαθμού αλλοίωσης και παρακμής.
Στα πλαίσια της αέναης αναζήτησης του νέου και της αντίστοιχα βίαιης εναλλαγής προτύπων και εικονογραφικών πρωτοτύπων παρατηρούνται τάσεις έμμεσης ένταξης της έννοιας του τερατουργηματικού στη σφαίρα της ακαδημαϊκής διανόησης. Το ακαδημαϊκό κοινό εξοικειώνεται με το αφύσικο ως αποδεκτή εκδοχή της οργανικότητας - βλέπε το σώμα χωρίς όργανα των Deleuze/Guattari και το παράγωγο μεταμοσχεύσεων ή μεταλλαγμένο πλάσμα Manimal των UN Studio. Το φαινόμενο εκφράζει μια σαφέστατη κρίση αξιών και συντηρεί μια σειρά νοσηρών αντιλήψεων που συνεχίζουν να αλλοιώνουν την αρχιτεκτονική εκ των έσω.

Βιομιμητική μηχανική
Το αδηφάγο αρχιτεκτονικό avant garde επεκτείνει αέναα τα όρια των επιρροών του. Η διαρκής αμφισβήτηση για τα ισχύοντα πρότυπα και τις συνθετικές μεθοδολογίες έχει συνδράμει στη διεύρυνση και τη διαφοροποίηση των επιμέρους προσεγγίσεων στο ζήτημα της οργανικότητας.

Σταδιακά αναδύεται ο προβληματισμός για βαθύτερες έννοιες, όπως η εξέλιξη και ανάπτυξη ενός οργανισμού (εμβρυολογία), η οικολογία και οι ισορροπίες ευρύτερων οικοσυστημάτων και όχι απλά επιμέρους μονάδων, οι δυναμικές μορφές, οι δυνητικές καταστάσεις και εν γένει οι μη-απτές δομές οργάνωσης ξεπερνώντας την εμμονή για τη “νεκρή φύση” αυτοτελών οργανισμών. Η έννοια της εξελικτικής διαδοχής και του δίπολου της χωρο-χρονικής ανάπτυξης εισάγει κυρίως μεθόδους εργασίας παρά ολοκληρωτικά μορφοκεντρικά πρότυπα. Πεδίο εξέτασης είναι όχι πια η τελική διαμόρφωση ενός οργανισμού, αλλά η γενετική πορεία, οι παράμετροι, οι επιρροές του περιβάλλοντος στο οποίο καλείται αυτός να λειτουργήσει και οι αλληλεπιδράσεις με εξωγενείς παράγοντες.

Αντικείμενο μελέτης δεν αποτελεί αποκλειστικά μια απομονωμένη χρονική στιγμή, αλλά η συνολική συνάρτηση μορφής, περιβάλλοντος και χρόνου.

Στόχος δεν είναι η αποκρυστάλλωση καταληκτικών συμπερασμάτων ή μορφών, αλλά η παρακολούθηση και άντληση πληροφοριών και αρχών από επιμέρους φαινόμενα αντίδρασης σε ετερόκλητα παραμετρικά πεδία. Η αρχιτεκτονική δημιουργία δεν προσανατολίζεται στην παραγωγή μονοδιάστατων στατικών αντικειμένων αλλά στη γένεση ευρύτερων περιβαλλοντικών συνθηκών ανταποκρινόμενων σε πολυδιάστατους παράγοντες λειτουργίας και μορφοποίησης (responsive environments).

Οι έννοιες της πολυμέρειας, της πολυσημίας, της ευελιξίας, της ευ-αισθησίας, της προσαρμοστικότητας, του ευάρμοστου (adaptive) δεν αποτελούν μορφοπλαστικά πρότυπα καθαυτά, αλλά αρχές και ιδιότητες που δύνανται να οργανώσουν νεοσύστατα χωρικά συστήματα. Οι αναδυόμενες λειτουργικές και μορφολογικές συνθήκες (emergent behaviors) ορίζονται έμμεσα από αναλυτικές διεργασίες και αποτελούν ενότητες διαρκώς υπό εξέλιξη.

Το αρχιτεκτονικό περιβάλλον εξετάζεται ως μια σειρά παραγόντων οι οποίοι ορίζουν αλληλοεξαρτούμενες λειτουργικές συνθήκες και δευτερευόντως μορφοπλαστικές προτεραιότητες, οπότε ο σχεδιαστής μεταβάλλεται σε αποκωδικοποιητή των συνιστωσών, και χειριστή ενός δυναμικά ορισμένου συστήματος αντίστοιχα με ένα μηχανικό γενετικής.

Σχεδιαστικός ηδονισμός
Οι υπό εξέλιξη προσεγγίσεις διατηρούν αναμφίβολα ικανές υποσχέσεις. Ταυτόχρονα όμως δεν είναι σίγουρο κατά πόσο έχει ξεπεραστεί το θεμελιώδες ζήτημα της αρχιτεκτονικής παραγωγής, το οποίο αφορά στην ηδονιστική πραγμάτευση που καταλήγει συχνά να αποτελεί τροχοπέδη για την τελική αξιοπιστία της συνολικής ερευνητικής προσπάθειας.

Αν για τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα ο ενθουσιασμός αφορούσε τις κατασκευαστικούς ακροβατισμούς - οπότε και αντίστοιχη ήταν η χροιά της έννοιας της οργανικότητας - τότε το νέο “καυτό” πεδίο, ίσως εφήμερη μόδα, είναι τα υπολογιστικά δίκτυα και οι ηλεκτρονικές λειτουργικές πλατφόρμες - οπότε ο όρος “οργανικό” αναπροσαρμόζεται αντίστοιχα. Δεν είναι επομένως σίγουρο αν ο όλος προβληματισμός ξεκινά ή διαθλάται από το αντίστροφο άκρο, την εκ των προτέρων δεδομένη πρόθεση των αρχιτεκτόνων η οποία δευτερευόντως αντανακλάται στον τρόπο που προσεγγίζονται τα πεδία επιρροής. Δηλαδή, ίσως τελικά η φύση δεν αποτελεί ειλικρινά τομέα παρατήρησης και έρευνας, αλλά το επιμελώς ρυθμιζόμενο και χειραγωγήσιμο πεδίο υπεράσπισης σοφισμάτων που παραμορφωτικά δικαιώνουν τα εκάστοτε βουλεύματα και μόδες των σχεδιαστών.

Του Αριστοτέλη Δημητρακόπουλου

<< ΜΕΡΟΣ Α'